Η Υπατία απέναντι στην Κασσιανή

[Η Φιλόσοφος Μαθηματικός και η Καλογριά Υμνογράφος]

Μπλογκ Ροϊδη και Λασκαράτου ΕμμονέςΠαρά τις ασάφειες πουυπάρχουν γύρω από την ύπαρξη της Κασσιανής, που σαφώς περιβάλλεται και από ανεξακρίβωτο νεφέλωμα θρησκευτικών και συναφών παραδόσεων, υπάρχει το ποιητικό και μουσικό της έργο και οι ιστορικές μαρτυρίες (Συμεών ο Μάγιστρος, Ζωναράς κλπ), που την τοποθετούν με βεβαιότητα

στον ιστορικό χώρο. Το φημολογούμενο πλατωνικό της ειδύλλιο με τον εικονομάχο αυτοκράτορα Θεόφιλο, που έκανε από πληγωμένο αντρικό εγωισμό («Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα»-«Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα») το λάθος να επιλέξει αντ’αυτής την εικονόδουλη μέγαιρα αγία Θεοδώρα (εικ.1, με το μήλο του Πάρη), η οποία ως χήρα και διάδοχός του πρόδωσε το έργο του, πιθανότατα ανήκει στο χώρο του κουτσομπολιού και του μύθου. Το βέβαιο είναι πως η Κασσιανή, μια από τις ελάχιστες μορφωμένες γυναίκες της εποχής της, ίδρυσε το 843 ένα από τα θλιβερά κοινόβια δυστυχισμένων γυναικών εκείνης της τραγικής περιόδου,  κοντά στη Μονή Στουδίου, μια γειτονία που έγινε αφορμή να σωθεί το υμνογραφικό της έργο χάρη στην εκδοτική δραστηριότητα του ιδιόρρυθμου πολυφυλετικού μοναστηριού των παλαβών «ακοίμητων», που το ίδρυσε ο Ύπατος Στούδιος, για να υμνείται νυχθημερόν ακατάπαυστα σε βάρδιες στα λατινικά, στα ελληνικά και στα συριακά, ο αχόρταγος στις κολακείες Ορθόδοξος θεός.

Όσο συμπαθής και ευγενική αν περιγράφεται και ήταν η Κασσιανή, η γυναίκα που αυτοφυλακίζεται (πολλές τις φυλάκισαν με τη βία, άλλοι) στο μοναστήρι, δεν μπορεί να είναι το παράδειγμα για μίμηση. Αν για τον προσηλυτισμό, για την ύπουλη στρατολόγηση με την προβληματική γονική έγκριση (Αγιοταφική αδελφότητα, Αθωνιάδα) ή χειρότερα για τις απαγωγές ανήλικων («Αγιορείτης Ηγούμενος προφυλακίζεται»), η καταδίκη είναι δεδομένη, κανείς φυσικά δεν μπορεί να αρνηθεί το δικαίωμα σε κανένα ενήλικο (με την επιφύλαξη των ψυχικά διαταραγμένων), να κρυφτεί για λόγους που αυτός ξέρει και να λιποτακτήσει από τον κόσμο, αλλά αυτός που το κάνει δεν είναι πρότυπο, είναι περίπτωση που προκαλεί θλίψη, ειδικά αν είναι νέος ή νέα.  Για να είμαστε δίκαιοι η Κασσιανή δεν είχε πολλές επιλογές στη βυζαντινή θεοκρατική τυραννία και το μοναστήρι ήταν μια λύση απελπισίας και φυγής από μια αδιέξοδη βάρβαρη πραγματικότητα. Σε μια πιο ανοιχτή κοινωνία, πιθανότατα θα είχε να μας πει καλύτερα πράγματα.

«Αμετανόητη η Εκκλησία για τη δολοφονία της Υπατίας», γράφαμε το Φλεβάρη του 2010 και δυστυχώς η κρατική Εκκλησία εξακολουθεί να τιμά ως Άγιο τον ηθικό αυτουργό της φρικαλέας εξόντωσης της, τον πατριάρχη Κύριλλο, προσποιούμενη πως δεν είναι βέβαιη η ενοχή του, λησμονώντας πως καμία τιμωρία δεν επέβαλε στους δολοφόνους της και πως καμία συγνώμη δεν ζήτησε για τον εξολοθρεμό της από τους δικούς του καλόγερους (σε κλίμα μίσους που ο ίδιος δημιούργησε).

Επαναφέρουμε λοιπόν το παλιό μας αίτημα, αναδημοσιεύοντας συμβολικά πρόσφατο άρθρο της καθηγήτριας Θεολόγου Ανδριανής Στράνη («8 Μάρτη-Για τη Γυναίκα Αστέρι»), από τον εκπαιδευτικό ιστότοπο alfavita. Στο τέλος προσθέτουμε ένα κόμικ και ένα ενδιαφέρον βίντεο για παιδιά, σχετικό με την Υπατία («Για αριθμούς και αστέρια»), με την ελπίδα ότι η σπουδαία αυτή γυναίκα θα πάρει κάποτε τη θέση που της αξίζει στη σχολική βιβλιογραφία.

Για τη Γυναίκα Αστέρι
της καθηγήτριας Θεολόγου ©Ανδριανής Στράνη

Αρχές Μαρτίου «διαρκούντων των νηστειών» και με καθαρό ουρανό, η νεανική  παρέα διέσχισε τον κήπο με τις ελιές ανεβαίνοντας προς το λόφο του αστεροσκοπείου. Τ’ αστέρια είχαν πάρει τη θέση τους στον ουράνιο θόλο αντανακλώντας τη λάμψη τους στη γη. Το μεγάλο τηλεσκόπιο, κατάλληλο για την παρατήρηση των αστεροειδών τους περίμενε. Δεν άργησαν να την εντοπίσουν. Ξεχώριζε. Όπως ξεχώριζε όταν ήταν στη γη, έτσι ξεχώριζε και στον ουρανό. Μεγάλη ήταν η συγκίνηση του Γερμανορώσου αστρονόμου Βίκτορ Κνόρρε που παρατηρούσε από το Βερολίνο, όταν το 1884 την ανακάλυψε.
Αστεροειδής 238  Υπατία, την είπε. Ένας μεγάλος σκουρόχρωμος αστεροειδής της κύριας ζώνης αστεροειδών, με απόλυτο μέγεθος 8,18. Νάτη! Η Υπατία, αυτή είναι, είπαν με ενθουσιασμό οι νέοι που την παρατηρούσαν να περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της (μία φορά κάθε 8 ώρες και 52 λεπτά). Περιστρέφεται σκεπτόμενη, πρόσθεσαν συγκινημένοι, όπως ταιριάζει σε μία φιλόσοφο.

Η Υπατία έκανε τη διαφορά. Με τον ωραίο μακρύ χιτώνα του φιλοσόφου, τα πλούσια μαλλιά πιασμένα ψηλά, σοβαρή και χαρισματική μορφή διατηρούσε τα χαρακτηριστικά της στο σύμπαν όπως όταν ζούσε στην Αλεξάνδρεια και διέπρεπε. Η Υπατία (370-415 ) νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός, μεγαλοφυής και καλλονή σφράγισε με την παρουσία της μία ολόκληρη εποχή. Μία ξεχωριστή Γυναίκα και Δασκάλα που έζησε την περίοδο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων Θεοδόσιου Ι, Αρκάδιου και Θεοδόσιου ΙΙ. Μισή Ελληνίδα και μισή Αιγύπτια, κόρη του μαθηματικού και αστρονόμου Θέωνα  τον οποίο ξεπέρασε κατά πολύ. Από νωρίς έλαβε σπουδαία εκπαίδευση κοντά στον πατέρα της στην Αλεξάνδρεια και συνέχισε τις σπουδές της στην Νεοπλατωνική Aκαδημία  της Αθήνας (Πρόκλος). Όταν επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια κατάφερε να διευθύνει μόνη της την νεοπλατωνική σχολή, να διδάσκει σε άνδρες, να μετακινείται χωρίς συνοδεία και να έχει δικό της σπίτι. Υπήρξε εξαιρετική δασκάλα που δίδασκε ιδιωτικά σε πλούσιους μαθητές, αλλά έκανε και δημόσιες διδασκαλίες για το λαό. Η φιλόσοφος Υπατία υπήρξε  γυναίκα ανεξάρτητη, μορφωμένη, ,ενάρετη, με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος αλλά και λιτό τρόπο ζωής. Ο βίος της προκαλούσε τον θρησκευτικό φανατισμό των «χριστιανών» της Αλεξανδρινής εκκλησίας που δεν μπορούσαν να χωνέψουν πως μια γυναίκα φιλόσοφος με τη δύναμη της προσωπικότητά της επηρέαζε με τη διδασκαλία της την πολιτική και κοινωνική ζωή της Αλεξάνδρειας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μαρτυρίες του χριστιανού ιστορικού Ιωάννη, Επισκόπου Νικίου (70ς αι), η Υπατία είχε στενή φιλία με τον έπαρχο Ορέστη (υπήρξε μαθητής της) ο οποίος την εκτιμούσε για το έργο της και ζητούσε τη γνώμη της για διάφορα θέματα. Μάλιστα θεωρήθηκε υπεύθυνη που ο κυβερνήτης δεν είχε καλές σχέσεις με τον επίσκοπο Κύριλλο. Αποτέλεσμα αυτού έγινε στόχος αγράμματων καλογερίστικων κύκλων οι οποίοι σύμφωνα με τις πηγές ήταν κοντά στον επίσκοπο Κύριλλο που αναφέρεται ως βίαιος και αρχομανής.

Ο Κωστής Παλαμάς στο έργο «Οι καλόγεροι» αναφερόμενος στον σκοταδισμό της εποχής αποδίδει ποιητικά το μαρτύριο της φιλοσόφου Υπατίας καταλήγοντας: «Και τώρα κάθε που απαντήσουμε την Υπατία την άτρομην Ιδέα την αστρομάτα, τη σφάζουμε,τη χιλιοκομματιάζουμε,και- ω λύσσα!-τα κομμάτια της τα ρίχνουμε στη στράτα».

Γύρω από τον Κύριλλο λέγεται ότι συσπειρώθηκαν και οι φανατικοί Παραβολάνοι (οργάνωση τραυματιοφορέων με μανδύα φιλανθρωπίας), που έκαναν επιθέσεις σε αντιπάλους με επικεφαλή έναν κατώτερο κληρικό με το όνομα Πέτρος ο Αναγνώστης. Ο φθόνος και η μισαλλοδοξία  λοιπόν όπλισε αυτούς, όπως αναφέρει ο ιστορικός Σωκράτης ο Σχολαστικός (380-440) και μήνα Μάρτιο στις 8 και διαρκούντων των νηστειών, ατυχώς για την Υπατία της έστησαν καρτέρι και την δολοφόνησαν με αιχμηρά όστρακα, στη συνέχεια την διαμέλισαν και κατέκαυσαν αυτήν. (Σωκράτης Σχολαστικός, Εκκλησιαστική Ιστορία-Περί Υπατίας της φιλοσόφου7.15.) Επίσης ο Ιωάννης, Επίσκοπος Νικίου περιγράφει τη δολοφονία της Υπατίας. Παρουσιάζει ενδιαφέρον ότι και αυτός παρ ότι εχθρός των ειδωλολατρών, αναφέρει ότι η άγρια δολοφονία της Υπατίας έγινε σε περίοδο νηστείας και στο τέλος όλος ο κόσμος συγκεντρώθηκε γύρω από τον Πατριάρχη Κύριλλο και τον αναγόρευσε «νέο Θεόφιλο», γιατί κατέστρεψε τα τελευταία υπολείμματα της ειδωλολατρίας στην πόλη. Εμμέσως υπονοείται ότι ο Πατριάρχης ήταν συνδεδεμένος με τη δολοφονία της Υπατίας. Η περίπτωση της φιλοσόφου Υπατίας καταγράφεται ως μοναδική στην ιστορία της εποχής, αναδεικνύοντας την σύγκρουση δυο διαφορετικών κόσμων και κυρίως τα χαρακτηριστικά της νέας τάξης πραγμάτων μέσω της ακμάζουσας χριστιανικής θρησκείας που ταυτίζεται  πλέον με το κράτος. Στη μεταβατική αυτή περίοδο ο χριστιανισμός προκειμένου να κυριαρχήσει απομακρύνεται από τη διδασκαλία του ξυπόλητου Γαλιλαίου και εμφανίζεται ως νικητής σε μια προσπάθεια εξάλειψης του αρχαίου κόσμου. Στα όρια του αρχαίου κόσμου και σε επίδειξη δύναμης παίρνει τη ρεβάνς από τους διωγμούς που είχε υποστεί , ταυτίζεται με την κοσμική εξουσία και  αποτελεί τη νέα ιδεολογία για τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας. Στη συγκυρία αυτή και μέσω συγκρούσεων Εθνικών και Χριστιανών χάνει τη ζωή της η Υπατία και γίνεται Μάρτυρας της Επιστήμης. Η Υπατία ως αντίπαλο δέος του χριστιανισμού κατακρεουργείται. Το έγκλημα είναι διπλό, για την ίδια αλλά και την επιστήμη. Τίποτα δεν σώζεται. Η Αλεξανδρινή διανόηση γίνεται φτωχότερη. Η σκέψη της όμως θα συνεχιστεί μέσα στους αιώνες, άστρο λαμπρό που αντιφέγγει στα σκοτάδια του κόσμου. Επιγραμματικά ο Αλεξανδρινός ποιητής Παλλαδάς (5ος αι) θα γράψει για την Υπατία: «Όταν βλέπω σε, προσκυνώ, και τους λόγους, της παρθένου τον οίκον αστρώον βλέπων`εις ουρανόν γαρ εστί σου τα πράγματα, Υπατία σεμνή, των λόγων ευμορφία, άχραντον  άστρον της σοφής παιδεύσεως».

YΣΤΕΡΟΓΡΑΦΑ
Ένα κόμικ και ένα βίντεο για την Υπατία

https://existentialcomics.com/comic/163

 https://roides.wordpress.com/2018/04/05/15apr18b/