Ένας αρχαιολογικός «περίπατος» στη μύχια ιστορία του Πειραιά-φωτος

Η ιστορία της πόλης του Πειραιά μέσα από τα σπάνια εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιά.
Αν ήταν τα πράγματα αλλιώς, μπορεί το αρχαίο θέατρο της Ζέας να μην ήταν περιφραγμένο, να περνούσε ο κόσμος από τα μονοπάτια για να διασχίσει το τετράγωνο, τα παιδιά να έπαιζαν και οι μεγάλοι να έκαναν μια στάση, έναν περίπατο. Να έπιναν εκεί τον καφέ τους σε αυτό το εξωτερικό μουσείο, ανάμεσα στις πολυκατοικίες του ’60 και του ’70 που το κυκλώνουν.

Λίγοι Αθηναίοι έχουν επισκεφθεί το Μουσείο του Πειραιά με τα σπουδαία χάλκινα αγάλματα. Ελάχιστοι είναι οι επισκέπτες του σήμερα, ίσως όταν έρχονται τα σχολεία να είναι πολύβουο. Σήμερα, οι νεκροί των επιτύμβιων απολαμβάνουν τη σιωπή και τη δροσιά της ζεστής απριλιάτικης μέρας.
Αν ήμασταν αλλιώς, οι κάτοικοι γύρω θα είχαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, για το ωραίο κτίριο του ’30, δίπλα – δίπλα με το καινούργιο, λιτό των επόμενων δεκαετιών, με τις απαλές γραμμές που υπάρχει ανάμεσά τους, στο κέντρο της ζωής τους. Και εμείς θα μαθαίναμε με τρόπο αλλιώτικο την ιστορία του μεγάλου λιμανιού, της μεγάλης πόλης, του Πειραιά, με το μύθο και τη θάλασσα να αγκαλιάζονται και να τον οδηγούν στην ακμή και την παρακμή του, την αναγέννηση και την καθημερινή του ζωή. Αν πάτε μέχρι τον Πειραιά, μην παραλείψετε να κάνετε έναν περίπατο στη μύχια ιστορία του.
Το πρώτο μουσείο ιδρύθηκε το 1935 στον απαλλοτριωμένο χώρο του αρχαίου θεάτρου της Ζέας. Το κτίριο στο οποίο στεγάστηκε είναι σήμερα αποθήκη γλυπτών, ενώ το καινούργιο εγκαινιάστηκε το 1981 ως επέκταση του παλαιού. Η ανακαίνιση του 1996 πρόσθεσε δυο νέες αίθουσες, διαφωτιστικές τόσο για το ρόλο του Πειραιά ως ναυστάθμου, όσο και για τον καθημερινό και ιδιωτικό βίο των αρχαίων.
Για την παλαιότερη ιστορία του Πειραιά, λίγα πράγματα είναι γνωστά. Η αρχαιότητα διατηρούσε τη μνήμη μια εποχής όταν ο Πειραιάς ήταν ένα νησί μέσα στον τεράστιο Φαληρικό όρμο, που έφτανε από το παλαιό Φάληρο μέχρι τη Δραπετσώνα. Αν και το πρώτο λιμάνι βρισκόταν στο παλαιό Φάληρο, το 510 π.Χ. ο Κλεισθένης ίδρυσε τον ομώνυμο Δήμο, μια ένωση που περιελάμβανε το Κερατσίνι, το Μοσχάτο, τα Καμίνια και τον Ρέντη.
Όμως ο Πειραιάς είναι το κατ΄ εξοχήν δημιούργημα του Θεμιστοκλή. Είναι αυτός που όχι μόνο διέβλεψε την καθοριστική για την Αθήνα σημασία του ως λιμένα, αλλά και προχώρησε στην οχύρωσή του, πράγμα που αποτελεί σήμερα το πιο εντυπωσιακό κατάλοιπο της αρχαίας πόλης.
Ο πατέρας της πολεοδομίας Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, ήταν αυτός που σχεδίασε την πόλη που οικοδομήθηκε αμέσως μετά. Η σύνδεση με την Αθήνα μέσω των μακρών τειχών ξεκίνησε την εποχή του Κίμωνα και ολοκληρώθηκε την εποχή του Περικλή, κάνοντας την Αθήνα απόρθητη και τον Πειραιά στρατιωτικό, εμπορικό και οικονομικό κέντρο της. Η στρατηγική της σημασία οδήγησε στην ολοκληρωτική της καταστροφή από τους Σπαρτιάτες στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο Πειραιάς αναγεννήθηκε, ανοικοδομήθηκε, άνθισε και άκμασε διατηρώντας και τη ναυτική ηγεμονία του. Αργότερα, στην αρχή των ρωμαϊκών χρόνων, η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, ερήμωσε και δε συνήλθε ποτέ από αυτή την καταστροφή. Αυτό που έμεινε να θυμίζει το παλιό της κλέος, το γιγαντιαίο λιοντάρι που ήταν στημένο στο μυχό του λιμανιού, το πήρε φεύγοντας ο Μοροζίνι. Σήμερα διακοσμεί την είσοδο του ναυστάθμου της Βενετίας.
Το Μουσείο αποτελεί την επέκταση και τον καθρέφτη της ζωής του αρχαίου Πειραιά. Έτσι το είδος των εκθεμάτων δεν έχει καμία σχέση με τα πολυτελή και αξεπέραστα αθηναϊκά μνημεία, εδώ πρόκειται για αντικείμενα που αναφέρονται κυρίως στον ιδιωτικό χώρο, όπως τα ταφικά μνημεία.
Η αγορανομική επιγραφή του Πειραιά
Μια αγορανομική επιγραφή του 1ου π.Χ. αιώνα δίνει πληροφορίες για τις γαστριμαργικές συνήθειες και το κόστος ζωής των Πειραιωτών.

Πρόκειται για ένα αρχαίο εφθονοπωλείο, ένα σημερινό πατσατζίδικο. Πουλάει πόδια, εντόσθια και κεφαλάκια. Προηγούνται τα χοιρινά σε ποιότητα, έπονται τα αρνιά και τέλος τα βόεια. Η επιγραφή καταστράφηκε το 86 π.Χ. όταν ο Σύλας κατέλαβε τον Πειραιά και χαράχθηκε ξανά το 83 π.Χ. από τον αγορανόμο του Πειραιώς.
Κτερίσματα από παιδικές ταφές του 4ου και 5ου αιώνα
Ανάμεσα στα αντικείμενα του ιδιωτικού βίου των αρχαϊκών και των ελληνιστικών ετών ξεχωρίζουν τα ταφικά σύνολα που προέρχονται από παιδικούς τάφους.

Μικρογραφίες αγγείων, πιστά αντίγραφα των πρωτοτύπων με λεπτεπίλεπτη διακόσμηση δίπλα σε πήλινα ζωάκια, κούκλες και ένα αλφαβητάριο χαραγμένο σε όστρακο. Για τους παιδικούς τάφους, ετοίμαζαν μικρές οινοχόες με παραστάσεις παιδιών που παίζουν.
Χάλκινο άγαλμα Αρτέμιδος
Η Άρτεμις, ένα από τέσσερα χάλκινα αγάλματα και ένα τραγικό προσωπείο καταλαμβάνουν μια αίθουσα του μουσείου.

Ανήκουν στον αριθμό των ελαχίστων μεγάλων χάλκινων αγαλμάτων που σώζονται σήμερα σε όλο τον κόσμο. Βρέθηκαν το καλοκαίρι του 1959, σε έργα αποχετεύσεως στη γωνία των οδών Β. Γεωργίου και Φίλωνος. Κατά πάσα πιθανότητα είχαν αποθηκευθεί στο μέρος που βρέθηκαν για να προστατευθούν ή με την προοπτική φυγάδευσής τους.
Χάλκινος αρχαϊκός Απόλλων
Ο Απόλλων του Πειραιά είναι ο μοναδικός σωζόμενος χάλκινος κούρος.

Πρόκειται και για το αρχαιότερο ελληνικό χυτό άγαλμα. Στα χέρια του διακρίνονται τα ίχνη των θεϊκών εμβλημάτων, του τόξου και της φιάλης. Είναι αξιοσημείωτη η στάση του σώματός του, καθώς προβάλλει το πόδι προς τα εμπρός, σε αντίθεση προς το κανονικό σχήμα του κούρου. Το εργαστήριο από το οποίο προέρχεται είναι άγνωστο, καθώς και η χρονολογία που δημιουργήθηκε.
Αρχαΐκή Κόρη από τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη
Το μοναδικό αρχαϊκό γυναικείο άγαλμα του μουσείου είναι αυτό μιας κόρης της πρώιμης αρχαϊκής περιόδου.

Χρονολογείται γύρω στο 580 π.Χ. και είναι σχήματος κυλινδρικού, ενός πλαστικού τύπου γνωστού κυρίως από τη Σάμο. Βρέθηκε στη χωματερή του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, έτσι δε γνωρίζουμε αν ήταν ένα επιτύμβιο ή αναθηματικό άγαλμα.
Ο ναός με το λατρευτικό άγαλμα της Μητέρας των Θεών, από το Μοσχάτο
Στον πρώτο όροφο του μουσείου η αίθουσα έχει διαμορφωθεί σε ένα τυπικό αρχαίο ναό, αφιερωμένο στη μητέρα των θεών, Κυβέλη.

Ο ναΐσκος με το λατρευτικό άγαλμα της Κυβέλης βρέθηκε στο Μοσχάτο. Είναι ακέφαλη και αποδίδεται στο μαθητή του Φειδία, Αγοράκριτο. Δίπλα της κάθεται ο αχώριστος σύντροφος και φύλακας λέων. του οποίου έχουν σωθεί μόνο τα πόδια. Μπροστά και στο βάθος υπάρχουν οι εξαιρετικά μικροί κομψοί ναΐσκοι της Κυβέλης, ένας τύπος αναθηματικού αναγλύφου πολύ διαδεδομένου εκείνη την εποχή. Η θεά είχε σημαντική θέση στην οικιακή λατρεία, ενώ οπαδοί της ήταν οι Νύμφες και οι Κουρήτες.
Αναθηματικό ανάγλυφο από το Ασκληπιείο του Πειραιώς
Ένα ανάγλυφο από την περίοδο της ακμής του Ασκληπιείου.

Χρονολογείται στα τελευταία χρόνια του 5ου π.Χ. αιώνα. Εικονίζεται ο Ασκληπιός που σκύβει απλώνοντας τα χέρια του επάνω στον ξαπλωμένο ασθενή. Πίσω από το θεό στέκεται η γυναίκα του η Υγεία. Απέναντί τους ακριβώς, οι μορφές των συγγενών, οι οποίοι αφιέρωσαν την εικόνα.
Η επιτύμβια στήλη της Βυζαντίας Ειρήνης.
Ένας αρχαιολογικός «περίπατος» στη μύχια ιστορία του Πειραιά

Η νεκρή κάθεται δεξιά και η εικόνα υπαινίσσεται ότι πέθανε στη γέννα. Η θεραπαινίδα αριστερά της φέρνει το νεογέννητο παιδί της. Ο τοκετός ήταν μια συνηθισμένη αιτία θανάτου της εποχής.
Η επιτύμβια στήλη του Άνδρωνος
Στον γαλήνιο κόσμο των νεκρών, στην επιτύμβια στήλη του Άνδρωνος, ο πατέρας χαιρετά το γιο του.

Στο επίγραμμα αναφέρεται ότι τον ένα του γιο τον έχασε όσο ζούσε, ενώ τον άλλο τον υποδέχτηκε ο ίδιος στον Άδη.
Η επιτύμβια στήλη αρ. 5812
Στο ανάγλυφο από την οδό Πειραιώς, βλέπουμε ένα οικογενειακό αττικό επιτύμβιο.

Καθιστή η γυναίκα, η οποία πέθανε στη λοχεία, πίσω της η θεραπαινίς που κρατά στα χέρια το μωρό, μπροστά ο άντρας της, ενώ στο βάθος η λυπημένη μητέρα της.
Το μνημείο της Καλλιθέας: ο ναΐσκος
Δεσπόζει στο ισόγειο του μουσείου, το μνημείο της Καλλιθέας.

Πρόκειται για το αποκορύφωμα της εξέλιξης της επιτύμβιας στήλης και αποτελεί δήλωση ταφικής πολυτέλειας. Την κεντρική θέση στο ναΐσκο κατέχει ο γιος, που πλαισιώνεται στα δεξιά από τον πατέρα του και στα αριστερά από ένα μικρό δούλο φορτωμένο με το ιμάτιο του κυρίου του. Υπάρχει μια ζωφόρος με την αμαζονομαχία και μια δεύτερη με απεικονίσεις τεράτων, λεόντων και ταύρων.
Γυναικείος ελληνιστικός κορμός
Νεαρή γυναικεία θεότητα ή προσωποποίηση, ντυμένη με ψηλά ζωσμένο χιτώνα και ιμάτιο.

Βρέθηκε στη χωματερή των άνω Λιοσίων.
Πηγές άρθρου & φωτογραφιών:
– Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού
– Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά
– “Τα μνημεία και το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά”, Γιώργος Σταΐνχάουερ, Εκδόσεις Μ. Τούμπης Α.Ε.
Info: Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά | Τρίτη – Παρασκευή: 08.30 – 15.00, Κυριακή & αργίες: 09.30 – 14.30
Πηγή