Η ΘΡΗΣΚΟΛΗΨΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821!!!

Ασκητείες, νηστείες, θυμιατίσματα, γονυκλισίες,
προσευχές, μετάνοιες, θείες οπτασίες,
συνομιλίες με θεό, Χριστό, Παναγία, αγγέλους, αγίους...

Τα θρησκευτικά παραληρήματα
μιας αμφιλεγόμενης προσωπικότητας τού ´21 

Έγραψε στις 28.05.2012 ο/η: Σιμόπουλος Κυριάκος

«Τρέξε, σε θέλει γρήγορα η Ελένη.
Ποια Ελένη; τής λέγω.
Η μητέρα τού Κωνσταντίνου,
τού σημαιοφόρου τού σταυρού.»

«Και τότε έδωσε ο Χριστός τής Θεοτόκος ένα δαχτυλίδι,
και η Θεοτόκο τής γυναικός όπου με φωτίζει
,
και τής είπε να μού το δώσει εμένα,
και μού τό´δωσε και το έχω ως τώρα.»

«Τότε μού λέγει τρεις φορές (σ.σ. ο θεός):
Γιάννη, Γιάννη και Αγιάννη, ήρθα και μόνος μου
κάτω εις την οικίαν σου. Δεν απόλαψε άλλος
τοιούτως σε τούτην την ζωή. Μόνον εσύ.»

Στρατηγού Μακρυγιάννη: «Οράματα και Θάματα» 

Τον Μακρυγιάννη τον βρίσκουμε μπλεγμένο σε όλες τις μηχανορραφίες τής Ρωμιοσύνης τής εποχής του. Έλαβε μέρος στούς μετά το '21 λεγόμενους εμφυλίους πολέμους, όταν αλληλοεξοντώνονταν οι διάφορες κατά τόπους ληστοσυμμορίες, αλλά και στην κατάχρηση των πρώτων αγγλικών δανείων. Καθαιρέθηκε από τον Καποδίστρια, ύμνησε κατ' αρχή τον Όθωνα, αλλά συνωμοσιολόγησε μετά εναντίον του. Συνελήφθηκε και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο σε θάνατο για εσχάτη προδοσία. Η ποινή του όμως άμεσα, μετατράπηκε σε ισόβια, έπειτα σε 20ετή κάθειρξη και τέλος, δυο μόλις χρόνια μετά, με τη μεσολάβηση τού τότε πανίσχυρου Υπουργού των Στρατιωτικών, Δ. Καλλέργη, απαλλάχθηκε. Αργότερα, τον έκαναν κι αντιστράτηγο!

Έχει υπερεκτιμηθεί η συμμετοχή του σε ορισμένες μάχες, ενώ παράλληλα αποσιωπάται η συμβολή του στην πλέον καταστρεπτική ήττα, στη μάχη τού Ανάλατου (1827), όταν ο στρατηγός, μόλις που σώθηκε, «χάριν εις τα ποδάρια» του, όπως ο ίδιος παραδέχεται στα «Απομνημονεύματά» του.

Εκτός από τα «Απομνημονεύματα», που βρίθουν εμπάθειας και ανακριβειών (διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»:Ιδεολογία και αξιοπιστία τού Μακρυγιάννη), μάς άφησε και τα «Οράματα και Θάματα», τα οποία άρχισε να γράφει, όταν ήταν 53 ετών. Στα «Απομνημονεύματά» του ο Μακρυγιάννης δεν χάνει ευκαιρία για επίδειξη αμφισβητήσιμης μετριοφροσύνης. Αυτή η «μετριοφροσύνη» μετατρέπεται στα «Οράματα και Θάματα» υπό το κράτος άλλων ψυχικών καταστάσεων, σε ταπεινοφροσύνη και αυτοεκμηδενισμό. Εδώ η αυτοσυντριβή γίνεται μπροστά στό θεό. Ο Μακρυγιάννης μιμείται στην εντέλεια το ύφος ιεροκηρυγμάτων, προφητικών ή αποκαλυπτικών κειμένων, αλλά και διδαχών, που εγκωμιάζουν τη χριστιανική ταπεινοσύνη.

Ο φανατισμός του φθάνει στα έσχατα, γίνεται εξαλλοσύνη και τύφλωση. Πρόκειται για παθιασμένα ταλιμπανίστικα κείμενα, έργο ενός σαλεμένου, βαθειά θρησκόληπτου νου. Η καθυστέρηση τής έκδοσής τους για περισσότερο από μισόν αιώνα οφείλεται προφανώς, στην προσπάθεια να μην βλαφτεί η υστεροφημία του.

Αυτή η πτυχή τής προσωπικότητας τού Μακρυγιάννη εξετάζεται στο παρακάτω άρθρο. Θα παρακολουθήσουμε πώς ανελίσσεται η θρησκευτικότητά του και πώς ολισθαίνει διαδοχικά στη θρησκοληψία, τους οπτασιασμούς και τις φαντασιώσεις. Μια αλληλοδιαδοχή από ψυχωτικές και ιδεοληπτικές κρίσεις. Αδυναμία προσαρμογής, εγωκεντρική ψυχολογία, μεγαλομανία, υπέρμετρη φιλοδοξία. Τα θρησκευτικά βιώματα φθάνουν στο έσχατο πάθος, στο παρανάλωμα.

Φυσικά, όλες οι υποθέσεις ή προτάσεις, που διατυπώνονται, περιορίζονται σε μια λογική επεξεργασία των κειμένων, που σταματάει αυστηρά στα σύνορα τής ιατρικής και στο κατώφλι τής ψυχιατρικής και τής επιστημονικής ψυχολογίας...

Περιχαρακωμένος στις δεισιδαιμονίες
Ο Μακρυγιάννης ενσάρκωνε τον περιχαρακωμένο στις δεισιδαιμονίες άνθρωπο τής τουρκοκρατίας. Κατεχόταν από δυσπιστία και φοβίες για τις αλλαγές και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ήταν συντηρητικό πνεύμα. Έμεινε προσηλωμένος στην πατροπαράδοτη ενδυμασία, τη φουστανέλα και τα μεϊντανογέλεκα. Αρνήθηκε να αναλάβει αξίωμα στη Χωροφυλακή και να φορέσει «τα στενά», δηλαδή ευρωπαϊκό ιματισμό. «Ούτε εις την οδηγίαν τού
Γραλλιάρη (του γάλλου συνταγματάρχη Grallard) μπαίνω ούτε τα φορέματα μου βγάζω». 

Η Ρωμιοσύνη εκθειάζει τα θρησκευτικά παραληρήματα τού Μακρυγιάννη.

Ζητούσε κτήματα
Στα εκσυγχρονισμένα σχολεία, που ιδρύονταν στην Ελλάδα από δυτικούς, έβλεπε πάντοτε φωλιές προσηλυτιστών και υπονομευτών τής Ορθοδοξίας. Ζητούσε από τους βαυαρούς να μοιράσουν στους αγωνιστές κλήρο πενήντα στρεμμάτων από τα εθνικά κτήματα - σύμφωνα, άλλωστε, με τις αποφάσεις των επαναστατικών κυβερνήσεων. Ζητούσε ακόμα να καταβληθεί σε κάθε οπλαρχηγό «από μιλιούνι και κάτου» (Απομν., τ. Β´, σ. 62) - αξίωση παράλογη, αστήρικτη και εξωπραγματική. Δεν τάχθηκε, όμως, ο Μακρυγιάννης υπερ τής διανομής τής γης στους ακτήμονες, που αποτελούσε το κλειδί για τη λύση τού κοινωνικού προβλήματος και την οικονομική αναπτύξη τής χωρας. Πολύ περισσότερο, αφού οι πολεμικές συμφορές έπληξαν το σύνολο σχεδόν τού πληθυσμού και κυρίως την αγροτιά.



«Εκλαμπρότατε, να με θυμηθής όταν έλθη το δάνειον, ότι τας ελπίδας μου, μετά τον Θεόν, εις την Εκλαμπρότητα σου την έχω και μη με αφήσης περίλυπον. Παρακαλώ να με αγαπάς όπως και πρότερον».
Μακρυγιάννης

(Απόσπασμα επιστολής του προς τον Κουντουριώτη, από τα Αρχεία Κουντουριώτου, τ. Ζ´, σελ. 546).

Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»:
Η κατάχρηση των αγγλικών δανείων από τους «ημέτερους» το ´21


Οι προοδευτικές ιδέες απειλούν τα ιερά και τα όσια
Απεχθάνεται κάθε νεωτεριστική πρωτοβουλία, κυρίως, όταν προέρχεται από τη Δύση. Τον τρομάζουν οι προοδευτικές ιδέες, απειλούν τα ιερά και τα όσια. Υπερασπίζεται με πάθος τα πατροπαράδοτα, υποψιάζεται τους λογίους, που σπούδασαν στην Ευρώπη και ειρωνεύεται τους «πεφωτισμένους». Αυτός είναι «μπερμπάντης, κακής διαγωγής» (Απομν., τ. Α´, σ. 177), οι άλλοι «μισομαθείς και άθρησκοι» (Οράμ., σ. 96). «Δεν θέλω τέτοιες ομιλίες  μπερμπάντικες» (σ. 9.

Αντιδρά στην πολιτιστική πρόοδο και τις μεταφυτεύσεις ευρωπαικού τύπου ψυχαγωγίας στην Ελλάδα. Θεωρεί το θέατρο, τους χορούς, τη μόδα στην αμφίεση ολισθήματα αταίριαστα σε χριστιανούς ορθόδοξους, εξαχρείωση. Απορρίπτει οργίλος τον ευρωπαϊκό «ξευγενισμό». Εκφράζει τον παραδοσιακό συντηρητισμό των λαϊκών μαζών, την καλογερική αδιαλλαξία, τον πουριτανισμό τής θολής και αδιαμόρφωτης μετεπαναστατικής κοινωνίας. Και ξιφουλκεί μαινόμενος, με δημαγωγικές πολλές φορές υπερβολές. «Θέλετε θέατρο. Το φτιάσατε κι αυτό για να μάς μάθει την παραλυσία. Και πουλάνε τα βιβλία τους οι μαθηταί και πάνε ν´ακούσουνε τη Ρίτα Βάσω, την τραγουδίστρα τού θεάτρου (Απομν., τ. Β´, σ. 101, 102)... πολυτέλειες θέλουν, ξευγενισμόν μεγάλον, θέατρα, μπιλιάρδους, πιανοφόρτα, κιθάρες, γυμνές οι κυρίες το σώμα τους, έχουν όμως, χερότια μισά εις τα χέρια τού ξευγενισμού.» (Οράμ., σ. 186).

Έδερνε τη γυναίκα του
Ο συντηρητισμός του είναι απήχηση των εκκλησιαστικών κανόνων και παραδόσεων. Ο σύζυγος έχει δικαίωμα να ξυλοφορτώνει τη σύζυγο, η γυναίκα πρέπει να υποτάσσεται στον άντρα. «Η γυναίκα ήταν μαλωμένη με τον άντρα της και την έδερνε πολύ... Αφου την έδειρε, πήγε η αγία Κατερίνη και όλοι οι άγιοι και τής είπαν να κάμει το μικρότερον αυτήνη, ότι η γυναίκα είναι υποκείμενη εις τον άντρα» (Οράμ., σ. 7. Άλλωστε και ο ίδιος ο Μακρυγιάννης καταχέριζε τη συμβία του, μάνα δώδεκα παιδιών. «Θύμωσε η γυναίκα μου... και ξέρασε, καμόσα. Τότε εγώ θυμωμένος κόντεψα να τη στείλω εις την άλλη ζωή» (Οράμ., σ. 117).

Είναι αυστηρός, σχολαστικός στα ήθη, επιτιμητικός. Καταγγέλλει τον αντιβασιλέα Άρμανσμπεργκ, γιατί «πάντρεψε τα δυό κορίτσια του και πήραν δυό αδέρφια» (Οράμ., σ. 54). «Εγίναμεν Σόδομα και Γόμορα» (Απομν., τ. Β´, σ. 126).

Ναι, στα μοναστήρια
Η απόφαση τής βαυαρικής αντιβασιλείας να περιορίσει τον αριθμό των μοναστηριών -αναγκαίο κοινωνικό μέτρο, ανεξάρτητα από τον τρόπο, που εφαρμόστηκε, αφού πολλές μονές είχαν καταντήσει καταφύγιο κηφήνων- προκάλεσε τη βίαιη εξανάσταση τού Μακρυγιάννη. Θεωρούσε τα μοναστήρια στήριγμα τής Ορθοδοξίας και το κλείσιμό τους έγκλημα, αντεθνική πράξη και απανθρωπία.

Εν αρχή ην ο θεός...
Εκείνο, ωστόσο, που περισσότερο ξεχωρίζει στην προσωπικότητα τού Μακρυγιάννη είναι η θρησκευτικότητα. Βαθιά θρησκευτικότητα, που διαποτίζει τα «Απομνημονεύματα» από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα. Σε ό,τι καταγράφει, περιστατικά, βιώματα, δοκιμασίες, παντού η αναφορά ή η επίκληση στο θεό, παντού η μυστική παρουσία του, η σκέπη και η παραμυθία, παντού προανάκρουσμα και κατακλείδα ο θεός.

Κάνε μετάνοιες, να πιάσεις πιρδικόπουλα
Ο Μακρυγιάννης έχει μια ιδιαίτερη εξοικείωση με το θεϊκό στοιχείο, καλλιεργεί ένα διάλογο, συνομολογεί μυστικές συμφωνίες. Ο ίδιος, υπογραμμίζοντας αυτή την απεριόριστη πίστη, εμφανίζει τη θρησκευτικότητά του ως μια διδαγμένη επίκτητη ιδιότητα. «Από ενού χρονού παιδί με εσυνήθισαν οι γονέοι να κάνω μετάνοιες και μ' έλεγαν: "Κάνε μετάνοιες να πιάσης πιρδικόπουλα". Πήγαιναν εκείνοι, μου ´φερναν περδικόπουλα και μούλεγαν: "Για έκαμες μετάνοιες και τάπιασες". Και εσυνήθισα με τούτον τον τρόπον και ένανα μετάνοιες» (Απομν., Παρ., Σχ. αυτοβιογρ., τ. Β´, σ. 221). Τα ίδια μαθήματα έδωσε ο Μακρυγιάννης και στα παιδιά του. Τού έλεγε ο Δημήτρης: «Άντες, πατεράκη μου, να κάμομεν τον σταυρόν μας εις τον θεούλην μας και εις την μητέραν μας την Παναΐαν να μάς σώσει και να μάς δώσει ψωμάκι και να μάς γλυτώσει από το κακόν» (σ. 159).

Αργότερα, αυτή η θρησκευτική προπαίδεια, που διαμορφώνεται σε βαθύτατη θρησκευτική συνείδηση, εξασφαλίζει προσβάσεις στο θείο, προνομιακή μεταχείριση και προστασία. Έφηβος, ύστερα από βαριά προσβολή στο πανηγύρι τού Άη-Γιάννη, προστρέχει αλλόφρων στον άγιο. «Μπαίνω τη νύχτα μέσα εις την εκκλησία του και κλειώ την πόρτα κι αρχινώ τα κλάματα με μεγάλες φωνές και μετάνοιες. Τ´είναι αυτό οπούγινε σ' εμέναν, γομάρι είμαι να με δέρνουν; Και τον παρακαλώ να μού δώση άρματα καλά κι ασημένια και δεκαπέντε πουγγιά χρήματα και εγώ θα τού φκιάσω ένα μεγάλο καντήλι ασημένιον.» (Απομν. σχ. αυτοβιογρ., τ. Α´, σ. 111 και Οράμ., σ. 167). Κλείνει η συμφωνία, υπογράφεται σιωπηρά το συμβόλαιο. Και η εξόφληση, «εις τον προστάτη μου και ευεργέτη μου κι αληθινόν φίλον, τον Άη-Γιάννη», θα γίνει στην εντέλεια -με επισημότητα και συνέπεια- ύστερα από δώδεκα περίπου χρόνια.

Εξαγοράζει τη θεϊκή ανταπόδοση
Αυτός είναι ο Μακρυγιάννης. Ένας ευλαβικός, «παιδιόθεν», χριστιανός, που εξαγοράζει τη θεϊκή ανταπόδοση. Και πιστεύει, πως τα πάντα, ατομικά και γενικά, εκπορεύονται από τη βούληση τού παντοδύναμου θεού. Όλοι «οι τίμιοι άνθρωποι», ζουν κάτω από το προστατευτικό χέρι τού θεού. Ο Μακρυγιάννης είναι ευσεβής, δίκαιος, ειλικρινής, δεδομένη η θεϊκή προστασία. Αυτό, άλλωστε, επιβεβαιώνεται από αδιάψευστες προσωπικές εμπειρίες. Πώς σώθηκε από τα δεσμώτηρια (στην Άρτα) και την αγχόνη (στην Πάτρα), από τους φοβερούς κινδύνους τού πολέμου και τους κατατρεγμούς τής ειρήνης; Χάρη στη θεϊκή συμπαράσταση και την προνομιακή προστασία. Θεωρεί αδιαμφισβήτητη την ουράνια επικουρία σε κάθε απόφασή του, πρωτοβουλία και πράξη. Τον παρακολουθεί η θεία πρόνοια.

Ο θεός είναι δεδηλωμένος σύμμαχος τού Μακρυγιάννη. Από πουθενά αλλού απαντοχή. «Κύριε, ο μόνος σωτήρας είναι η παντοδυναμία σου και εσπλαχνία σου σ´εμάς οπού κιντυνεύομεν και εις την ματοκυλισμένην μας πατρίδα (Απομν., τ. Β´, σ. 13... Μόνος ο θεός, μόνος ο αληθινός αυτός κι ο δίκαιος κυβερνήτης σε κυβερνεί και σε διατηρεί ακόμα» (σ. 91).

Λίγο πριν από τη μάχη των Μύλων (1826), είπε στον διοικητή τής γαλλικής μοίρας Derigny, που βγήκε στη στεριά και σάστισε βλέποντας τα αδύνατα οχυρώματα και τον μικρό αριθμό αγωνιστών, που τα υπερασπίζονταν: «Τού λέγω είναι αδύνατες, οι θέσες κι εμείς, όμως είναι δυνατός ο θεός οπού μάς  προστατεύει» (τ. Α´, σ. 256). Την ίδια μέρα, σε μια ομάδα γάλλων αξιωματικών, που απορούσαν για την παράτολμη αντίσταση πίσω από ένα μαντροτοίχι: «Εμείς απ´ούλα είμαστε αδύνατοι. Όμως ο θεός φυλάγει και τους αδύνατους. Κι αν πεθάνωμεν, πεθαίνομεν δια την πατρίδα μας, δια την θρησκεία μας... κι ο θεός βοηθός» (σ. 259). Και στον άγγλο Gordon λίγο πριν από μια κρίσιμη επίθεση (1827) στην πειραϊκή ακτή: «Κόπιασε η γενναιότη σου και σ' αυτήνη την μπατάγια την σημερινή θα γένη ο θεός αρχηγός... Τι να κάμης, μού λέγει, σε τόσο πλήθος τούρκων; - Είναι ο θεός, τού λέγω, και κάνει ο ίδιος» (σ. 304). «Ότι είναι ντουφέκι και σπαθί ελληνικόν, θρησκευτικόν και πατριωτικόν» (σ. 311).

Κατά το αντιβασιλικό κίνημα ο θεός συμπαρατάσσεται με τους επαναστάτες: «...στράβωσε την εξουσίαν και την ενέκρωσε... κι ο βασιλιάς κι όλοι αυτήνοι κοιμάτον» (τ. Β´, σ. 136). Σύμμαχος και στα παρκερικά κατά των άγγλων. «Κι ο θεός, οπού μάς γλύτωσε τόσες φορές, μάς έσωσε και τότε» (σ. 206, βλ. και σ. 52). Σε ποιόν χρωστάνε την ελευθερία τους; Στον επουράνιο αυθέντη. «Ο θεός ο αληθινός τους ανάστησε ξυπόλητους, γυμνούς, νηστικούς, δεμένα τα ντουφέκια τους με σκοινιά» (σ. 53).

Αγράμματος «θεολόγος»
Κάθε πρωτοβουλία τού Μακρυγιάννη υπαγορεύεται από τη θρησκευτική του συνείδηση, είναι σύμφυτη με τα θρησκευτικά βιώματα, τις εκκλησιαστικές παραδόσεις και την ευαγγελική διδαχή. Η ανεξαρτησία, οι λαϊκές ελευθερίες, τα δικαιώματα των πολιτών, το πολίτευμα, οι νόμοι δεν είναι, για τον Μακρυγιάννη αγωνιστικές κατακτήσεις, αλλά δώρα θεού. Η θρησκευτικότητα χρωματίζει τα «Απομνημονεύματα» τού Μακρυγιάννη, κραυγαλέα ή υποβόσκουσα, ένα αδιάκοπα επαναλαμβανόμενο μοτίβο για την αποτελεσματικότητα τής θεϊκής προστασίας. Ο αγράμματος Μακρυγιάννης αφηγείται σαν εμπερίστατος θεολόγος.

Πρόκειται για μια θρησκευτικότητα, που ξεπερνάει το πλαίσιο τής ευσέβειας και τής πίστης των λαϊκών ανθρώπων. Στα «Απομνημονεύματα» η θρησκευτικότητα αποσαθρώνεται μερικές φορές σε θρησκοληψία. Στα Οράματα, κάτω από ειδικές συνθήκες και εξωτερικές επενέργειες, φουντώνει και εκφυλίζεται, εξελίσσεται σε θρησκευτικό παραλήρημα.

Η θρησκευτικότητα ενός αδιάλλακτου
Όταν ο Μακρυγιάννης επικαλείται τη θεϊκή προστασία για τους «τίμιους ανθρώπους», προσθέτει «όποιας θρησκείας κι αν είναι» (Οράμ., σ. 103, 216). Δίνει έτσι την εντύπωση ανεξίθρησκου ανθρώπου, χριστιανός ή μουσουλμάνος το ίδιο. Με μια σημαντική διαφορά. Χριστιανός για τον Μακρυγιάννη, σημαίνει αποκλειστικά ορθόδοξος. Όλα τα άλλα χριστιανικά δόγματα είναι τού σατανά. Οι δυτικοί χριστιανοί «αναθεματισμένοι αλλόθρησκοι» (σ. 126). Τρόμο προκαλούν στον Μακρυγιάννη οι δραστηριότητες των «παπιστάνων» και των «λουτηροκλαβίνων» στην Ελλάδα. Κινδυνεύει η Ορθοδοξία. «Ξόδιαζαν και κατηχούσαν τους ορθοδόξους χριστιανούς να τους κάνουν δυτικούς (Απομν., τ. Β´, σ. 206)... Κι όλος ο αγώνας τους, τώρα οπού έλαβαν επιρροή και μέσα εδώ, είναι δια την θρησκείαν. Σκολειά γαλλικά, μοναστήρια, εκκλησίες και πλήθος αλλά μέσα και κατήχησες εις τον κόσμο (σ. 185)... ο Κωλέτης φκιάνει φραγκομονάστηρα και εκκλησίες αυτεινών και σκολειά, να μάς κυβερνήσει ως παπιστάνος» (Οράμ., σ. 140).

Ο Μακρυγιάννης εκφράζει με τη σκληρή πολεμική του την απέχθεια εναντίον των δυτικών. Τούρκος και λατίνος το ίδιο. Και οι δύο αρπακτικοί και τυραννικοί. Μερικές φορές χειρότεροι οι δυτικοί - σύμμαχοι και προστάτες των σουλτάνων. Ο Μακρυγιάννης πιστεύει, ότι η προπαγάνδα των καθολικών και των προτεσταντών στην Ελλάδα είχε αποκλειστικό στόχο τη θρησκεία. Δεν υποπτευόταν, ότι αποτελούσε μέσο πολιτικών και οικονομικών διεισδύσεων, ότι οι ιεραπόστολοι ήταν οι προπομποί των εμπόρων, οι έμποροι προπομποί τής ένοπλης κατοχής και τής αποικιοκρατίας. Και αξιώνει να υψωθεί φραγμός, να δημιουργηθούν στεγανά. Αποκλείει έτσι και τον εκσυγχρονισμό τής παιδείας, που αναγκαστικά απαιτούσε μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές στα δυτικά πρότυπα. Ο φανατισμός του φθάνει στα έσχατα, γίνεται εξαλλοσύνη και τύφλωση. Απειλεί με οικογενειακό ολοκαύτωμα! Λέει στον Κωλέτη: «Θα μάς διόρθωσης και την θρησκείαν μας, όλα τα γνωρίζω. Τώρα να μη με κάμης και σκοτώσω τα παιδιά μου μόνος μου και κάψω και το σπίτι μου και τότε θα κουβεντιάσουμε πλατύτερα» (Οράμ., σ. 65). Έχουν αρχίσει κιόλας οι νοσηρές διεργασίες στη θρησκοληψία του.

Μέτρο τού μίσους εναντίον τού οθωμανού, το μίσος κατά των εβραίων. Η προαιώνια λαϊκή χριστιανική παράδοση, ζωντανή στην τουρκοκρατία, εκφράζεται ως στάση ψυχής και ιδεολογική αναφορά στα χειρόγραφα τού Μακρυγιαννη. «Οι έλληνες τους τούρκους τους καταφρόνεσαν όλως διόλου... Τους πήραμεν τον αγέρα και τους είχαμεν σαν οβραίους» (Απομν., τ. Α´, σ. 307-30. «Πήραμεν τους τούρκους ως οβραίους κι όταν έρχονταν ευρωπαίγοι εις τα πόστα μας, κατεβαίναμεν και τους πολεμούγαμεν» (σ. 312).

Οργή κατά τού «απατεώνα», Θ. Καΐρη
Το ιερό μένος τού Μακρυγιάννη συγκέντρωνε κυρίως ο διδάσκαλος, αγωνιστής και αναγεννητής, Θεόφιλος Καΐρης, που είχε κατηγορηθεί για αιρετικές παρεκκλίσεις και προτεσταντικές επιρροές. «Ο περίφημος δάσκαλος Καΐρης δεν πιστεύει εις την Αγία Τριάδα κι άλλα τέτοια (τ. Β´, σ. 102)... απατεώνας τής θέλησης τού θεού... συντρόφεψε... με λουτηροκλαβίνους και με άλλους τοιούτους» (Οράμ., σ. 177). Η οργή τού Μακρυγιάννη για την ανεμπόδιστη δραστηριότητα των προτεσταντών στην Ελλάδα γινόταν μίσος και παροφορά εξ αιτίας των αμφισβητήσεων για την αγιότητα τής Παναγίας τής «κακολαλημένης» (σ. 213).

Ωστόσο, για την καθαρότητα τής Ορθοδοξίας αγρυπνούσαν όχι μόνο ο Μακρυγιάννης και η Ιερά Σύνοδος, αλλά και η ποινική δικαιοσύνη. Ο Καΐρης θα πεθάνει στη φυλακή. Αμείλικτη η εκκλησιαστική και η πολιτική εξουσία απέναντι στους ελευθερόφρονες ιερωμένους. Για τη σύλληψη τού Καΐρη έστειλε η κυβέρνηση πολεμικό με κυβερνήτη τον Κανάρη. Τι τραγική συγκυρία. Ο Μακρυγιάννης, ο δεινός πολέμιος τού «απατεώνα» Καΐρη, ο πρόμαχος των χριστιανικών παραδόσεων, θα συρθεί από την ίδια την εξουσία στις φρικαλέες φύλακες τού Μεντρεσέ. Αυτή τη φορά φαίνεται απελπισμένος. Απευθύνεται με σπαραγμό στο θεό, τον προστάτη των «τίμιων ανθρώπων». «Και δεν μάς ακούς και δεν μάς βλέπεις» (Απομν., Εισ., σ. 57). Ο ανήμερος αντικαϊριστής Μακρυγιάννης θα πεθάνει αργότερα από τις ταλαιπωρίες τής φυλακής και τους άλλους κατατρεγμούς, θύμα των ίδιων δυνάμεων, που εξόντωσαν τον Καΐρη.

Στο κατώφλι τής ψυχιατρικής
Η απάντηση στο ερώτημα, που αφορά στη διανοητική κατασταση τού Μακρυγιάννη, είναι δυσχερής. Πρέπει να παρακολουθήσουμε πώς ανελίσσεται η θρησκευτικότητά του και πώς ολισθαίνει διαδοχικά στη θρησκοληψία,
τους οπτασιασμούς και τις φαντασιώσεις. Φυσικά, όλες οι υποθέσεις ή προτάσεις, που διατυπώνονται εδώ, περιορίζονται σε μια λογική επεξεργασία των κειμένων, που σταματάει αυστηρά στα σύνορα τής ιατρικής και στο κατώφλι τής ψυχιατρικής και τής επιστημονικής ψυχολογίας.

Όνειρα: Μυστικά μηνύματα θεϊκής προέλευσης
Πρώτη φάση τής θρησκοληψίας τού Μακρυγιάννη η επικέντρωση στα όνειρα. Δικά του όνειρα -«όνειρα τού ύπνου και όνειρα φανερά»- που όλα αναφέρονται ή συγκλίνουν στο πρόσωπό του. Αυτά τα όνειρα είναι κυρίως
μυστικά μηνύματα με θεϊκή προέλευση και αποδέκτη τον Μακρυγιάννη, που ενσαρκώνει τη βούληση υπερφυσικών δυναμεων. Είναι μια θεϊκή επιλογή και διάκριση, επιβράβευση και δικαίωση τού Μακρυγιάννη εξ αιτίας τής βαθιάς ευσέβειας και τού άδολου πατριωτισμού του. Τα μηνύματα, που διοχετεύονται με τα όνειρα, εξασφαλίζουν μια κρυφή επικοινωνια με τον επουράνιο κόσμο. Ο Μακρυγιάννης καθοδηγείται για να παίξει κάποιο ρόλο, ενδυναμώνεται για να υπερασπισθεί «πατρίδα και θρησκεία».

Για τον Μακρυγιάννη, το όνειρο αποτελεί βίωμα, προέκταση και απόληξη τής  ζωής Και καθώς ο ίδιος γίνεται αποδέκτης και συλλέκτης ονειρικών μηνυμάτων, εντασεται σε έναν υπερφυσικό κόσμο, νιώθει πώς περιβάλλεται από τη θεϊκή εύνοια και απογειώνεται. Φορείς των ονείρων -εκτός των προσωπικών- είναι γνωστά και άγνωστα άτομα, «μια μαυροφόρα», «μια σεβάσμια γυναίκα», «ένας αγωνιστής απο την Αίγυπτο», «ένας χριστιανός»,
«ο Χατζηαντώνης, γεννημένος εις τα Γεροσόλυμα, τίμιος πολύ», «ένας αγωνιστής από το Μαρούσι», «μια γυναίκα απο την Αθήνα», «ένας αγαθός χριστιανός», «ένας αξιωματικός, αγωνιστής με πολλές πληγές, χριστιανός πολύ καλός» «άλλος αγωνιστής, αθηναίος, χριστιανός αγαθός, με αρετή», ακόμα και «ένα παιδί τού σκολείου».

Σε όλα τα όνειρα πρωταγωνιστής είναι ο Μακρυγιάννης. Αλλόκοτα και υπερφυσικά συμβαίνουν στην κατοικία του. Λάμψεις ξαφνικές, πολυέλαιοι, που κρέμονται πάνω από τα κεραμίδια. «Ξέρεις ποιος σε φυλάγει εσέναν;... το φως τού αφεντός μας σε φυλάγει». (Οράμ., σ. 47). Παίρνει φωτιά η Αθήνα, αλλά δεν καίγεται το σπίτι τού Μακρυγιάννη (σ. 52). Προειδοποιείται με τα όνειρα να προλάβει κάποια απειλή. «Σύρε να πεις τού Μακρυγιάννη... Θα τον κιντυνέψουν» (σ. 50). Να μην πάει στο τραπέζι, «ότι θα τον φαρμακώσουνε» (σ. 62). «Να τού πεις να μή φοβηθεί» (σ. 55).

Και το μεγάλο μήνυμα, αυτt τη φορά από την Παναγία και τους δώδεκα αποστόλους: «Είμαστε όλοι διαταμένοι να μή λείψουμε απο δώ (από το σπίτι του) ποτέ» (σ. 60). Γίνεται σύναξη αγίων στη σάλα τού Μακρυγιάννη, και  ειδικt λειτουργία. Τον λούζει ο Αη-Νικόλας «μ´ένα λαμπρό λεγένι και μπρίκι» (σ. 81).

Κάποτε, τελειώνει η φάση των ονείρων. Ο Μακρυγιάννης είναι πια σίγουρος, πως οι επουράνιες δυνάμεις τον καθοδηγούν, τον υπερασπίζονται και τον σώζουν. Είναι άτρωτος. Άλλωστε ο Χριστός, η Παναγία και οι άγιοι έχουν μόνιμα εγκατασταθεί στην κατοικία του. Είναι «καθέντρα» τους.

Επικοινωνία με τις «υπερκόσμιες δυνάμεις»
Στη δεύτερη φάση, η θεϊκt παρουσία γίνεται πιο φανερή. Η επικοινωνία τού Μακρυγιάννη με τις υπερκόσμιες δυνάμεις δεν πραγματοποιείται πια με τα όνειρα, αλλά με μια γυναίκα, που παίζει το ρόλο τού ενδιάμεσου, τού αγγελιαφόρου. Είναι μια γνώριμη τού σπιτιού, Χριστίνη το όνομά της, αγύρτισσα κατά τα φαινόμενα. Γνωρίζοντας τη θρησκοληψία τού Μακρυγιάννη, τον ζυγaνει και τον παγιδεύει. Μεταφέρει μηνύματα από την Παναγία και τους αγίους στο στρατηγό. Είναι «διορισμένη» από τον αφέντη θεό, επίσημος μυστικός ταχυδρόμος. Αφηγείται σημεία και τέρατα, υπερκόσμια και θαυμαστά, σημαδιακά πράγματα. Γνωρίζει συμβάντα τής προσωπικtς ζωής τού Μακρυγιάννη και τα εκμεταλλεύεται προσαρμόζοντάς τα στις θεϊκές παραγγελίες. Αποσβολaνεται ο ταλαίπωρος Μακρυγιάννης και εγκαταλείπεται βαθύτερα στο πέλαγος τής θρησκοληψίας του.

Χριστίνη: Η αγγελιαφόρος των επουράνιων δυνάμεων
Η τετραπέρατη Χριστίνη εγκαινιάζει τη δράση της με εντολές για τάματα, δωρεές και ελεημοσύνες. «Την άλλη αυγή πήγε ο Χριστός και η Θεοτόκος και τής λένε. Σύρε να πεις τού Γιάννη... να φκιάσει την εκκλησίαν μας... (σ. 54). Και να φκιάσεις μίαν σκεπή τού τέκνου τής Φανερωμένης... και ένα σκέπασμα τού δισκοποτηρού της, όπου το´χουν απεριποίητον. Βαλ´τα εις τις εικόνες σου και τα λαβαίνουν και τα πάνε». Με ένθεο ζtλο ο Μακρυγιάννης ξοδεύει και ετοιμάζει τη σκεπή και το κάλυμμα. «Τα´φκιασα και τά´βαλα, και την αυγή  δεν τα ήβρα» (σ. 101). Η πανούργα Χριστίνη είχε θαυματουργήσει.

Μέρα και νύχτα οι επουράνιες δυνάμεις ενασχολούνται με τον Μακρυγιάννη και τα οικογενειακά του. Κάποτε αρρώστησε η σύζυγος. «Μού λέγει αυτή η γυναίκα, τέσσερα μερόνυχτα έκανε μετάνοιες και έκλαιγε η χάρη της (η Παναγία) και περικαλείταν στο θεό για να γιάνει» (σ. 123).

Η μυστική επικοινωνία διαμέσου τής γυναίκας δεν είναι μονόδρομος. Στέλνει και ο Μακρυγιάννης παραγγελίες με τον ταχυδρόμο. Ρωτάει την Παναγία, τι λέει ο αφέντης θεός, να τα γράφει όλα αυτά; Όταν μετέφερε το μήνυμα η  Χριστίνη, βρισκόταν μπροστά και ο Χριστός. Η απάντηση τού παντοδύναμου: «Πες τον Γιάννη, ας τα γράψει και ας τα βάνει εις το προσκέφαλό του και τα βλέπομεν» (σ. 95). Πρέπει να υποθέσουμε, ότι στην απάντηση αυτή, ευρηματική επινόηση τής τετραπέρατης Χριστίνης, χρωστάμε το δεύτερο χειρόγραφο τού Μακρυγιάννη, που συντάσσεται υπό την αθέατη λογοκρισία των ουρανών.

 

Στα «Απομνημονεύματά» του ο Μακρυγιάννης δεν χάνει ευκαιρία για επίδειξη μάλλον αμφισβητίσιμης μετριοφροσύνης. Αυτή η «μετριοφροσύνη» μετατρέπεται στα «Οράματα και Θάματα» υπό το κράτος άλλων ψυχικών καταστάσεων, σε ταπεινοφροσύνη και αυτοεκμηδενισμό. Εδώ η αυτοσυντριβή γίνεται μπροστά στό θεό. «Ότι εγώ είμαι πλέον αχάριστο θερίον... ότ´είμαι ο χειρότερος απ´ούλο του το πλάσμα (σ. 121,103)... μέναν, τον χειρότερόν σου σκλάβον (σ. 121)... εγώ είμαι ανάξιος, όκνός (σ. 111)... ότι εγώ είμαι αμαρτωλός περισσότερον απ' ούλους τό πλάσμα τού θεού, κανένα κακόν δεν  άφησα εις την γης (σ. 153)... οπούχω αμαρτ0ες άμμος τής θαλάσσης... οι κακίες μου, οι βλαστήμιες μου, τα κακά μου έργα (σ. 156)... Συγχώρεσε, Κύριέ μου, σε περικαλώ τους ατομικούς μου οχτρούς, ότι εγώ τους φταιξα και τους φταίγω» (σ. 157). Ο Μακρυγιάννης μιμείται άθελά του στην εντέλεια το ύφος ιεροκηρυγμάτων, προφητικών ή αποκαλυπτικών κειμένων, αλλά και διδαχών, που εγκωμιάζουν τη χριστιανική ταπεινοσύνη. 

Μια άλλη φορά ρώτησε την Παναγία για ένα θησαυρό, που σύμφωνα με κάποια πληροφορία, βρισκόταν στο τουρκομερίτικο. «Πριν τής το ειπεί, η  γυναίκα τής χάρης της, τής το είπε (εκείνη) πρωτύτερα: "Είναι τα χρήματα αυτά αλήθεια, και όποτε η ώρα τού αφεντός μας θα χρησιμεύσουν διά τους αγωνιστάς και διά τους ναούς του"» (σ. 107, 206-207). Υπήρχε και στο περιβόλι του ένας θησαυρός -«βλησίδι χρημάτων- αλλά από «ανοησία» δεν το κράτησε μυστικό. Κι όταν πήγε με τους αγίους να το ξεθάψει, βρήκαν «ένα θερίον ψόφιον» (σ. 205). Ολοζώντανες οι λαϊκές δοξασίες και παραδόσεις για τους «δρακοδεμένους» θησαυρούς.

Ασκητεία, νηστείες, προσευχές, γονυκλισίες, θυμιατίσματα
Ο Μακρυγιάννης βυθίζεται με κατανυκτική αγαλλίαση σε ένα μυστικιστικό θάμβος. «Αν δεις όλα αυτά» (που βλέπει η γυναίκα), γράφει εκστατικός και περιδεής, «ευτύς τρελλαίνεσαι και χάνεσαι» (σ. 134). Είναι πια τυφλό όργανο τής παμπόνηρης Χριστίνης. Απομονώνεται στήν κάμαρα με τις εικόνες και τα καντήλια, περιορίζει τή γυναίκα του στο ισόγειο, «διά να είμαι ήσυχος και παστρικός» (σ. 106-107). Ασκητεύει, νηστεύει, ρίχνεται στις προσευχές, στις γονυκλισίες, στα θυμιατίσματα.

Χριστός και Παναγία στέλνουν δώρα στον Μακρυγιάννη
Αλλά δεν αρκούν τα μηνύματα από το ουράνιο βασίλειο. Καταφθάνουν και δώρα. Όχι δώρα τής φαντασίας και τού ονείρου, άυλα, έρχονται δώρα υλικά, απτά, εγκόσμια. «Και τότε έδωσε (ο Χριστός) τής Θεοτόκος ένα δαχτυλίδι, και η Θεοτόκο τής γυναικός όπου με φωτίζει, και τής είπε να μού το δώσει εμένα, και μού τό´δωσε και το έχω ως τώρα» (σ. 93, 125-126, 12. Ακολουθούν απανωτά τα θεϊκά χαρίσματα. Ένα κομμάτι από το φόρεμα τού Χριστού, άσπρο με μαύρες βούλες, αγιασμένος άρτος και ένα είδος αμβροσίας. «Ήρθε την αυγή η γυναίκα και μού´φερε ένα ύψωμα, τής τόδωσε η χάρη της να το φάμε μαζί με τη γυναίκα μου» (σ.125). Επίσης τρία ρακοπότηρα με μεταλαβιά τού  Χριστού. «Το´φαγα... και το γυαλί το βάλαμε εις τις εικόνες» (σ. 128-130).

Ο Γιαχβέ στέλνει έγγραφα στο Μακρυγιάννη
Προφορική επικοινωνία, αλλά και αλληλογραφία. Ακόμα και έγγραφα από τους ουρανούς κομίζει ο μυστικός ταχυδρόμος, η Χριστίνη, στον Μακρυγιάννη. Γραπτό πιστοποιητικό προστασίας από τον ίδιο το θεό, «δίπλωμα», εγγυητική επιστολή. «Να το βάλεις με το δακτυλίδι τού αφεντός μας απάνω σου εις το χαϊμαλί σου. Είναι το δίπλωμά σου και η φύλαξή σου» (σ. 105). Ένα άλλο γραπτό μήνυμα από το θεό έφθασε στον Μακρυγιάννη δια μέσου των αγίων: «...ένα γραμμένο χαρτί και έλεγε: «Ν' ακούς ό,τι σού λέγει η Θεοτόκο, είναι λόγοι δικοί μου... το χαρτί... τ' ανασπάστηκα και τόκαψα» (σ. 129).

Τα ονειρικά δώρα των αγίων
Τα άλλα δώρα, τα ονειρικά, αναρίθμητα. «Κασέλα χρυσή και μέσα είχε σταυρούς», «κασελοπούλα» (σ. 84,8, «ένα χρυσόν μαστέλον» (σ. 84), χρυσή κολυμπήθρα και πολυέλαιος (σ. 112), σταυροί (σ. 83, 84), κάσα με άγια λείψανα (σ. 119, 129), ένα χρυσό πουλί από τον Άγιο Στυλιανό (σ. 90), χρυσός μπερντς από την Παναγιά την «Πουρσιώτισσα» (σ. 69), δισκοπότηρο, χρυσή σαίτα, «λαμπρόν τουφέκι και σπαθί», στεφάνια, φούντες και γαϊτάνια. Και στη γυναίκα του: «Μια χρυσή ποδιά με κλώσια χρυσά ολόγυρα και ένα ζευγάρι σκουλαρίκια, έλαμπαν, και με σταυρόν» (σ. 74).

Τελικά, θα γίνει απολογισμός και καταγραφή των δώρων. Συμβολαιογράφος ο Άη-Σπυρίδωνας, καταμετρητής η Παναγία. Οριστική η εκχώρηση και μάλιστα με κληρονομικό δικαίωμα. Λεει ο θεός: «Λάβε τα, Γιάννη, είναι τής βασιλείας σου και των απογόνων σου» (σ. 215).

Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι όλα αυτά τα δώρα είναι κυρίως εκκλησιαστικά σκεύη, στολίδια των ναών, είδη αμφιέσεων όπως εμφανίζονται στις βυζαντινές εικόνες και τις αγιογραφίες. Χρυσά αντικείμενα και κατακόσμητες ενδυμασίες. Τίποτα σχεδόν από την περιοχή τής φαντασίας. Τα θεϊκά χαρίσματα θυμίζουν τον πλούτο των ναών και των μοναστηριών, τα άγια λείψανα και τα ιερά  κειμήλια, που προσκυνούν οι πιστοί κατά τους χριστιανικούς αιώνες στην Πόλη και στην Ιερουσαλήμ, και λιγότερο εγκόσμια χλιδή.

Κάποτε, παίρνει τέλος η διαμεσολάβηση τής Χριστίνης, ο ρόλος τού επίσημου ταχυδρόμου ανάμεσα στις θεϊκές δυνάμεις και τον Μακρυγιάννη («την έχομε διορισμένη και βλέπει και ακούγει και να σού λέγει» (σ. 94) ύστερα από βίαιη παρέμβαση τής γυναίκας του. Αγριεύει η Μακρυγιάνναινα από τα καμώματα τής παρείσακτης και αξιώνει να μην ξαναπατήσει στο σπίτι. Τέλος στην επικοινωνία τού Μακρυγιάννη με το ουράνιο βασίλειο.

Σελαγισμός υπερκόσμιων τοπίων
Αλλά στο μεταξύ, ο Μακρυγιάννης είχε αποκαταστήσει άμεση επαφή με τον θεϊκό κόσμο. Με τις δικές του φαντασιώσεις και τους οπτασιασμούς του. Δεν χρειαζόταν πια διαγγελέα. Είναι η τρίτη φάση τής ψυχικής του περιπέτειας. Και η σημαντικότερη.

Όχι πια στον ύπνο του, όχι όνειρα. Βλέπει «εν εγρηγόρσει», οραματίζεται. «Ήμουν ξύπνιος και χαυνωμένος ως μεθυσμένος», γράφει, εξεικονίζοντας με ενάργεια τη συμπτωματολογία (σ. 141). «Τοτε, δια να ιδώ ότ' είμαι ξύπνος, ρίχνω μαντήλι κάτω, ταμπακέλα, μαχαίρι και άλλα» (σ. 99).

Ε0χαν αρχίσει από το 1845 οι παραισθήσεις. «Τηράγω απάνω εις τις εικόνες και βλέπω τον ουρανόν» (σ. 113). Βλέπει, πως τον στεφανώνουν στην Αγία Ειρήνη, βλέπει τα χέρια τού παντοκράτορα να τον ευλογούν (σ. 101), την Παναγία και τους αγίους να τον παρηγορούν, τον Αη-Γιώργη και τον Αη-Δημήτρη καβαλάρηδες στο περιβόλι του (σ. 6, τον Αη-Λιά να τον φωνάζει στή βρύση (σ. 19), το πεθαμένο παιδάκι του, με στεφάνι στο κεφάλι, να προσεύχεται και να «περικαλείται δια την πατρίδα του και θρησκεία του και τους τίμιους ανθρώπους» (σ. 146, 158-159).

Το άρθρο λόγω έκτασης έχει αναρτηθεί σε δύο μέρη. 

Τέλος Α´μέρους τού άρθρου. 

Μεταβείτε στο Β´μέρος τού άρθρου κάνοντας κλικ εδώ.