Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΩΝ ΦΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ - Η ΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΦΙΔΙΑ.

Ο Απόλλων με τον Μαντικό Τρίποδα,

 όπου τυλίγεται ο

Πύθων-Πυθία. Αντίγραφο έργου του Πραξιτέλη-'ελευσις Διαγοριδών'

«Χαρακτηριστικό των φιδιών είναι και η μαντική" ..."Τιμούν στην πόλη Λαβινία ένα άλσος μεγάλο και πυκνό, με ναό εκεί κοντά της Ήρας της Αργολίδας. Εκεί στο άλσος έχει μια μεγάλη και βαθιά φωλιά που έχει μέσα φίδι. Τις καθορισμένες μέρες, ιερές παρθένες μπαίνουν στο άλσος φέρνοντας στα χέρια ζυμάρι, και με τα μάτια
δεμένα. Τις οδηγεί αμέσως θεϊκό πνεύμα στου φιδιού την φωλιά, άσφαλτα και ήρεμα. Και αν μεν είναι πραγματικά παρθένες, το φίδι τρώει αυτές τις τροφές, όπως αρμόζει σε ζώο φιλικό στους θεούς. Αν δεν τις ακουμπήσει, σημαίνει πως το φίδι μάντεψε την φθορά της παρθενίας. Και το ζυμάρι της διακορευμένης, το κόβουν τα μερμήγκια 

μικρά κομμάτια, ώστε να μπορούν να το μεταφέρουν, και το βγάζουν έξω από το άλσος, καθαρίζοντας τον τόπο.»

Αιλιανός "Περι της φύσεως των ζώων" 11, XVII



Δεν μπορούμε σήμερα να συνειδητοποιήσουμε απόλυτα τον ρόλο που έπαιζαν τα Μαντεία στην αρχαιότητα. Ζητήματα υγείας, καθημερινής ζωής, αλλά και πολιτικά θέματα, ρυθμίζονταν  με χρησμούς, που κανείς δεν είχε δικαίωμα να τους αμφισβητήσει.

Τα φίδια έπαιζαν βασικό ρόλο στην μαντική τέχνη. Στο μαντείο του Τροφωνίου, γιου του Απόλλωνα, τα φίδια ήταν ιερά. Ο Παυσανίας υποθέτει πως ο Τροφώνιος απεικονίζονταν περίπου σαν τον Ασκληπιό, με φίδια τυλιγμένα στο ραβδί του. Ο πιστός που ήθελε να μπει σε αυτό το Μαντείο έπρεπε να κρατά στα χέρια του τροφές, γιατί αμέσως τον περικύκλωναν ήμερα ερπετά που περίμεναν μεζέ, σαν σκυλάκια.

Ο μεγάλος Μάντης της Μυθολογίας, ο Μελάμπους, απόκτησε τις μαντικές του ικανότητες καθώς και τη γνώση της γλώσσας των ζώων [σαφές χαρακτηριστικό της τοτεμικής λατρείας, όπου ο άνθρωπος επικοινωνεί με τους γενάρχες του, τα ζώα] όταν δυο φίδια του καθάρισαν τα αυτιά γλύφοντας τα την ώρα που κοιμόταν.

Οι Ιαμίδες ήταν η πιο φημισμένη οικογένεια [γένος] Μάντεων. Ο γενάρχης τους, ο Ίαμος, είχε εγκαταλειφθεί από τη μάνα του, και ανατράφηκε από δυο φίδια που τον τάιζαν με μέλι. Ο Ίαμος κατάγονταν από τον Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα.

Ο Γλαύκος, έφαγε το μαντικό βοτάνι της Αθανασίας που αποκάλυψαν δυο φίδια.
Ο Τειρεσίας, άλλος μεγάλος Μάντης, σκότωσε ένα φίδι και μεταμορφώθηκε σε γυναίκα. Μετά από χρόνια, σκότωσε άλλο φίδι, και ξαναέγινε άντρας. Μάλιστα, οι θεοί τον κάλεσαν να γνωμοδοτήσει για το ποιο φύλο νοιώθει την μεγαλύτερη ηδονή στον έρωτα, μια που όσο ήταν γυναίκα έφαγε τον απαγορευμένο καρπό… Ο Τειρεσίας διέταξε τον νεκρικό εξευμενισμό του Δράκοντα της Θήβας με ανθρωποθυσία.

Αφιερώματα στο Μαντείο του Δία στη Δωδώνη, το αρχαιότερο  Μαντείο της Ελλάδας.

Δυο φίδια οδήγησαν τον Μεγαλέξαντρο στο μαντείο του Άμμωνα. Ο θεός αυτός, που ταυτίζονταν με τον Δία, μεταμορφώθηκε σε φίδι για να σπείρει τον Μακεδόνα κατακτητή, όπως μας εξήγησε το Μαντείο των Δελφών. Στην Δωδώνη, το Μαντείο του Άμμωνα - Δία, υπάρχουν πολλά αρχαιολογικά δείγματα φιδολατρείας, πράγμα φυσικό, μια που ο θεός μεταμορφώνονταν σε φίδι.

Ο Αμφιάραος ήταν Ήρωας με μαντικές ικανότητες.
Το μαντείο του, όμως, πρόσφερε και ιατρικές υπηρεσίες.
Παρακολουθούμε θεραπεία αρρώστου από ένα ιαματικό φίδι.



Η εξάσκηση της ιατρικής στα Ασκληπιεία όπου τα φίδια ήταν ιερά, ήταν κατά ένα τρόπο, είδος μαντείας, μια που μέρος της θεραπείας βασίζονταν στα οράματα που έβλεπε ο ασθενής. Συχνά εμφανίζονταν ο ίδιος ο θεός και υπόδειχνε την θεραπεία, έδινε συνταγές και σπανιότερα, έπιανε και ο ίδιος δουλειά. Υπήρχαν και καθαυτό Μαντεία του θεού.

Το γνωστότερο από αυτά, ήταν το Μαντείο του Γλύκωνα, [β’ αι μ.α.χ.χ.] ενός συγγενή με τον Ασκληπιό θεού, ένα ανθρωποκέφαλο φίδι, που δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα μακεδονικό φίδι, ίδιας ράτσας με αυτά που εξέθρεφε η Ολυμπιάδα, η μάνα του Μεγαλέξαντρου, που του φοράγανε ανθρώπινη μουτσούνα. Ο ιδιοκτήτης του, ο αρχιμάντης Αλέξανδρος Αβωνοτειχίτης, ισχυρίζονταν πως ήταν μετεμψύχωση του Ασκληπιού, και έκοβε μέχρι και δικό του νόμισμα από τις εισπράξεις. Τόση ήταν η πίστη στα φίδια, που μπορούσαν να περάσουν τόσο χοντροκομμένες αγυρτείες.

Ο Πύθων τυλιγμένος γύρω από τον «Ομφαλό της Γης»
δεν φαίνεται να έχει μεγάλο καυγά με τον Απόλλωνα,
που είναι έτοιμος να του θυσιάσει ένα ταύρο, για να τον εξευμενίσει.



ΔΕΛΦΟΙ

Όλοι γνωρίζουμε τον Μύθο όπου ο Απόλλωνας σκότωσε το καταστροφικό φίδι Πύθωνα, και στην φωλιά του έστησε το Μαντείο του, τους πασίγνωστους Δελφούς. Ο Μύθος είναι παραπλανητικός, άλλωστε δεν είναι η μόνη εκδοχή που διαθέτει η Μυθολογία.

Οι αρχαίοι συγγραφείς ισχυρίζονται πως το Μαντείο των Δελφών προϋπήρχε του Απόλλωνα, ως Μαντείο της Γής, δηλ. της μητέρας όλων των οφιόμορφων πλασμάτων. Η αρχαιολογία, πράγματι, ανακάλυψε στους Δελφούς ένα ιερό που αποδίδεται στη Γη. Ο Πύθωνας ήταν ο φύλακάς του, που ο Απόλλωνας σκότωσε για να οικειοποιηθεί το Μαντείο. Συνεπώς, η Μαντική δύναμη προέρχονταν από τον τόπο, την Γη, και όχι τόσο από τον θεό.

Συγκεκριμένα, από ένα χάσμα που ανέδιδε αναθυμιάσεις, που αποκλήθηκε Ομφαλός της Γης. Μερικοί λένε πως στους προ-Απόλλωνα Δελφούς προφήτευε το ίδιο το φίδι Πύθων, πράγμα προφανές, αν προσέξουμε πως το φύλο του ήταν Θηλυκό, και έπρεπε συνεπώς να ονομάζονταν Πυθία, και όχι Πύθων…

Άλλωστε, η μαντική ήταν αρχικά γυναικεία υπόθεση, σύμφωνα με τον Παυσανία, υπάρχει άλλωστε και σχετικός Μύθος. Η πρώτη Μάντης των Δελφών ήταν η Δαφνίς.

Ο Κάλχας στην Ιλιάδα, μαντεύει με βάση
 τις ενέργειες του φιδιού στο δέντρο.
Το αρχαίο είδος Μαντείας,
που εκπροσωπούσε και ο Πύθων



Ας θυμηθούμε πως η έκβαση και η διάρκεια του Τρωικού πολέμου προφητεύθηκε από ένα φίδι, που έφαγε τόσα πουλάκια όσα τα χρόνια που θα κρατούσε ο πόλεμος. Το φίδι είχε σταλθεί από τον θεό. Αυτό το εξήγησε ο μάντης Κάλχας. Όπως οι ιερείς των Δελφών ερμήνευαν το παραλήρημα της Πυθίας, έτσι και αυτός ερμήνευσε τις ενέργειες του φιδιού.

Η μαρτυρία του Διογένη Λαέρτιου πως μια Πυθία πέθανε από δάγκωμα ιερού φιδιού που ήταν στο άδυτο, μας κάνει να συμπεράνουμε πως αυτή μάντευε μέσα στα φίδια -πύθωνες, και γι αυτό τους βλέπουμε πάνω στους μαντικούς τρίποδες.

"Ἕρμιππος δὲ λιμοῦ κατασχόντος τὴν χώραν φησὶν αἰτεῖν τοὺς Ἡρακλεώτας τὴν Πυθίαν λύσιν. τὸν δὲ Ἡρακλείδην διαφθεῖραι χρήμασι τούς τε θεωροὺς καὶ τὴν προειρημένην, ὥστ' ἀνειπεῖν ἀπαλλαγήσεσθαι τοῦ κακοῦ, εἰ ζῶν μὲν Ἡρακλείδης ὁ Εὐθύφρονος χρυσῷ στεφάνῳ στεφανωθείη πρὸς αὐτῶν, ἀποθανὼν δὲ ὡς ἥρως τιμῷτο. ἐκομίσθη ὁ δῆθεν χρησμὸς καὶ οὐδὲν ὤναντο οἱ πλάσαντες αὐτόν. αὐτίκα γὰρ ἐν τῷ θεάτρῳ στεφανούμενος ὁ Ἡρακλείδης ἀπόπληκτος ἐγένετο, οἵ τε θεωροὶ καταλευσθέντες διεφθάρησαν. ἀλλὰ καὶ ἡ Πυθία τὴν αὐτὴν ὥραν κατιοῦσα ἐς τὸ ἄδυτον καὶ ἐπιστᾶσα ἑνὶ τῶν δρακόντων δηχθεῖσα παραχρῆμα ἀπέπνευσε. καὶ τὰ μὲν περὶ τὸν θάνατον αὐτοῦ τοσαῦτα."

Στην Ήπειρο, έστελναν μια γυμνή παρθένο με προσφορές, μέσα σε φίδια που έλεγαν πως είναι απόγονοι του Πύθωνα των Δελφών. Η τελετή ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα. Αν τα φίδια έτρωγαν τις προσφορές και δεν πείραζαν το κορίτσι, η χρονιά, έλεγαν, θα ήταν καλή. Αν αντίθετα δάγκωναν το κορίτσι, η χρονιά θα ήταν κακή...
Αιλιανού “Περι φύσεως ζώων” 11, 2

Έτσι, η σύγκρουση Απόλλωνα – Πύθωνα συμβολίζει την επικράτηση της ανθρωπομορφικής λατρείας πάνω στην τοτεμικ.. Η κυριαρχία της λατρείας του Απόλλωνα στους Δελφούς τοποθετείται ιστορικά μετά την πτώση των Μυκηνών.
Ο Υγίνος μας λέει πως οι αγώνες που γίνονταν στους Δελφούς, τα “Πύθια” ήταν αφιερωμένοι στη μνήμη του φιδιού, και όχι προς τιμήν του Απόλλωνα! Το ίδιο λέει και ο Κλήμης Αλεξανδρείας.

Νόμισμα ρωμαϊκής εποχής με το φίδι στον τρίποδα



 Αθόρυβα, ο πραγματικός ιδιοκτήτης του Μαντείου, το φίδι, ο Δράκων, ο Πύθων - Πυθία, ξαναγύρισε στη φωλιά του μπλεγμένο στα πόδια του Απόλλωνα, όπως φαίνεται σε ένα σοφά σχεδιασμένο άγαλμα του Πραξιτέλη, που παραθέτουμε. Το «Πύθων» υπήρχε και σαν κύριο όνομα.



Γνωρίζουμε πως ο Μαντικός Τρίποδας των Δελφών στηρίζονταν πάνω σε τρία φίδια, όπως τα περιγράφουν ο Ηρόδοτος, ο Παυσανίας, και τα απεικονίζει μια Τουρκική μικρογραφία, που παριστάνει τον Σουλτάνο να σπάει τα κεφάλια τους, στην Πόλη.

Η σαύρα ήταν ιερό ζώο των Μάντεων.
Το άγαλμα αυτό, λοιπόν, ονομάζεται λαθεμένα  «Απόλλων Σαυροκτόνος»                                                                                    


Δεν ήταν μόνο τα φίδια, αλλά και όλα τα ερπετά που έγιναν σύμβολα του Απόλλωνα και της Μαντείας, <<αντιφάσκοντας>> και πάλι με τον μύθο του Πύθωνα. Στο άγαλμα του Ιαμίδη μάντη Θρασύβουλου, στην Ολυμπία, απεικονίζονταν μια σαύρα στον δεξί του ώμο. Και τα αγάλματα του Απόλλωνα τον δείχνουν να συνοδεύεται από φίδια ή σαύρες, και η προσφώνησή του <<σαυροκτόνος>> σε αντίστοιχο άγαλμά του, είναι προφανέστατα λανθασμένη.

Τέτοιου είδους ενοποιήσεις αντιφατικών στοιχείων είναι, κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο στοιχείο που έχει να μας δώσει ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Η ενότητα των πάντων, σε αντίθεση με την Δυτική αντίληψη των αντιθέτων, πχ, Καλού – Κακού, Δίκαιου και Άδικου, κλπ.

Τέτοιες ηθικές αντιθέσεις δεν υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αγνοούσε αυτές τις έννοιες.