«Στη διδασκαλία της Ιστορίας δεν πρέπει να υπάρχουν θέματα-ταμπού»

Συντάκτης: Αννα Ανδριτσάκη
Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας
Πώς μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα οι μαθητές τις τραγικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο λιμάνι της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1922 (σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, άλλως τον
Σεπτέμβριο);
Διαβάζοντας αποκλειστικά και μόνον την αφήγηση των γεγονότων στο σχολικό βιβλίο ή παρακολουθώντας κινηματογραφικό υλικό, βλέποντας φωτογραφίες και αναζητώντας μαρτυρίες από ανθρώπους που έζησαν αυτή την τραγωδία και που ίσως να είναι μακρινοί συγγενείς τους;

Αν και είναι αυτονόητη η απάντηση, ωστόσο αποτελεί πρόταση για τη διδασκαλία της Ιστορίας στο μέλλον αφού πρόκειται για βασική υπόδειξη στα σχέδια προγραμμάτων σπουδών στην υποχρεωτική εκπαίδευση από την επιτροπή του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής που ανέλαβε να εκπονήσει τη σχετική μελέτη.

Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να προσεγγιστούν ακόμα και τα πιο ευαίσθητα εθνικά ιστορικά γεγονότα, όπως ο Εμφύλιος, τα Δεκεμβριανά, η χούντα αλλά και «άγνωστα» για τους μαθητές όλων των βαθμίδων θέματα, όπως η εδραίωση της δημοκρατίας στη χώρα μας, δηλαδή όλα όσα έγιναν από το 1975 και μετά.

Ούτε οι σημερινοί μαθητές ούτε όλοι όσοι τελειώσαμε το σχολείο μετά τη Μεταπολίτευση, μάθαμε ποτέ τίποτα σχετικό στα μαθητικά μας χρόνια.

Αν και πάλι δεν καθίστανται επαρκώς κατανοητοί οι σκοποί της παρέμβασης στην εκμάθηση της Ιστορίας που επιχειρεί η νέα ηγεσία του υπουργείου Παιδείας με αυτή την ανάθεση ή, για να το πούμε απλά, αν θέλουμε να αποφύγουμε την καχυποψία της αόριστης υπεραπλούστευσης, τότε είναι καλύτερο να παραπέμψουμε απευθείας σε ορισμένες από τις επισημάνσεις του επικεφαλής της Επιτροπής, Πολυμέρη Βόγλη, αναπληρωτή καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, με τον οποίο είχαμε μια αποκαλυπτική συζήτηση για την επίμαχη πρωτοβουλία.

«Οι μαθητές πρέπει να εξοικειωθούν με την ιδέα ότι η Ιστορία δεν είναι μία και οριστική, αλλά ότι υπάρχουν διαφορετικές ιστορικές προσεγγίσεις και ερμηνείες, ότι ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε το παρελθόν αλλάζει, καθώς αλλάζει η ίδια η κοινωνία», λέει ο κ. Βόγλης, παραπέμποντας σε μια ρεαλιστική προσέγγιση των ιστορικών γεγονότων, συμπεριλαμβανομένων των συναισθηματικά και ιδεολογικά φορτισμένων. Δεν θα παραλειφθούν αναφορές όπως «η βία του Ελληνικού Στρατού κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία», τονίζει ο καθηγητής.

«Η Ιστορία δεν είναι οριστική»

• Στις προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό του μαθήματος της Ιστορίας περιλαμβάνετε τη μη μονοπώληση της διδακτικής διαδικασίας και της αξιολόγησης από το σχολικό εγχειρίδιο. Στην αξιολόγηση, δε, αναφέρετε εμφατικά τις εισαγωγικές εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο. Πώς θα μπορούσε δηλαδή να γίνεται η εξέταση στο μάθημα της Ιστορίας, αν δεχθούμε ότι θα αποτελεί μάθημα προς εξέταση;

Μια από τις πιο σημαντικές, καινοτόμες προτάσεις που περιλαμβάνονται στο σχέδιο που καταθέσαμε αφορά τον τρόπο διδασκαλίας.

Μέχρι σήμερα το σχολικό εγχειρίδιο κατείχε κυρίαρχη θέση στη διδασκαλία, με όλες τις γνωστές επιπτώσεις («παπαγαλία», απονέκρωση του μαθήματος μέσα από την απλή ανάγνωση του βιβλίου μέσα στην τάξη κ.λπ.).

Βασική μας ιδέα είναι το βιβλίο να αποκτήσει βοηθητικό ρόλο και η διδασκαλία να οργανωθεί μέσα από τους «θεματικούς φακέλους», που επιτρέπουν την εμβάθυνση και δίνουν τη δυνατότητα σε μαθητές και εκπαιδευτικούς να έχουν έναν ενεργητικό ρόλο μέσα στην τάξη, να μελετούν, να αναζητούν και να αξιολογούν ιστορικές πηγές, να συζητούν τις διαφορετικές οπτικές κ.λπ.

Η αξιολόγηση θα μπορούσε να βασιστεί στις εργασίες που θα ετοιμάζουν οι μαθητές κατά τη διάρκεια της χρονιάς, τη συμμετοχή τους στις διάφορες δραστηριότητες, τις ιδιαίτερες δεξιότητές τους κ.λπ.

• Η νέα αντίληψη, λέτε στο πόρισμα, για τα περιεχόμενα της διδασκαλίας της Ιστορίας προωθεί την άρση της πρωτοκαθεδρίας της πολιτικής ιστορίας (που εστιάζει στην πολιτική, στρατιωτική και διπλωματική δράση των μεγάλων προσωπικοτήτων), τη στροφή σε πεδία όπως η κοινωνική, η οικονομική, η πολιτισμική ιστορία. Με δεδομένη και την επισήμανση για τη διασύνδεση της ελληνικής με την ευρωπαϊκή, την παγκόσμια αλλά κυρίως των βαλκανικών και μεσογειακών λαών, δώστε μας ένα παράδειγμα για το πώς θα διδαχθούν τα παιδιά του Γυμνασίου την Επανάσταση του 1821.

Η Επανάσταση του 1821 είναι ίσως ένα από τα πιο κατάλληλα παραδείγματα για να διδάξει κάποιος στους μαθητές πώς συνδέονται οικονομικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές αλλαγές με πολιτικά γεγονότα και πώς ένα κατ’ εξοχήν εθνικό φαινόμενο συνδέεται με διεθνείς εξελίξεις.

Η Επανάσταση του 1821 φαίνεται ακατανόητη εάν δεν συνδεθεί με την οικονομική άνθηση των Ελλήνων εμπόρων, τη διάδοση των ιδεών του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και την κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από την άλλη πλευρά, η ίδια η Ελληνική Επανάσταση διαμορφώνεται από το διεθνές πλαίσιο της εποχής. Επηρεάζεται από τη Γαλλική Επανάσταση, είναι σύγχρονη με επαναστατικά κινήματα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το κίνημα του φιλελληνισμού επηρεάζει τη διεθνή κοινή γνώμη, ενώ η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων είναι καθοριστική για την έκβαση της Επανάστασης.

Ταυτόχρονα είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα για να συζητήσει κανείς με τους μαθητές τις αλλαγές που φέρνει η Επανάσταση στους ίδιους τους εξεγερμένους Ελληνες: τις νέες διαιρέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των πρωταγωνιστών, τη σχέση τοπικής και εθνικής ταυτότητας, τον ρόλο των γυναικών, τη σταδιακή υποχώρηση των δημοκρατικών-ριζοσπαστικών ιδεών κ.ο.κ.

• Η πρότασή σας για την Ιστορία στην Δ’ Δημοτικού ουσιαστικά αποτελεί ένα καινούργιο μάθημα που θα αφορά την οικογενειακή, προφορική, τοπική ιστορία. Ολα όσα διδάσκονται τώρα στην τάξη αυτή, και είναι πολλά (αρχαία ελληνική ιστορία από τη γεωμετρική εποχή έως την άνοδο της Ρώμης), πώς θα κατανεμηθούν στις υπόλοιπες τάξεις; Μιλάμε για Αθήνα, Σπάρτη, Περικλή, Ακρόπολη, Μέγα Αλέξανδρο, ελληνιστικά κράτη, Ρωμαίους.

Οντως το μάθημα της Ιστορίας στην Δ’ Δημοτικού είναι ριζικά διαφορετικό.

Η λογική ήταν ότι για να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον των μικρών μαθητών για την Ιστορία και το παρελθόν θα πρέπει να ξεκινήσουμε από το άμεσο περιβάλλον τους.

Η Ιστορία δεν αφορά κάτι που έγινε πριν από πολλούς αιώνες, αλλά μπορεί να σχετίζεται με την ίδια την οικογένειά τους ή τις οικογένειες άλλων μαθητών, την ιστορία της πόλης στην οποία ζουν, ένα μνημείο, ένα παλιό ελαιοτριβείο, την ονομασία μιας πλατείας κ.λπ.

Για την Ε’ και Στ’ Δημοτικού η πρότασή μας είναι το μάθημα να μην εστιάσει σε γεγονότα, αλλά να παρουσιάσει με τρόπο εύληπτο για τους μαθητές τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στο πέρασμα των αιώνων, αλλαγές που αφορούν τη θρησκεία, το πολίτευμα, την επιστήμη και την τεχνολογία, την καθημερινή ζωή κ.ο.κ.

• Βασικά προβλήματα του ισχύοντος συστήματος θεωρείτε τη διδασκαλία σε κύκλους και γραμμική χρονικά διάταξη της ύλης από τα παλαιότερα στα σύγχρονα. Εξηγείτε τους λόγους στο πόρισμα, αλλά επιτρέψτε μια λογική ερώτηση: Δεν χρειάζεται η επανάληψη (όχι κατ’ ανάγκη φλύαρη) για την καλύτερη κατανόηση ιστορικών γεγονότων και φαινομένων από τη μια βαθμίδα στην άλλη;

Δεν έχουμε εγκαταλείψει εντελώς τη λογική της επανάληψης, γι’ αυτό και με μια έννοια ζητήματα που έχουν διδαχθεί στην Ε’ και Στ’ Δημοτικού οι μαθητές θα τα ξανασυναντήσουν στις τάξεις του Γυμνασίου και στην Α’ Λυκείου.

Επιδίωξή μας ήταν να εγκαταλείψουμε το περιοριστικό σχήμα της επανάληψης των τριών ιστορικών περιόδων σε Δημοτικό-Γυμνάσιο-Λύκειο, ώστε να δώσουμε τη δυνατότητα να υπάρξει μεγαλύτερη εμβάθυνση και κατανόηση, επεκτείνοντας την ύλη που με το ισχύον πρόγραμμα σπουδών καλύπτεται στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου τώρα να επεκτείνεται σε τέσσερις και με βάση αυτή τη λογική στην Α’ Λυκείου το μάθημα αφορά κυρίως τον 20ό αιώνα.

Επιπλέον, όπως έχουμε διαπιστώσει εδώ και πολλά χρόνια, η επανάληψη της διδασκαλίας των ιστορικών περιόδων δεν έχει οδηγήσει τους μαθητές ούτε σε καλύτερη γνώση ούτε σε καλύτερη κατανόηση των ιστορικών φαινομένων.

• Ριζοσπαστική είναι και η διατύπωση για την εθνική ταυτότητα. Λέτε ότι στόχος είναι η καλλιέργεια «μιας πλουραλιστικής και ανεκτικής εθνικής ταυτότητας, η οποία θα είναι απαλλαγμένη από μισαλλοδοξία και ξενοφοβία». Πώς μπορεί να διδαχθεί λ.χ. η ετερότητα εκτός και εντός έθνους χωρίς να προκαλεί αμφισβήτηση και αντιδράσεις; Τι οδηγίες θα δώσετε για τις μεγάλες εθνικές τραγωδίες, τους διωγμούς, τις καταστροφές αλλά και τις επιτυχίες;

Είναι καιρός να αντιληφθούμε την ετερογένεια ως κομμάτι της ιστορίας μας, ως στοιχείο εμπλουτισμού της εθνικής ταυτότητας.

Γνωρίζουμε ότι η σχολική Ιστορία κινήθηκε στον αντίποδα αυτής της αντίληψης, συχνά αναπαράγοντας βολικούς μύθους ή αποσιωπώντας σκοτεινές πτυχές.

Σκεφτείτε τη σημαντική, μακρά παρουσία των Ελλήνων Εβραίων και τη «διαγραφή» της από την επίσημη μνήμη και τη σχολική Ιστορία μέχρι πολύ πρόσφατα.

Η διδασκαλία της Ιστορίας οφείλει να δείξει με ποιον τρόπο δημιουργήθηκε ιστορικά η εθνική ταυτότητα, αλλά και γιατί κάποιοι αναγορεύονταν σε «εχθρούς», σε «άλλους».

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει από την άλλη πλευρά την αποσιώπηση σφαγών ή διωγμών, όπως των σφαγών των Ελλήνων στη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής ούτε όμως και τη βία του ελληνικού στρατού κατά τη διάρκεια της μικρασιατικής εκστρατείας.

Θα πρέπει οι μαθητές να αντιληφθούν το παρελθόν στην πολυπλοκότητά του, που περιλαμβάνει τόσο συγκρούσεις και πολέμους όσο και ανταλλαγές, αλληλεπιδράσεις, ωσμώσεις, περιόδους βίας αλλά και περιόδους ειρηνικής συμβίωσης μεταξύ των λαών ή των διαφορετικών εθνοτικών ομάδων.

Ολα αυτά δεν αφορούν μόνο το παρελθόν αλλά και το τι μέλλον θέλουμε να δημιουργήσουμε για την ελληνική κοινωνία.

Θέλουμε μια κοινωνία κλειστή, φοβική, μισαλλόδοξη ή μια κοινωνία ανοιχτή, ανεκτική, δημοκρατική;

Ιδιαίτερα σήμερα, σε μια εποχή ανόδου τόσο του ισλαμικού φανατισμού όσο και της ξενοφοβίας που καλλιεργεί η Ακροδεξιά.

• Πώς θα διδαχθούν ακανθώδη εθνικά ιστορικά θέματα, όπως λ.χ. η Αντίσταση και ο Εμφύλιος, τα Δεκεμβριανά;

Θεωρώ ότι δεν θα πρέπει να υπάρχουν θέματα ταμπού, γιατί στο έδαφος της αποσιώπησης καλλιεργούνται μύθοι, διαστρεβλώσεις και ψέματα.

Η ιστορική έρευνα για τη δεκαετία του 1940 έχει προχωρήσει πάρα πολύ τα τελευταία χρόνια, κάτι που μεταξύ άλλων δείχνει και την ωριμότητα της κοινωνίας να αντιμετωπίσει το διαιρετικό παρελθόν.

Αρα νομίζω ότι οι μαθητές στις μεγαλύτερες τάξεις του σχολείου μπορούν να διδάσκονται για την Αντίσταση και τον Εμφύλιο, οι οποίοι καθόρισαν για πολλές δεκαετίες την ιστορία της χώρας.

Το γεγονός ότι υπάρχουν συγκρουόμενες ερμηνείες για τα γεγονότα θα πρέπει να το δούμε ως κάτι θετικό – οι μαθητές πρέπει να εξοικειωθούν με την ιδέα ότι η Ιστορία δεν είναι μία και οριστική, αλλά ότι υπάρχουν διαφορετικές ιστορικές προσεγγίσεις και ερμηνείες, ότι ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε το παρελθόν αλλάζει καθώς αλλάζει η ίδια η κοινωνία.

• Για τη Β’ και τη Γ’ Λυκείου λόγω της εν εξελίξει συζήτησης για το σύστημα εισαγωγής, περιορίζεστε στον προσδιορισμό του περιεχομένου. Για τη Β’ Λυκείου μελέτη της ιστορικής εξέλιξης στις τρεις μεγάλες ιστορικές περιόδους (αρχαιότητα, μέσοι χρόνοι, νεότερη και σύγχρονη εποχή) και για την Γ’ Λυκείου επικέντρωση στον 20ό αιώνα. Δεν κάνετε άλλες υποδείξεις. Σίγουρα όμως έχετε επεξεργαστεί σενάρια. Πείτε ορισμένες από τις ιδέες που έχετε.

Στη Β’ Λυκείου το μάθημα της Ιστορίας θα μπορούσε να ήταν θεματικό.

Να επιλέξουμε κάποια κομβικά ζητήματα ή φαινόμενα και να δούμε την εξέλιξή τους ανά τους αιώνες.

Ενα τέτοιο θέμα θα μπορούσε, για παράδειγμα, να είναι η εξέλιξη της πόλης, πώς από τους πρώτους οικισμούς φτάνουμε στις πόλεις-κράτη της αρχαιότητας, τις «αυτοκρατορικές» πρωτεύουσες, όπως η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη, τις εμπορικές και βιομηχανικές πόλεις και έως τις σημερινές μητροπόλεις.

Αλλα αντίστοιχα θέματα θα μπορούσαν να είναι η δημοκρατία, η μετανάστευση ή η κοινωνική ανισότητα.

Το μάθημα με αυτόν τον τρόπο θα επέτρεπε αφ’ ενός οι μαθητές να «επιστρέψουν» στην ύλη προηγούμενων τάξεων και να μπορέσουν να κατανοήσουν καλύτερα τη συνέχεια και την αλλαγή στην ιστορική εξέλιξη, να αντιληφθούν την ιστορικότητα των φαινομένων και να αποκτήσουν αφαιρετική και κριτική σκέψη.

Στην Γ’ Λυκείου το μάθημα θα μπορούσε να επικεντρωθεί στα σημαντικά γεγονότα ή φαινόμενα του 20ού αιώνα.

Τέτοια σημαντικά γεγονότα θα μπορούσαν να είναι ο ναζισμός και το Ολοκαύτωμα, η αποικιοκρατία, η Μικρασιατική Καταστροφή και οι πρόσφυγες ή η δεκαετία του 1940.

Το μάθημα θα είχε τον χαρακτήρα της εμβάθυνσης σε εκείνα τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τον κόσμο στον οποίο σήμερα ζούμε και είναι παρόντα στη δημόσια συζήτηση.

ΠΗΓΗ