Ο Θεσμός των Μυστηρίων στην Αρχαιότητα

ΔΗΜΗΤΡΑ, ΤΡΙΠΤΟΛΕΜΟΣ, ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ

Τα Μυστήρια είναι ένας θεσμός που τον συναντάμε σε κάθε παραδοσιακή κοινωνία της αρχαιότητας. Με τα Μυστήρια ο άνθρωπος εισέρχεται στη σφαίρα των Θεών. Εκείνη η πανάρχαια εποχή, που ο άνθρωπος ζούσε σε συμφωνία με τη φύση, γυρίζει πάλι πίσω και ο μύθος γίνεται παρών και πραγματικός.Σε όλα τα Μυστήρια βρίσκουμε γνώσεις σχετικά με τη ζωή, το θάνατο, τη
μετενσάρκωση, την αθάνατη φύση του ανθρώπου, καθώς και διδασκαλίες σχετικές με την ανθρωπογένεση.

Η Μύηση παρουσιάζεται στην αρχαιότητα ως η αποκάλυψη ενός Μυστηρίου. Γι’ αυτό τα αρχαία Μυστήρια και οι Μυήσεις είναι δύο έννοιες πολύ στενά συνδεδεμένες .Σε όλες τις παραδοσιακές κοινωνίες ανακαλύπτουμε τελετές Μύησης:

Από τους αρχαίους πολιτισμούς της Ανατολής , μέχρι τους Προ-κολομβιανούς της Αμερικής, περνώντας από την Αφρική, την Αίγυπτο και την Ευρώπη. Η τελετουργική πράξη και η ύπαρξη τελετών είναι ένα στοιχείο  κατεξοχήν ανθρώπινο, έμφυτο στην ανθρώπινη φύση.Όμως ο σημερινός άνθρωπος συνδέει, (ή τα μέσα ενημέρωσης και η παιδεία τον αναγκάζουν να συνδέει) τη λέξη τελετή με κάτι το κακό, άσχημο, επικίνδυνο ή σκοτεινό. Και αυτό συμβαίνει υποσυνείδητα, λόγω ίσως κοινωνικής παρερμηνείας, παρόλο που συχνά χρησιμοποιείται ο όρος αυτός για ουδέτερα φορτισμένες καταστάσεις, όπως π.χ λέμε εναρκτήρια τελετή για αθλητικούς αγώνες, τελετή του γάμου, κλπ.

Επικρατεί όμως περισσότερο η αρνητικά φορτισμένη έννοια της λέξης. Τελετή όμως είναι κάθε πράξη που γίνεται με συνείδηση και σκοπιμότητα ( από το ρήμα τελώ, διεξάγω). Αν αυτή η σκοπιμότητα είναι κακή , η τελετή θα είναι κακή, αλλά αν στοχεύει στην επικοινωνία με το ανώτερο, με το πνευματικό , τότε θα είναι καλή. Η ίδια η φύση λειτουργεί με αυτό τον τρόπο, και πολλά ζώα κάνουν τελετές για να επικοινωνήσουν, για να δείξουν αποτελεσματικά κάποια δικά τους μηνύματα.Ακόμα και σήμερα, κατά κάποιον τρόπο, επιβιώνουν οι παραμορφωμένες σκιές των αρχαίων παραδοσιακών κοινωνιών μέσα από τους παραδοσιακούς λαούς των πρωτόγονων κοινωνιών.

Το χαρακτηριστικό μιας παραδοσιακής κοινωνίας είναι ότι προσπαθεί, και καταφέρνει, να συνδυάσει τον άνθρωπο με τα δύο του άπειρα, τις δύο ρίζες του: την ουράνια του «Επάνω» και τη γήινη του «Κάτω». Μυθολογίες, θρησκείες, μεταφυσικά και φιλοσοφικά συστήματα εκφράζουν, με το δικό τους τρόπο, αυτά τα δύο αινίγματα. Δύο αινίγματα τα οποία ο άνθρωπος, στην αρχή, αγνοεί και, με την εξέλιξη, επιχειρεί να συνειδητοποιήσει.
Τα Μυστήρια επέδρασαν στη διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα και του πνευματικού πολιτισμού των αρχαίων κοινωνιών. Τα Μυστήρια  έχουν άμεση σχέση με τη Μύηση, αφού και οι δύο λέξεις κατάγονται  από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «μυώ», που σημαίνει «κλείνω το στόμα». Δηλαδή κρατώ, φυλάσσω το μυστικό (μύστης). Εδώ ας θυμηθούμε πως το σύμβολο της μύησης στην Αρχαία Αίγυπτο, ήταν η εικόνα του χαμογελαστού θείου παιδιού Ώρου, ο οποίος με το ένα δάκτυλο κλείνει το στόμα του, το οποίο οι Έλληνες το ονόμασαν «Αρποκράτη».

Η Μύηση γίνεται δεκτή από τους ανθρωπολόγους ως ένας παγκόσμιος παραδοσιακός, αρχαϊκός θεσμός. Επιτρέπει, ψυχολογικά, το πέρασμα από μια κατάσταση, η οποία θεωρείται κατώτερη, σε μια άλλη, ανώτερη, μέσα από την πραγματοποίηση και τη βίωση μιας ειδικής ιεροτελετουργίας. Είναι το σύνολο τελετών και προφορικών διδασκαλιών, που με τη βοήθειά τους επιτυγχάνεται μια ριζική μεταλλαγή της θρησκευτικής και κοινωνικής κατάστασης αυτού που πρόκειται να μυηθεί.

Μιλώντας φιλοσοφικά, η Μύηση αντιστοιχεί σε μια οντολογική μεταβολή της υπαρξιακής διαγωγής. Στο τέλος των δοκιμασιών του ο δόκιμος απολαμβάνει μια εντελώς διαφορετική ύπαρξη από αυτή που είχε πριν τη μύηση. Είναι μια τελετή περάσματος, που μιμείται τις δοκιμασίες που σημαδεύουν την πορεία της ανθρώπινης ύπαρξης εκτελώντας τες εκ των προτέρων. Η Μύηση δεν είναι μια διανοητική εκπαίδευση, αλλά μια πορεία εσωτερικής ανανέωσης που παρέχει, ανάμεσα στα άλλα, μια σφαιρική άποψη του κόσμου. Κάθε Μύηση σημαίνει «θάνατο» της παλιάς προσωπικότητας και υιοθέτηση μιας καινούριας πιο αρμονικής προσωπικότητας. Γι’αυτό ο Πλάτων έλεγε : «Ο θάνατος είναι Μύηση». Κάθε μύηση συμπεριλαμβάνει το σχέδιο «Ζωή, Θάνατος και Ανάσταση».

Οι 3 Μυήσεις

Οι εθνολόγοι διακρίνουν τρεις διαφορετικούς τύπους μύησης:

1) Η Φυλετική Μύηση επιβεβαιώνει το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση. Συνδέεται με μια βιολογική αλλαγή που κάθε άνθρωπος γνωρίζει. Το παιδί αποχωρίζεται από το μητρικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ανατράφηκε και υπόκεινται σε δοκιμασίες πριν να επανενταχθεί στην κοινωνία, στην κατάσταση του εφήβου. Έτσι ο νέος ή η νέα κατά τη διάρκεια των μυητικών αυτών ιεροτελεστιών πρέπει να αποδείξει ότι μπορεί να αναλάβει τις ευθύνες του και να δείξει το θάρρος και την αντοχή του. Ο μυούμενος πεθαίνει για να ξαναγεννηθεί, αποποιείται την άγνοια και ασκείται στη γνώση, στην οποία εκπαιδεύεται . με τη Μύηση οι νέοι καθαίρονται, διδάσκονται και εντάσσονται στη νέα τους κατάσταση. 

Η Μύηση που παραδόθηκε από τους θεσμούς των Μυστηρίων , όπως αυτών της Ίσιδος και του Όσιρη στην Αίγυπτο, της Ελευσίνας ή της Σαμοθράκης στην Ελλάδα, εμφανίζεται σε αυτόν το δεύτερο τύπο. Αυτή η θρησκευτική μύηση δεν εκτυλίσσεται μέσα στους ίδιους τόπους όταν αφορά άντρες και γυναίκες. Οι άντρες την πραγματοποιούν στο εξωτερικό, έτοιμοι να υπερασπιστούν το σύνολο των ανθρώπων, γεννιούνται έτσι στην αστική ζωή. Οι γυναίκες στο πατρικό χωριό τους , μακριά από το φως της μέρας, συγγενεύουν με τις εργασίες της σελήνης, γεννιούνται στην οικιακή ζωή και γίνονται οι πραγματικοί φρουροί της εστίας και της κοινωνικής ζωής.3) Η Μαγική ή Σαμανική Μύηση είναι  η πιο εσωτερική από τις μυήσεις και εκείνη που απαιτεί την μεγαλύτερη αποστέρηση. Είναι αυτή που κάνει κάποιον να εγκαταλείψει την φυσική ανθρώπινη κατάσταση για να φτάσει στην κατοχή «υπερφυσικών» δυνάμεων. Η πλήρης καταστροφή της παλιάς προσωπικότητας επιτρέπει στις δυνάμεις του αόρατου να εκφραστούν μέσω του μυημένου. Τίποτα δεν πρέπει να επιβιώσει από τον παλιό άνθρωπο. Αυτή η μαγική μύηση σημαδεύεται γενικά από ένα εκστατικό ταξίδι (όνειρο, όραμα, καταληψία) σε ένα κόσμο από τον οποίο ο υποψήφιος επιστρέφει με κάποιο αριθμό δυνατοτήτων: θεραπεία, μαντική κλπ.Η Μαγική Μύηση επιτρέπει τη δημιουργία ενός κάθετου άξονα ανάμεσα στους 3 κόσμους : τον αρχετυπικό κόσμο, τον ψυχολογικό κόσμο και τον υλικό κόσμο. Ο σαμάνος μπορεί να διαπεράσει τα υλικά επίπεδα και να επικοινωνήσει με τα πιο λεπτά επίπεδα της ύπαρξής του και του Σύμπαντος.2) Η Θρησκευτική Μύηση βεβαιώνει το πέρασμα από το βέβηλο στο Ιερό και επιτρέπει να εισχωρήσει το άτομο στο ιερό. Βέβηλο και Ιερό είναι δύο όψεις της ζωής: το πρώτο οδηγεί στο διασκορπισμό, την πολυπλοκότητα, τη φθορά. Το δεύτερο οδηγεί στο κέντρο, στην ενότητα , στην αναγέννηση.

Οι Φάσεις

Τρεις τελετουργικές φάσεις βρίσκονται σε κάθε τύπο μύησης. Αυτές είναι:

- Η φάση του χωρισμού, όπου ο υποψήφιος αποκόβεται από το περιβάλλον του.
- Η φάση της περιθωριοποίησης, κατά τη διάρκεια της οποίας ο υποψήφιος υπόκειται στις δοκιμασίες της μοναξιάς.
- Η τελική φάση της επανένωσης όπου ο υποψήφιος επανέρχεται στο καινούριο του περιβάλλον.

Οι τελετές της μύησης φαίνονται πάντα να ακολουθούν μέσα στην αρχαιότητα μια προκαθορισμένη τάξη:

- Οι προκαταρκτικές τελετές εξαγνισμού.
- Οι δημόσιες προπαρασκευαστικές θυσίες που ακολουθούνται από τραγούδια , χορούς και λιτανείες.
- Η μύηση καθαυτή που χωρίζεται η ίδια σε

α) διαφορετικές δοκιμασίες μέσα στο μυστικό του άδυτου, ή του μαγικού δάσους ( μάχη ενάντια σε τέρατα, τιμωρίες, πέρασμα από πόρτες…)
β) η εποπτεία που είναι η θεατρική αναπαράσταση ενός μύθου και διδαχή ενός μυστικού με την έναρξη σκηνικών παιχνιδιών.
γ) τελικά η τελετή του κλεισίματος που γιορτάζει την επιστροφή του μύστη στη ζωή με χορούς και παιχνίδια.

Σύνοψη

Η Μύηση , όπως λέει ο Μιρσέα Ελιάντ , αποτελεί το πιο σημαντικό πνευματικό φαινόμενο της ιστορίας της Ανθρωπότητας, αφού μεταμορφώνει όλη τη ζωή του ατόμου, κάνοντάς το «ανοιχτό στο πνεύμα», ανοιχτό και ελεύθερο μπροστά σε μια συνειδητή εξέλιξη.

Μέσα από τις Ιεροτελετουργίες , τις Τελετές και τα τυπικά «γέννησης και θανάτου», ο υποψήφιος βιώνει, συνειδητά, μια κατάσταση της φύσης, η οποία ανήκει στο μέλλον. Έτσι του ανοίγονται οι πόρτες της Σοφίας και του «ΓΝΩΘΙ  ΣΑΥΤΟΝ» που είχαμε στους Δελφούς.

Ο Κικέρωνας, ο μεγάλος Ρωμαίος ιστορικός, ο Πλάτωνας, καθώς και πολλοί άλλοι σοφοί της αρχαιότητας έλεγαν ότι τα Μυστήρια είχαν θρησκευτικό, ηθικό και ευεργετικό χαρακτήρα: ήταν μια Σχολή Ηθικής. Η μεγαλύτερη αυθεντία στον Αποκρυφισμό, στους τελευταίους αιώνες, η Ε.Π.Μπλαβάτσκυ, λέει ότι με τις Μυήσεις, στα Αρχαία Μυστήρια, διδασκόταν η Αρχή των πραγμάτων, η φύση της Ψυχής, η ανάβαση της Συνείδησης, η εξέλιξη του Σύμπαντος. Οι επιστήμες  – η ιατρική, η αστρολογία, τα μαθηματικά - και η μουσική διδάσκονταν, βαθιά, στα Μυστήρια, αποτελώντας μια αρμονική σχέση,  μια ενότητα.
Η καταγωγή των Μυστηρίων είναι σκοτεινή, από ιστορική πλευρά. Σχετικά με αυτά δεν ξέρει κανείς τίποτα, εκτός από λίγες εσωτερικές παραδόσεις οι οποίες παρουσιάζουν να κατάγονται από τους ίδιους τους θεούς. Οι θεοί παρέδωσαν το θεσμό των Μυστηρίων στους πιο προχωρημένους πνευματικά ανθρώπους, διδάσκοντάς τους, μέσα από τη Μύηση, το μυστικό της Αθανασίας και της Αιωνιότητας. Σύμφωνα με ορισμένες παραδόσεις ιμαλαϊκής προέλευσης, η καταγωγή του θεσμού των Μυστηρίων τοποθετείται αρκετά εκατομμύρια χρόνια πίσω.

Στην Αρχαία Ινδία και στην Αίγυπτο, κυρίως, συναντάμε τα πιο αρχαία, και πιο γνωστά, ίχνη Μυστηρίων και Μυήσεων. Η ιερή Τριάδα «Μύθος, Τελετή, Μύηση» εκφράζεται εκεί με όλη της την ένταση. Τόσο που επηρεάζει ακόμα, μέχρι και σήμερα, περνώντας από τις δυτικές επιδράσεις της Ελλάδας και της Ρώμης, μέχρι την εμφάνιση του Χριστιανισμού.

Ας μην  ξεχνάμε όμως το αρχαίο μυητικό ρητό του Δωδωναίου Δία: «Ότι υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει για πάντα».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πραγματεία πάνω στην ιστορία των Θρησκειών, Mircea Eliade, Εκδόσεις Χατζηνικολή

Ο Χρυσός Κλώνος Α,Β,Γ,Δ τόμος, James George Frazer, εκδόσεις Εκάτη

Ο Μαύρος Κυνηγός, Πιερ Βιντάλ Νακέ, Εκδόσεις Νέα Σύνορα

Αρχαία Μυστήρια, H.P. Blavatsky, Εκδόσεις Ιάμβλιχος

Τα Ελληνικά Μυστήρια, W.F.Otto, W.Willi, C.Kerenyi, P.Schmitt, Εκδόσεις Ιάμβλιχος

Τα Εσωτερικά Μυστήρια, Τζ. Γκάντζι, Εκδόσεις Μακρίδη

Η Νέα Ανθρωπολογία, Fernand Schwarz, Εκδόσεις Νέα Ακρόπολη

Τα Αρχαία Μυστήρια, Διδώ Καλλέργη

Πηγή...