 |
Μελανόμορφος, με λευκό φόντο, λήκυθος του Αθηναίου ζωγράφου Δίοσφου -περι 500-475 π.α.χ.χ.- δείχνει τον Αχιλλέα σε ένα άρμα σέρνοντας το πτώμα του Έκτορα πίσω του, -490 π.α.χ.χ., βρέθηκε στην Ερέτρια , σήμερα είναι στο Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι
|
Ο Όμηρος κάνει 504 αναφορές στο πρόσωπό του Αχιλλέα και το όνομά του συνοδεύεται από πολλά επίθετα, δηλωτικά της παρουσίας του (ή επιθετικούς προσδιορισμούς), τα οποία τον χαρακτηρίζουν ως πρόσωπο.
Ο Αχιλλέας είναι : διος, φίλος Διός, διογενής, ποδάρκης, πόδας ωκύς, ποδώκης, θεοείκελος(θεόμορφος), Πηλείων, Πηλείδης, Αιακίδης… εντύπωση μας κάνει βέβαια η
συχνή εμφάνιση των επιθέτων (και των προσδιορισμών) που αναφέρονται στην ταχύτητά του, ως κυρίαρχο γνώρισμά του, τα οποία συνοδεύουν το όνομά του 71 φορές !
Ως ήρωας εκφράζει βασικά μηνύματα του ομηρικού έργου, αφού ενσαρκώνει το ηρωικό ιδεώδες, τον άνθρωπο που επιλέγει την σύντομη και ένδοξη ζωή, ενώ περιφρονεί την μακρά - ήσυχη και άδοξη ζωή.
Έτσι η τιμή, το θάρρος, η ανδρεία, η γενναιότητα, η περιφρόνηση προς τον θάνατο, η υπόληψη, ο σεβασμός από την κοινωνική ομάδα, η υπεράσπιση της προσωπικής τιμής του, (από εχθρούς και φίλους) είναι οι υψηλές αρετές που εκπροσωπεί η παρουσία του Αχιλλέα .
Ο Όμηρος φιλοτεχνεί την μορφή του Αχιλλέα σε 6 βασικά σημεία της Ιλιάδας εναρμονίζοντας την αφήγηση με την προσωπικότητά του .
1. Στη σκηνή της έριδας με τον Αγαμέμνονα .
2. Στη σκηνή της πρεσβείας .
3. Στην συνομιλία του με τον Πάτροκλο για να σωθούν τα καράβια .
και στον θρήνο - την υπόσχεση εκδίκησης προς τον νεκρό Πάτροκλο.
4. Στην ανάληψη πολεμικής δράσης και την υλοποίηση της εκδίκησης.
5. Κατά την ταφή του Πατρόκλου (- επιτάφιες τιμές - αγώνες).
6. Στη συνάντηση Πριάμου - Αχιλλέα για την απόδοση του νεκρού Έκτορα.
Ας παρακολουθήσουμε αυτά τα σημεία .
1. Η έριδα Αγαμέμνονα - Αχιλλέα.
Ο ανώτατος βασιλεύς των Μυκηναίων Αγαμέμνονας ("ος μέγα πάντων Αργείων κρατέει") φιλονικεί με τον Αχιλλέα, ο οποίος συγκάλεσε τη συνέλευση του στρατού, λόγω του λοιμού.
Στην απαίτηση του Αγαμέμνονα να του αντικαταστήσουν τη Χρυσηίδα, ως λάφυρο, οι δύο άνδρες συγκρούονται και ο Αχιλλέας τον ψέγει δημόσια για την παράλογη απαίτησή του χρησιμοποιώντας βαριά και προσβλητικά λόγια, με εκφράσεις όπως "κερδαλεόφρων", "κυνώπα"(σκυλομούρη)….
Η απάντηση όμως του Αγαμέμνονα είναι απαξιωτική για το πρόσωπό του, διότι αφού πρώτα τον χαρακτηρίσει "έχθιστο"(= ο πιο μισητός), του αποδίδει ένα μειωτικό προσβλητικό χαρακτηρισμό -κατηγορία που τον υποτιμά "έρις τε φίλη πόλεμοι τε μάχαι" (σου αρέσουν τα μαλώματα, οι πόλεμοι κα οι μάχες) μάλιστα του δηλώνει προκλητικά ότι "δεν τον λογαριάζει και αδιαφορεί για τον θυμό του " ("σέθεν δ' εγώ ουκ αλεγίζω ούδ' όθομαι κοτέοντος").
Η έλειψη υπόληψης, εκ μέρους του αρχηγού, στο πρόσωπό του ( ο οποίος δηλώνει ότι "αδιαφορεί" αν θα φύγει ή όχι ο Αχιλλέας), προκάλεσε την έκρηξη της οργής του .
Η αντίδραση του μεγαλύτερου ήρωα και πολεμιστή των Αχαιών προς τον Αγαμέμνονα, έχει την σημασία της, διότι αυτός πρέπει ν' αντιμετωπίσει "ηθικά" μια σημαντική προσβολή ("ύβρις", την αποκαλεί ο Όμηρος, Α -203) η οποία γίνεται δημόσια .
Αρχικά σκέφτεται λοιπόν να τον σκοτώσει, τραβώντας το ξίφος, αλλά τον συγκρατεί η Αθηνά (= η σοφία, η σκέψη, η λογική ) που του υποδεικνύει τον τρόπο αντίδρασης : ψυχραιμία και ανταπόδοση της προσβολής μόνο με λόγια .
Ο "άναξ" λοιπόν Αγαμέμνων βρίζεται χυδαιότατα δημόσια :
“οινοβαρές, κυνός όμματ’ έχων καρδίην δ’ ελάφοιο…….
δημοβόρος βασιλεύς, επεί ουτιδανοίσιν ανάσσεις” Α 225-236.
(“μεθύστακα, που έχεις τα μάτια σκύλου και καρδιά ελαφιού…
είσαι λαοφάγος βασιλιάς, γιατί κυβερνάς τιποτένιους”)
Ο Αχιλλέας αποσύρεται από τον πόλεμο στην σκηνή του (μαζί με τους Μυρμιδόνες) και όταν ο αρχιστράτηγος Αγαμέμνων του αφαιρεί την Βρισηίδα, ο Όμηρος τον περιγράφει να " δακρύζει" (Αχιλλεύς δακρύσας ετάρων άφαρ έζετο, Α-349).
Εκεί, τον επισκέπτεται η Θέτιδα η οποία αναλαμβάνει να αιτηθεί στον Δία την αποκατάστασή του .
Αυτή είναι η πρώτη εικόνα του Αχιλλέα, όπου το θάρρος του λόγου, σημαίνει ρήξη με τον αρχιστράτηγο και απόσυρσή του.
Η όλη σκηνή αντικατοπτρίζει την στάση του Αχιλλέα, παρρησία ακόμη και μπρος στην ανώτατη εξουσία του Αγαμέμνονα, ο οποίος τελικά επιβάλλει την θέλησή του (του αποσπά την Βρισηίδα) .
Η προσβολή αφορά την τιμή του Αχιλλέα και είναι "ύβρις" διότι τον υποτιμά και τον μειώνει, όμως η αντίδρασή του δεν είναι τυφλή - βίαια. (αποφεύγει να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα ).
 |
| Η Θέτιδα παραδίδει στον υιό της Αχιλλέα τα άφθαρτα όπλα του . |
2. Η πρεσβεία.
Η σημασία της τιμής.
Οι Αχαιοί νικιούνται, (οι νεκροί είναι πολλοί), οι αρχηγοί τους πληγώνονται ώστε είναι αδύνατον να συμμετάσχουν στην σύγκρουση και ο μεγαλύτερος αντίπαλός τους, ο Έκτορας, βρίσκεται έξω από το στρατόπεδο περιμένοντας να ξημερώσει για να επιτεθεί και να κάψει τα καράβια ….
Ο Αγαμέμνων αναγνωρίζει το λάθος του και υπόσχεται μια γενναιόδωρη ανταμοιβή για την αποκατάσταση των σχέσεών του με τον Αχιλλέα.
Η περιγραφή της αποστολής συμφιλίωσης προς τον Αχιλλέα κρύβει ως προς τη σύνθεσή της μια τυπικότητα : Τα πρόσωπα, τα δώρα, ο χρόνος εκτέλεσής της, τα λόγια που λέγονται, τα παραδείγματα που επιστρατεύονται, ως επιχειρήματα, όλα έχουν την θέση τους, μια φιλοσοφία αξιοθαύμαστη.
Η σύνθεσή της επιτροπής, είναι πενταμελής1 και αρκετά σοφή : Οδυσσέας, Αίαντας, Φοίνικας και δύο κήρυκες, ο Οδίος και ο Ευρυβάτης .
Ο Αίας είναι ο γενναίος πολεμιστής και συγγενής του Αχιλλέα (γενναιότητα –συγγένεια,) ένας ισάξιος πολεμιστής καταξιωμένος, ο Οδυσσέας, είναι ο πανέξυπνος, βασιλιάς, από το περιβάλλον του Αγαμέμνονα, παρεμβατικός και ικανός στο λόγο(πειθώ), ο Φοίνικας, είναι ο γέρος παιδαγωγός – δάσκαλος του Αχιλλέα και αρκετά έμπιστός του (εμπνέει το αίσθημα σεβασμού και εμπιστοσύνης) και οι κήρυκες αποτελούν δυο ουδέτερα πρόσωπα, ιερά αξιοσέβαστα, τα οποία ήταν πάντα απαραίτητα για την επισημοποίηση κάποιας συμφωνίας .
Του αναγγέλουν λοιπόν ότι ο Αγαμέμνονας υπόσχεται στον Αχιλλέα σπουδαία δώρα για να συμφιλιωθούν (Ι -121-156) :
1) Τρίποδες - 7
2) Χρυσάφι - 10 τάλαντα βάρος
3) Λέβητες -20
4) Ίπποι -12 αγωνιστικοί
5) Αιχμάλωτες -7 + Βρισηίδα
Αυτά ήταν για άμεση παράδοση, ενώ ακολουθούσε και η εξής υπόσχεση - δέσμευση :
1) Λάφυρα (χρυσό -χαλκό) - 1 πλοίο
2) Αιχμάλωτες - 20 (Τροία)
3) Την κόρη του ως νύφη
4) Πόλεις ( ως προίκα) - 7
Η αξία των δώρων είναι υψηλή, διότι γίνονται σε στιγμή απελπισίας μέσα στον πόλεμο και είναι ένα ποικιλόμορφο άθροισμα αντικειμένων, ανθρώπων και ζώων, πόλεων, πολύτιμων μετάλλων, που έχει την σημασία, "προστίμου προσβολής" και έχει οικονομικό μέγεθος ανυπολόγιστο, διότι ο Αγαμέμνονας υπόσχεται σχεδόν και την μισή βασιλεία του, όταν τον αποδέχεται ως ισότιμο του Ορέστη (του κληρονομικού διαδόχου).
 |
| Ο Πάτροκλος συνοδεύει την Βρισηίδα μακριά από τον θλιμμένο Αχιλλέα -John Flaxman (1755 – 1826). |
Ο Οδυσσέας παρουσιάζει την πρόταση του Αγαμέμνονα, όμως δεν βρίσκει καμία απήχηση και την αποτυχημένη προσπάθεια συνεχίζει ο Φοίνικας, πρόσωπο στενά συνδεδεμένο με τον Αχιλλέα, που δείχνει να έχει ένα ιδιαίτερα λεπτό ρόλο κοντά του :
“ και δια σε με έστελνε ο γέρος σου πατέρας,
όταν στον Αγαμέμνονα σε έστειλε απ’ την Φθίαν,
νέον, ακόμη και αμάθητον του φοβερού πολέμου
και των λαμπρών ομιλιών, όπου διακρίνονται άνδρες,
δια τούτο εμένα απόστειλε, σ’ αυτά να σε διδάξω….” Ι- 448 - 442
Ο Φοίνικας λοιπόν είναι αυτός που έχει αναλάβει από τον βασιλιά Πηλέα την υποχρέωση να καθοδηγεί τον Αχιλλέα να τον συμβουλεύει.
Το έργο του (η "εκπαίδευσή" του Αχιλλέα) υπηρετεί την αρετή του μέτρου (λόγος - πράξη)2 : δημόσιες ομιλίες(ρητορική) και πολεμική ικανότητα .
Αυτή η δικαιοδοσία, του επιτρέπει να επιμείνει περισσότερο και στην ομιλία του να χρησιμοποιήσει ένα παράδειγμα (επιχείρημα) διδακτικό, που αφορά γεγονότα "αρχαία", την ιστορία του ήρωα Μελέαγρου .
Στην ομιλία του έμμεσα επικρίνει την ανελαστική στάση του αδικημένου, Αχιλλέα, όταν δεν δείχνει επιείκεια (αλλά άκαμπτη συμπεριφορά), ενώ η αποκατάστασή του έχει επιτευχθεί (δώρα).
Η συμφιλίωση κατά τον Φοίνικα, είναι αρετή και δεν πρέπει ν’ απορρίπτεται, αλλά να τιμάται και να βρίσκει ανταπόκριση.
Όμως ο Αχιλλέας είναι αμετάπειστος διότι ο Αγαμέμνων του είναι "μισητός όσο του Άδη οι πύλες" και στην αξιολόγηση των πολεμιστών " ίσα τιμάται ο άνανδρος με τον ανδρειωμένο" μάλιστα αναφερόμενος στην αιτία της εκστρατείας θα πει με νόημα " οι Ατρείδες τις γυναίκες τους μόνοι αγαπούν στον κόσμο ;" σχολιάζοντας δε όσα έπραξε για την ασφάλεια του στρατοπέδου ο Αγαμέμνονας " τα τείχη, την τάφρο, τους πάλους…" θα ισχυριστεί (ειρωνικά) ότι η παρουσία του δεν είναι "αναγκαία" .
Ο θυμός του λοιπόν συναρτάται και είναι συνδεδεμένος με την προσβεβλημένη του τιμή για την οποία όπως φαίνεται δεν κάνει συμβιβασμούς.
Η οργή του είναι ακόμη δυνατή, μάλιστα προς έκπληξη όλων εκφράζεται "φιλειρηνικά", όταν θα πει προς τους καταπονημένους συμπολεμιστές του , ότι νοστάλγησε την ειρήνη, την πατρίδα του την Φθία και τις χαρές της ζωής :
“Αυτού σφοδρά επιθύμησε η ανδρική ψυχή μου
καλήν να πάρω σύντροφον και να χαρώ μαζί της
τα κτήματα που απόκτησε ο γέρος μου πατέρας.
Ότι δεν κρίνω θησαυρό αντάξιον της ψυχής μου
………………………………………………………
Αλλά η ψυχή μας λάφυρο δεν γίνεται, ούτε κτήμα,
αφού περάσει μια φορά το φράγμα των οδόντων….” Ι – 398 - 409
Βέβαια εδώ με την λέξη ψυχή, εννοεί την ζωή και στην όλη τοποθέτησή του ο Αχιλλέας θα μας θυμίσει την κατηγορία που του προσάπτει αρχικά ο Αγαμέμνονας ότι " του αρέσουν οι φιλονικίες και οι μάχες", έτσι τώρα θ' αρνηθεί την συμφιλίωση και την βοήθεια(πολεμική δράση), προβάλλοντας την αξία της ζωής, θα εισηγηθεί μάλιστα στον Φοίνικα να μείνει εκεί για να φύγουν την επόμενη μέρα.
Η συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από την άρνηση συμβιβασμών σε θέματα ηθικής τάξης, όπως θα ταίριαζε σ' ένα γενναίο και ακαίραιο άνθρωπο, όμως ο "άσβεστος" θυμός στην πιο κρίσιμη περίσταση, τον κάνει σκληρό, ανάλγητο διότι εγγίζει την ακρότητα.
Αυτή την υπερβολή θα θίξει έμμεσα ο Φοίνικας λέγοντας ότι οι "Ικεσίες", κόρες του Δία, πρέπει να γίνονται σεβαστές και όχι η γρήγορη "Άτη", και αυτή η υπέρβαση του μέτρου θ' αξιοποιηθεί από τον Πάτροκλο την επόμενη ημέρα .
Η εικόνα του Αχιλλέα εδώ (σκληρός και ασυμβίβαστος) πλάθεται με βάση την προσφοφά του Αγαμέμνονα και τους συμβολισμούς των προσώπων της πρεσβείας, ( ο θυμός του κρίνεται ανώτερος απ' όλα) .
Δηλαδή υπάρχει ένα σχήμα σύγκρισης προς τον θυμό του.
1 Πλούσια δώρα
2 Συμπολεμιστές - θυμός ( καθορίζει τα πάντα)
3 Φοίνικας(παιδαγωγός) ανώτερος
4 Το παράδειγμα του Μελεάγρου
3. Πάτροκλος - Αχιλλέας - Η Υπόσχεση της Εκδίκησης .
Η φιλία αποτελεί υπέρτατη αξία για τον Αχιλλέα η οποία αναπτύσσεται ως θέμα (μήνυμα) στην Ιλιάδα .
Ο Πάτροκλος αξιοποιεί την δύναμη της φιλίας για να πείσει τον αδιάλλακτο Αχιλλέα, επιπλήττοντάς τον που είναι απαθής θεατής στην συμφορά των συμπολεμιστών του και ζητά να του επιτρέψει και να σπεύσει βοηθός την κρίσιμη ώρα που καίγονται τα πλοία .
"ποιόν θα ωφελήσει απόγονο η άτυχή σου ανδρεία,
αν τώρα από τον όλεθρο δεν σώσεις τους Αργείους;
Σκληρέ, εσένα δεν σε γέννησε ο Πηλέας μήτε η Θέτις
παρά μονάχα η θάλασσα και οι βράχοι………
και αν στον νου σου έχεις χρησμό που ν' αποφύγεις θέλεις
εμένα στείλε και μαζί όλους του Μυρμιδόνες ….." Π 30-38
Τα βαριά λόγια του Πατρόκλου και κυρίως η υψηλή εκτίμηση προς τον φίλο του, νίκησαν την αδιάλλακτη στάση του Αχιλλέα, ο οποίος αποδέχεται την "λύση" να μην συμμετάσχει ο ίδιος αλλά ο επιστήθιος φίλος του με όλο τον στρατό.
Ο Αχιλλέας τους κατευοδώνει με σπονδές ευχόμενος στον Δία " να αποκτήσουν νίκη" και να επιστρέψει ο Πάτροκλος "σώος" στα καράβια.
Όμως στην σκληρή μάχη που ακολουθεί ο Πάτροκλος σκοτώνεται και η είδηση πληγώνει τον Αχιλλέα .
Η "θυσία" του Πατρόκλου ακυρώνει τον θυμό του και ανατρέπει τα πάντα, αφού ο θάνατος του φίλου αποτελεί για τον Αχιλλέα ένα δεύτερο προσωπικό ζήτημα τιμής .
Ο νεκρός φίλος θρηνείται με πόνο, από τον ίδιο τον Αχιλλέα που δίνει βαριά υπόσχεση εκδίκησης, αλλά και από την Θέτιδα και τις Νηρηίδες και ο κώδικας της τιμής επιβάλλει όχι μόνο εκδίκηση, αλλά και τιμημένη ταφή με κάθε μεγαλοπρέπεια …
Ο θυμός αίρεται και τα λόγια του Αχιλλέα για την διχόνοια είναι ενδεικτικά, του πόσο συνειδητοποιεί το λάθος της επιμονής του :
"Ατρείδη τάχα ωφέλησε εκείνο εμάς τους δύο
εσέ, κι εμένα ότ' άναψε φαρμακερή διχόνοια
τα σωθικά μας και ο θυμός, εξ αφορμής της κόρης;
Να 'χε την σβήσ' η Άρτεμις με βέλος την ημέρα
που πόρθησα την Λυρνησσόν και δούλη την επήρα .
Τότε δεν θα εδάγκαναν τόσοι Αχαιοί το χώμα
κάτω απ' τες λόγχες των εχθρών, κι ήταν ο θυμός μου αιτία .
Ο Έκτωρ απ' την έχθρα μας εκέρδισαν και οι Τρώες…. Τ-56-63
 |
| Από του πινάκες του Θεόδωρου -ο θάνατος του Πάτροκλου |
Η θλιβερή διαπίστωση του Αχιλλέα που γίνεται από τον Όμηρο, όταν έχει σκοτωθεί ο Πάτροκλος και έχει επιτευχθεί η "άρση της αδικίας" έχει ήδη περάσει ως διδακτικό μήνυμα στον αναγνώστη, που παρακολούθησε τα γεγονότα..
Τα λόγια του Αχιλλέα μπρος στην σορό του νεκρού φίλου πριν φύγει για την
μάχη στην Τ-313 συμπυκνώνουν το περιεχόμενο της φιλίας (όπως το νιώθει ο ποιητής) και φανερώνουν την πίστη του Αχιλλέα σε υψηλά ιδανικά :
"και στεναγμός βγήκε βαθύς απ' την ψυχή του και είπε:
άλλοτε άμοιρε και συ ω φίλε της καρδιάς μου
εδώ το γεύμα ευτρέπιζες, …………………………
τώρα συ κείτεσαι νεκρός και μένα δεν μ' αφήνει
ο πόθος σου μήτε φαγί μήτε πιοτό να πάρω,
ότι κακό χειρότερο να πάθω δεν μπορούσα
και αν άκουα να πέθαινε ο γέρος μου πατέρας
όπου στην Φθία τήκεται στα δάκρυα……
άλλην ελπίδα έτρεφα στα βάθη της ψυχής μου
μόνος να πέσω εγώ μακράν από το ιππότροφο Άργος
εδώ στην Τροία, και να πας οπίσω εσύ στην Φθίαν
και από την Σκύρον το παιδί να βγάλεις εις το πλοίον (τον Νεοπτόλεμο)
μαζί σου να τον οδηγείς και να του δείξεις όλα,
το είναι μου, τους δούλους μου και το υψηλό παλάτι…. Τ- 313-332
Αυτός λοιπόν που παρουσιάζεται μέχρι τον θάνατο του Πατρόκλου είναι ο φιλαληθής, δίκαιος Αχιλλέας, ο προσηλωμένος στους κώδικες τιμής, με ηρωικό ήθος όμως αδρανής πολεμικά και δυσαρεστημένος - αποστασιοποιημένος απ' την ομάδα .
Ανθρώπινες θυσίες που προσφέρονται από τον Αχιλλέα στον Άδη προς τιμή του Πάτροκλου. Από ετρουσκική τοιχογραφία.
4. Η επιστροφή στον πόλεμο :Η πολεμική δράση του Αχιλλέα - Η Εκδίκηση.
Ο Αχιλλέας με καινούργια όπλα βγαίνει στην μάχη και ο αναγνώστης συναντά για πρώτη φορά τον πολεμιστή Αχιλλέα, να μάχεται .
Ο Όμηρος δεν παρουσιάζει ένα όν υπερφυσικό, άτρωτο που κατατροπώνει μόνο με την εμφάνισή του τους εχθρούς, αλλά είναι ένας πολεμιστής, όπως οι άλλοι, που μάχεται, προσπαθεί να νικήσει τον αντίπαλο και να προστατεύσει με την ασπίδα το σώμα του.
Μάλιστα πριν ακόμη ξεκινήσει η μάχη, το άλογό του (που απόκτησε φωνή από την Ήρα) πρώτο μας θυμίζει πως ο Αχιλλέας είναι θνητός και τρωτός λέγοντάς του :
" είναι η ώρα σου κοντά……………….………
μέγας θεός ο αίτιος και ανίκητη είναι η μοίρα.."
Τ- 408,9
Στην ρήση του αλόγου ο Αχιλλέας αντιδρά όπως ένας κοινός θνητός που μπορεί στον πόλεμο ανά πάσα στιγμή να πεθάνει :
"μου προμαντεύεις, Ξάνθε, το θάνατο ; και μόνος το γνωρίζω…"
Τ- 418,9
Ως θνητό, με μόνη ανωτερότητα απέναντί τους, τον συμπαραστάτη θεό στο πλευρό του, τον βλέπουν και οι αντίπαλοι όπως αυτοί που συγκρούστηκαν μαζί του στο παρελθόν π.χ. ο Αινείας ο οποίος είναι πάλι έτοιμος να τον αντιμετωπίσει :
" να μάχεται δεν δύναται θνητός με τον Πηλείδη
τ' είναι στο πλάγι του θεός που πάντοτε τον σκέπει
έπειτα εκείνου ίσια πετά το βέλος, ούτε γέρνει
πριν σκίσει σάρκα ανθρώπινη…."
Υ -98-100
Πράγματι, σαν ένας θνητός πολεμιστής, σε συνθήκες ρεαλιστικές μονομαχεί με όλους τους σημαντικούς αντιπάλους : τον Αινεία, τον Αστεροπαίο και τέλος τον Έκτορα ο οποίος θα του πει " θα σε σκοτώσω ή θα σκοτωθώ" χωρίς να λάβει υπόψη του κάτι το "αθάνατο" ή "το άτρωτο" του Αχιλλέα.
Η πολεμική του δράση δεν κάτι προκλητικά υπερφυσικό και εξωλογικό αν εξαιρέσουμε την παρουσία της Αθηνάς στην μονομαχία με τον Έκτορα (όμως και ο Φοίβος παραστέκει τον Αινεία).
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι στην σύγκρουση με τον Αστεροπαίο (όπως και με τον Έκτορα) αστοχεί ρίχνοντας το κοντάρι, τον οποίο φονεύει κατόπιν με το ξίφος.
Μάλιστα στις επιτυχίες του τις πολεμικές αντιδρά όπως κάθε κοινός πολεμιστής που φονεύει αντίπαλο .
Αποσπώντας το νεκρό σώμα του Αστεροπαίου τον ειρωνεύεται :
"………………… μείνε εκεί τώρα ως είσαι
ήταν βαρύ με του Διός του μεγαλοδυνάμου,
αν και ποταμογέννητος, τα τέκνα να παλαίσεις" Φ 183-5
Επίσης ως ένας κοινός θνητός μάχεται να σώσει την ζωή του όταν ο θεός - ποταμός Ξάνθος προσπαθεί να τον παρασύρει (θυμωμένος από τους πολλούς νεκρούς) και ως ευάλωτος θνητός που κινδυνεύει, εύχεται στον Δία "να μην τον παρασύρει ο ποταμός και κατόπιν ας πάθει ότι είναι να πάθει" μάλιστα η σύγκρουση που μνημονεύει ο Όμηρος, μας θυμίζει την πάλη του Ηρακλή με τον Αχελώο .
Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η στάση του απέναντι στους εχθρούς είναι ιδιαίτερα σκληρή, ακόμη και στους αιχμαλώτους που τον ικετεύουν να σώσουν την ζωή τους .
Στην Φ-73 ο Λυκάονας συλαμβάνεται για δεύτερη φορά από τον Αχιλλέα και πέφτει ικέτης λέγοντας :
" Α΄ σ΄ εξορκίζω σέβου με, λυπήσου με, Αχιλλέα,
ικέτης σου είμαι σεβαστός……………………..
Στην άγια Λήμνο έστειλες να με πουλήσουν
και εκατό βόδια απόκτησες (παλιότερα) …………”
Αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση ο Αχιλλέας είναι ανένδοτος και δεν δέχεται την ικεσία :
"Μην φλυαρείς ανόητε και μην προβάλλεις λύτρα…
πριν έβρει ο Πάτροκλος της μοίρας του το τέλος
κάπως μου έδινε η καρδιά να λυπηθώ τους Τρώες
πολλούς επήρα ζωντανούς ……………………..
………… αλλά απόθανε και συ, τι τόσο κλαίεις ;
απόθανε και ο Πάτροκλος πολύ καλύτερός σου…
…………..και εμένα ο θάνατος κοντά μου είναι……. ”
Φ 99-110
Η όλη συμπεριφορά του είναι σκλήρή αλλά αποτελεί μέρος της εκδίκησης που υποσχέθηκε στον νεκρό Πάτροκλο .
Όταν ο Έκτορας πριν την μονομαχία του ζητά να ανταλλάξουν όρκους ότι δεν θα κακοποιήσουν το σώμα όποιου σκοτωθεί και ότι θα το αποδώσουν λέγει :
"μην μου προσφέρεις σύμβασες, ω Έκτωρ μισητέ μου,
λιοντάρια και άνθρωποι ποτέ δεν όμωσαν ειρήνη
λύκοι κι αρνιά δεν πρόκειται ποτέ να ομογνωμήσουν
αλλά έχθρα έχουν άσπονδη κακή αναμεσά τους …" Χ 260-264
Αίσθηση επίσης κάνει και η σκληρότητα με την οποία εκδικείται ο Αχιλλέας τον Έκτορα για τον φίλο του, αφού όταν εκείνος τραυματισμένος βαριά του ζητά να σεβαστεί το σώμα του και να το αποδώσει του απαντά :
" μάκαρι να μ' άφηνε η ψυχή κομμάτια να σου φάγω
ωμόν εγώ το σώμα σου για όσα μουχεις κάμει" Χ 345,6
μάλιστα οι πράξεις του στην συνέχεια εκφράζουν μια ιδιαίτερα σκληρή συμπεριφορά :
"………………έργα απάνθρωπα στον Έκτορα εσοφίσθη
των δυο ποδών του ετρύπησε τα νεύρα από τις φτέρνες
ως τ' αστραγάλι και λουριά τους πέρασε από μέσα,
τον κρέμασε απ' την άμαξα να σέρνει το κεφάλι
…….και τα πουλάρια ράβδισε που πρόθυμα πετάξαν
σκόνη εσήκωσε ο νεκρός…………………………….." Χ 395-400
Η εκδίκηση ολοκληρώνεται όταν επιστρέφει από την μάχη σύροντας τον νεκρό Έκτορα μέχρι τα καράβια όπου τον αποθέτει δίπλα στον Πάτροκλο και εκεί θα απευθυνθεί στον νεκρό :
"Αγάλου ω Πάτροκλε και αυτού που ευρίσκεσαι στον Άδη
ότι όλα όσα 'ταξα τα τελειώνω τώρα.
Τον Έκτορα να σύρω εδώ στους σκύλους να τον δώσω
και εις την πυρά σου δώδεκα τέκνα λαμπρά των Τρώων
από χολή του φόνου σου να σου αποκεφαλίσω …" Ψ 19-23
5. Η ταφή του Πατρόκλου
Ο Αχιλλέας επιμελείται με ευλάβεια την ταφή του φίλου του η οποία περιλαμβάνει ένα "τυπικό" και παρ' ότι εξελίσσεται σε συνθήκες εκστρατείας, είναι μια ολόκληρη τελετουργία :
ο πολεμικός αποχαιρετισμός όταν μετά την επιστροφή από την μάχη, οι στρατιώτες σε πλήρη εξάρτυση, περιφέρονται γύρω από τον νεκρό, το μοιρολόγι, το δείπνο προς τιμή του νεκρού, η πυραμίδα των ξύλων της πυράς, η νεκρική πομπή μέχρι την πυραμίδα, η κοπή των μαλλιών από συγγενικά και φιλικά πρόσωπα και η απόθεσή τους στον νεκρό, οι ενταφιαστές και ο ρόλος τους, η προετοιμασία του πτώματος για την πυρά, η επάλειψη με λίπος και με μέλι, οι συνοδές θυσίες, (ανθρωποθυσίες αιχμαλώτων, αλλά και ζώων), η ανακομιδή οστών και η τοποθέτησή τους σε λάρνακα, η δημιουργία των θεμελίων κτιστού οικοδομήματος - τάφου (100Χ100),οι επιτάφιοι αγώνες στους οποίους ο Αχιλλέας προσφέρει πλούσια δώρα.
 |
| Μελανόμορφο αττικό αγγείο του 6 αι π.Χ. Ο Αχιλλεύς μάχεται τον Μέμνωνα |
Αχιλλέας και Πρίαμος - Η Λύτρωση του Έκτορα.
Η μορφή όμως του Αχιλλέα σκιάζεται από την υπερβολικό του πάθος για εκδίκηση προς τον νεκρό Έκτορα .
Η συμπεριφορά προς τους νεκρούς είναι σοβαρό ηθικό ζήτημα, που ακυρώνει ακόμη και τον νόμο της εκδίκησης, τον οποίο ο ποιητής θεωρεί αποδεκτή κατάσταση.
Ο Αχιλλέας κακοποιεί το σώμα του Έκτορα σέρνοντας το γύρω από τον τάφο του Πατρόκλου ( τον δίνει στα σκυλιά ) και τον αφήνει άταφο επί 12 ημέρες. Η συμπεριφορά του εξοργίζει τους θεούς που αποφασίζουν να παρέμβουν, όταν ο Απόλλωνας θα παρατηρήσει με δηκτικό τρόπο για τον Αχιλλέα :
"αν και γενναίος δύναται να πέσει στην οργή μας
αφού γη άλαλη αυτός κακοποιεί με λύσσαν…" Ω 53-54
Οι θεοί του συστήνουν να μην παραβεί άλλο τους κανόνες και εκείνος συναινεί.
Όταν ο Πρίαμος συναντά τον Αχιλλέα στην σκηνή του, προσέρχεται ως δυστυχισμένος πατέρας που φιλάει τα χέρια του φονιά του γιου του και οι δυο τους κλαίνε, διότι εκείνη την στιγμή δεν είναι πλέον οι εχθροί που αγωνίζονται να κερδίσουν ένα πόλεμο, αλλά δυο δυστυχισμένοι άνθρωποι.
Ο Πρίαμος του θυμίζει τον γέρο του πατέρα και ο Αχιλλέας θαυμάζει τον ηρωισμό του να 'ρθει μόνος και να αιτηθεί το νεκρό σώμα του Έκτορα.
Τα λύτρα του Έκτορα είναι ένας ολόκληρος θησαυρός, από εξηναταεπτά αντικείμενα, εννέα κατηγοριών και κάθε κατηγορία αντιπροσωπεύεται αριθμητικά 3:
1) Πέπλοι - 12
2) Χλαίνες - 12
3) Τάπητες - 12
4) Επανωφόρια - 12
5) Χιτώνες - 12
6) Χρυσάφι - 10 τάλαντα(βάρος)
7) Λέβητες - 4
8) Τρίποδες -2
9) Ποτήρια -1
Αν επιχειρήσουμε να υπολογίσουμε την αξία των λύτρων για το νεκρό σώμα του Έκτορα με δεδομένα που ήδη γνωρίσαμε στην Ιλιάδα θα διαπιστώσουμε ότι είναι ένας μικρός θησαυρός, ο οποίος όμως είναι ασύγκριτα μικρότερος από όσα του πρόσφερε ο Αγαμέμνονας να συμφιλιωθούν .
Ο Αχιλλέας θα δεχθεί να εξαγορασθεί ο νεκρός και υπόσχεται εκεχειρία (11 μέρες) για να γίνει η ταφή του Έκτορα .
Αυτή είναι η συνολική εικόνα του Αχιλλέα, στην Ιλιάδα όπου χαρακτηρίζεται από επικότητα και υψηλά ιδανικά .
Ο Όμηρος μας πληροφορεί έμμεσα, ότι ο Αχιλλέας σκοτώθηκε στην Τροία (το αναφέρουν η Θέτιδα, ο Ξάνθος, ο ίδιος ο Αχιλλέας) και αυτό ενισχύει την ηρωική διάσταση της μορφής του γενναίου αλλά άτυχου πολεμιστή, διότι δίνει την ζωή του για ένα σκοπό .
Στην Οδύσσεια ο Αχιλλέας ευρίσκεται στον σκοτεινό Άδη, μαζί με όλους τους άλλους θνητούς(Αγαμέμνονα, Αίαντα…)όπου διοικεί τους νεκρούς και νοσταλγεί την ζωή, θεωρώντας καλύτερα να ήταν φτωχός και να ξενοδουλεύει, αλλά να ζει, παρά να διοικεί τους νεκρους (βουλοίμην κ' επάρουρος εών θητεύειν άλλω ανδρί παρ' ακλήρω…Λ-489) ρωτάει μάλιστα για τους δικούς του, τον Πηλέα, τον Νεοπτόλεμο, την Φθία…. ο Οδυσσέας τον πληροφορεί για την άφιξη στην Τροία του γιού του και την σημαντική δράση του ………….
 |
| Η μεταφορά του σώματος του Αχιλλέα από τον Αίαντα σε μελανόμορφο αγγείο |
Η άλλη εικόνα του Αχιλλέα
Ο Όμηρος παράλληλα με τα επικά στοιχεία του Αχιλλέα παρουσιάζει και μια άλλη πλευρά του ήρωα που σχετίζεται στενά με την παράδοση .
Η παράδοση ήθελε τον ήρωα να εκπαιδεύεται από τον Κένταυρο Χείρονα ο οποίος τον δίδαξε ιατρική, μουσική….
Η εικόνα του τραυματισμένου από βέλος Ευρύπυλου στην Λ ραψωδία όπου ο Πάτροκλος επιλαμβάνεται της κατάστασής του επαληθεύει με τον πιο παραστατικό τρόπο την παράδοση :
"Κι είπε ο συνετός Ευρύπυλος : “ Ω Πάτροκλε γενναίε……
Τ’ ακόντι βγάλε απ’ το μηρί, νίψε το μαύρο αίμα
με χλιό νερό και χρίσε το με τα γλυκά βοτάνια
που απ’ το δικαιότατον το γένος των Κενταύρων,
τον Χείρονα έμαθε ο Αχιλλεύς κι εδίδαξε σε σένα
ότι απ’ τους δυο μας ιατρούς λαβώθηκε ο Μαχάων,
κι εις τες σκηνές μας κάθεται και έχει αυτός ανάγκην
από εξαίσιον ιατρόν και ο άλλος με τους Τρώες
κτυπιέται ο Ποδαλείριος…..
Είπε και μέσα στην σκηνή αγκαλιαστά τον πήρε
και εις το τομάρι, που άπλωσεν ο ακόλουθος, τον στρώνει.
με το μαχαίρι απ’ το μηρί το πικρό βέλος βγάζει
απ’ την πληγή με χλιο νερό πλύνει το μαύρο αίμα
ρίζα του έβελε πικρή, που πρώτα με τα χέρια
εμάλαξε, παυσίπονην, που του έπαυσε τους πόνους
όλους κι εστέγνωσε η πληγή, κι εστάθηκε το αίμα”4
Όμως η εικόνα του "πεπαιδευμένου" Αχιλλέα, που υποστηρίζει η παράδοση, ο οποίος έχει ευαίσθητες πλευρές γίνεται αποδεκτή και από τον Όμηρο αφού στην Ι-184, όταν η αντιπροσωπεία πηγαίνει να βρει τον Αχιλλέα, για την συμφιλίωση με τον Αγαμέμνονα αναφέρει :
“στων Μυρμιδόνων τις σκηνές εφτάσαν και στα πλοία,
κι ήβραν αυτόν το πνεύμα του να τέρπει με γλυκείαν,
καλήν κιθάρα, τεχνική, μ’ ολάργυρον τον πήχην,
που διάλεξε απ’ τα λάφυρα την πόλιν όταν πήρε
του Αετίωνος, αυτός και την ψυχήν μ’ εκείνην
ιλάρωνε και των ανδρών τες δόξες ετραγούδα….”
Στην ίδια ραψωδία παρουσιάζεται και μια άλλη συμπληρωματική εικόνα του ήρωα με τρυφερό περιεχόμενο :
" και παραμέσα στην σκηνή κοιμήθηκε ο Πηλείδης
και δίπλα του επλάγιασε η γυνή που πήρε από την Λέσβο
και κόρη ήταν του Φόρβαντος, η όμορφη Διομήδη,
Εις άλλο μέρος ο Πάτροκλος κι είχε και αυτός στο πλάγι
την Ίφιν την καλόζωνη που του δωσε ο Πηλείδης
Όταν την Σκύρο πάτησε………………………………… Ι 663-665
Επίσης διάφορα άλλα μυθικά στοιχεία μνημονεύει ο Όμηρος όταν η αφήγηση το επιτρέπει π.χ για το δόρυ του Αχιλλέα μας λέγει :
"φράξο από το Πήλιο βουνό, που του πατρός του ο Χείρων
είχε χαρίσει φονικό να είναι των ηρώων" Τ- 389,390
Ή τα όπλα που ο Αχιλλέας φορούσε αρχικά και τα παραχώρησε να πολεμήσει ο Πάτροκλος ήταν "άφθαρτα" όπως λέγει ο Δίας (Ρ -203) και αποτελούν μνεία της παράδοσης αφού " οι θεοί τα χάρισαν του πατρός του (Πηλέα)" (Ρ195)
Ο Αχιλλέας επίσης είναι διογένητος βασιλιάς δηλαδή έχει υψηλή ευγενική καταγωγή και αυτό σημαίνει πολλά για τον Όμηρο και την εποχή (μυκηναϊκή) που αναπλάθει, όμως στηρίζεται πάνω στο μύθο.
Η αναφορά που κάνει στην γενιά του Αχιλλέα μας θυμίζει παλιούς ελληνικούς μύθους :
" από γενιά καυχώμαι εγώ (κατάγομαι) του υπερτάτου Δία
ο Αιακίδης γέννησε εμένα , ο βασιλιάς
των Μυρμιδόνων, ο Πηλεύς, τον Αιακόν ο Δίας" Φ 187-9
Εντύπωση μας κάνει και ένα άλλο στοιχείο ότι στην καινούργια ασπίδα του Αχιλλέα, που ως πολεμικό μέσο, προστατεύει την ζωή του, όπως και κάθε πολεμιστή, πλειοψηφούν οι παραστάσεις της ειρηνικής ζωής, (δραστηριότητες όπως ο γάμος, ο θερισμός, ο τρύγος, η χαρά, ο χορός), συνεπώς αυτό που προβάλλει ένας σκληρός πολεμιστής όπως ο Αχιλλέας, ακόμη και την ώρα του πολέμου, είναι η "ειρήνη" (οξύμωρο) .
Η σοφία και η σύνεση τιμάται από τον Αχιλλέα γι' αυτό και οι γέροι συμβουλάτορες όπως π.χ. ο Φοίνικας, ή ο Νέστορας που είναι σοφοί άνδρες, τιμώνται, μάλιστα ο Νέστορας τιμάται ξεχωριστά από τον Αχιλλέα στους αγώνες της ταφής του Πατρόκλου, χωρίς να συμμετέχει σε κάποιο αγώνισμα και ο Φοίνικας ορίζεται αγωνοδίκης στους αγώνες για τον Πάτροκλο.
Ο δόλος είναι κάτι που δεν ταιριάζει στην φύση του Αχιλλέα παρ' ότι ο Όμηρος αρέσκεται να τον εγκωμιάζει, (γενικά το τέχνασμα έχει την τιμητική του στην Ψ315) όμως στις αρματοδρομίες το τέχνασμα του Αντίλοχου, κρίνεται αντικανονικό και ο χρήστης επικρίνεται έντονα από τον Μενέλαο.
Ο Όμηρος λοιπόν μνημονεύει πολλά στοιχεία που συνδέονται με τον Αχιλλέα τα οποία αναπτύσσουν και οι μύθο που συναντήσαμε στην εξωομηρική γραμματεία :
Οι γονείς του Αχιλλέα είναι ο Πηλέας και η θεά Νηρηίδα η Θέτιδα, που δεν βρίσκεται στην Φθία αλλά κυρίως κοντά στον Νηρέα και στις αδελφές της .
Μνημονεύει τους γάμους του Πηλέα στο Πήλιο (το μήλο της Έριδος) που έγινε η αρχή του τρωικού πολέμου (Ω 28-30).
Το βασίλειο του Αχιλλέα είναι στην Φθία, εκεί βασιλεύει ο πατέρας του, στην Ελλάδα και στην Φθία, στους Μυρμιδόνες, αφού έτσι αποκαλούνται οι στρατιώτες του Αχιλλέα .
Τον γιο του Αχιλλέα, Νεοπτόλεμο, τον μνημονεύει και ο Όμηρος, να ζει στην Σκύρο ενώ πολλά στοιχεία συμπληρώνει στην Οδύσσεια για την στρατολόγησή του από τον Οδυσσέα, την συμμετοχή του στην άλωση της πόλης ….. και ο γνωστός μύθος της παραμονής του Αχιλλέα εκεί ζωντανεύει .
Σημαντική είναι και η μνεία του ποταμού Σπερχειού, αφού ως περιοχή (πηγές) έχει σχέση με τον Πηλέα, όπως και οι πόλεις Άλος, Αλόπη, Τρηχίνα .
Η Σκύρος, ο Νεοπτόλεμος, ο Πηλέας, η Φθία, η Ελλάς, οι Μυρμιδόνες….. συνθέτουν ένα πλαίσιο στην παρουσία του Αχιλλέα που εκτείνεται ανάμεσα στους μύθους και σε ρεαλιστικά στοιχεία που μπορούν ν' αξιολογηθούν και να μελετηθούν.
Ο Όμηρος λοιπόν στηρίζεται πάνω σε μύθους που είναι ήδη διαδεδομένοι και διαμορφωμένοι πολύ πριν από αυτόν, όμως ο ίδιος δεν κινείται αποκλειστικά στα πλαίσια των μύθων, που του παραδόθηκαν, αλλά προσπαθεί να εκλογικέψει το μυθώδες και ν' απομυθοποιήσει μια πληθωρική παράδοση που κυριαρχείται από υπερβολές.
Η θέση του Αχιλλέα στον αχαϊκό στρατό . (σύγκριση με τους υπολοίπους Έλληνες βασιλείς και τους Φθίους).
Το σχήμα διοίκησης των Αχαιών (Αχιλλέας - Αγαμέμνονας)
Ήδη από την Α΄ ραψωδία ο ποιητής καθορίζει ποιος είναι ο αρχηγός των Ελλήνων μάλιστα προσδίδει ένα ειδικό ρόλο στον Αγαμέμνονα όταν λέγει για εκείνον :
“…………………………….σηκώθη ευθύς ο ήρως,
πολλών κυρίαρχος λαών, ο Ατρείδης Αγαμέμνων…” Α-101,2
Επίσης ο ίδιος ο Αγαμέμνονας αυτοκαθορίζεται σε σχέση με τους άλλους και θα πει στον Αχιλλέα :
“…..εις την σκηνή σου θα έλθω να πάρω εγώ το δώρο σου
για να μάθεις πόσο σου είμαι ανώτερος εγώ, και να τρομάζει
και άλλος μ’ εμέ να συγκριθεί και όμοιος να γίνει εμπρός μου…” Α – 186,7
Σ’ αυτόν τον διαχωρισμό του Αγαμέμνονα από τους άλλους βασιλείς ανταποκρίνονται και τα λόγια κατόπιν του Νέστορα :
“…………..….. ………….. μήτε εσύ Πηλείδη,
θελήσεις ν’ αντιμάχεσαι στον μέγαν βασιλέα,
διότι κάτι ανώτερα τιμάται ο σκηπτροφόρος
εκείνος όπου ευδοκήσε να τον δοξάσει ο Δίας…” Α – 276,8
Υπό την διοίκηση λοιπόν του Αγαμέμνονα βρισκόταν όλος ο στρατός και οι υπόλοιποι βασιλείς που ακολούθησαν στην εκστρατεία .
Το σχήμα διοίκησης το οποίο φυσιολογικά έπρεπε να υπάρχει σ’ ένα στρατό 70.000- 80.000 ανδρών, δεν το καταθέτει αναλυτικά ο Όμηρος, όμως μέσα από διάσπαρτες αναφορές πληροφορούμαστε μια ηγετική ομάδα .
Στην Β ραψωδία, λοιπόν, αναφέρεται ότι ο Αγαμέμνονας καλεί συνέλευση του στρατού και όταν οι κήρυκες συγκέντρωσαν τους στρατιώτες :
“εκείνοι εκράξαν και γοργά συνάζονταν τα πλήθη .
Πρώτα εκάθισε η βουλή των σεβαστών γερόντων…” Β – 52,3
Εδώ ο ποιητής δεν μας λεει ποιοι ήταν αυτοί, παρ' ότι αποδέχεται ένα όργανο συλλογικό διοίκησης(βουλή) όμως στην ίδια ραψωδία θα μας ενημερώσει για την ηγετική ομάδα :
“και των Παναχαιών εκεί τους γέροντας καλούσε
και πρώτιστα τον Νέστορα και τον Ιδομενέα
τους δύο Αίαντες και τον Τυδείδην και έκτον
τον Οδυσσέα, που έμοιαζε στην γνώση με τον Δία
και μόνος αυτοκάλεστος του ήλθε ο γενναίος
Μενέλαος…..”
Βέβαια στις συνόδους που αναφέρει το κείμενο, διακρίνουμε και ομιλητές που όμως είναι ελάχιστα πρόσωπα .
Για παράδειγμα στην Ι ραψωδία, ο Αγαμέμνονας συγκαλεί σύνοδο και μιλούν ο ίδιος, ο Διομήδης και ο Νέστορας.
Στν Κ ραψωδία, όταν χρειάζεται να γίνει μια επιχείρηση νυκτερινής κατασκοπείας, ο Αγαμέμνων πρώτα συναντά τον Μενέλαο, μετά τον Νέστορα ο οποίος του λέγει να προσκαλέσει κι άλλους και ονομάζει τους πιο σημαντικούς :
“ πρόθυμα εγώ σ’ ακολουθώ και ας σηκωθούνε κι άλλοι,
ο Διομήδης, ο ακουστός εις τα άρματα Οδυσσέας,
ο ταχύς Αίαντας(ο Λοκρός) και μ’ αυτούς ο Μέγης Φυλεϊδης.
Κάποιο τώρα ηθέλαμε και αυτούς να προσκαλέσει
Και τον ισόθεο Αίαντα(Τελαμώνιος) και τον Ιδομενέα…” Κ – 107 –112
Στην προηγούμενη ομάδα, λοιπόν απλά προστίθεται ο Μέγης, όμως στο υπάρχον σχήμα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι απουσιάζει ο Αχιλλέας επειδή απέχει από τις πολεμικές επιχειρήαεις.
Έτσι όταν επιστρέφει στον πόλεμο, στην συνέλευση του στρατού πριν την έναρξη της μάχης ο Όμηρος μας παρουσιάζει το γεγονός με συναρπαστικό τρόπο :
Και παίρνει την ακρογιαλιά ο θείος Αχιλλέας
Και με κραυγή τρομακτική σηκώνει τους Αργείους
Και αυτοί που πάντοτε έμεναν στην περιοχή των πλοίων
Και όσοι τα πλοία κυβερνούν και στρέφουν το πηδάλι
Οι οικονόμοι, οι μοιρασταί του σίτου, έτρεξαν όλοι
Στην σύνοδο που φάνηκε και παλι ο Πηλείδης…
Τ 41-45
Αν παρατηρήσουμε συνολικά το κείμενο της Ιλιάδας, θα διαπιστώσουμε, ότι από τους σαραντατέσσερις ηγεμόνες που στην Β καταγράφονται ν’ ακολουθούν τον Αγαμέμνονα, δεν έχουν όλοι ηγετικό ρόλο, ούτε είναι όλοι βασιλείς, όμως από αυτούς που αποκαλούνται βασιλείς, δεν έχουν όλοι πρωταγωνιστικό ρόλο .
Όσοι όμως αναφέρθηκαν, είναι αυτοί που εμφανίζονται συχνα και στην μάχη, έχουν αριστεία και καθοριστική παρέμβαση.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι αυτοί αναλαμβάνουν το βάρος του πολεμικού αγώνα, διαβουλεύονται και στο τέλος στην ταφή του Πατρόκλου, μόνο μια κλειστή ομάδα, θα συμμετάσχει στην διεκδίκηση των αθλητικών βραβείων στους αγώνες που διοργανώνει ο Αχιλλέας.
Συνεπώς τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα που ο ποιητής στο έργο του παρουσιάζει ως ηγετική ομάδα των Αχαιών έχει το ακόλουθο σχήμα :
Βασιλείς -Αρχηγοί
ΑΧΙΛΛΕΑΣ
Νέστορας
Οδυσσέας
ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ Ιδομενέας
Ηγέτης - Παμβασιλεύς Διομήδης
Αίαντας(Τελ.)
Μενέλαος
Αίαντας(Λοκρ.)
Μέγης
Σ' αυτό το σχήμα αν και συμπεριλαμβάνονται ο Μέγης και ο Αίαντας ο Λοκρός έχουν όμως πιο αποδυναμωμένη παρουσία.
Εάν παρατηρήσουμε προσεκτικά το σχήμα διοίκησης θα διαπιστώσουμε ότι οι υπόλοιποι Φθίοι βασιλείς είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτοι στο όλο σχήμα της εξουσίας ενώ ο Αχιλλέας έχει κεντρικό ρόλο και συμμετοχή στις αποφάσεις.
Επίσης παρατηρούμε ότι στο συμβούλιο, συμμετέχουν δύο Αιακίδες ο Αχιλλέας και ο Αίαντας οι οποίοι έχουν πρωταγωνιστική θέση και στο έπος !
 |
| Αχιλλέας και Αίαντας παίζουν επιτραπέζιο. |
Τα πρόσωπα του στενού περιβάλλοντος του Αχιλλέα.
Ο Όμηρος περιγράφει γύρω από τον Αχιλλέα ένα περιβάλλον ανθρώπων που συνδέεται στενά μαζί του διότι έχουν ταξιδέψει μαζί του και προέρχονται από την πατρίδα του την Φθία .
Πέντε από αυτούς είναι οι διοικητές Λοχαγοί στα πέντε σώματα των 2.500 Μυρμιδόνων και δείχνουν να έχουν υψηλή κοινωνική θέση κοντά στον βασιλιά, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι αναμεσά τους συγκαταλέγονται ο ανιψιός του Αχιλλέα ο Μενέσθιος και ο Φοίνικας .
Είναι λοιπόν οι Μενέσθιος, Εύδωρος, Πείσανδρος, Φοίνικας και Αλκιμέδων.
Ο Όμηρος μας παραθέτει τα στοιχεία καταγωγής τους και μαθαίνουμε κάποιες πληροφορίες :
Ο Μενέσθιος ήταν εγγονός του Πηλέα, γιος της κόρης του Πολυδώρας και του θεού ποταμου Σπερχειού, ενώ ο θνητός πατέρας του ονομαζόταν Βώρος, από βασιλική γενια αφού ήταν γιός του Περιήρη και εγγονός του Αιόλου, (δισέγγονο του Έλληνα) .
Κατά μια παράδοση5 η Πολυδώρα δεν ήταν κόρη, αλλά γυναίκα του Πηλέα και συνεπώς ο Μενέσθιος ήταν αδελφός του Αχιλλέα .
Ο Εύδωρος ήταν γιος του Ερμή και της Πολυμήλας, θετός πατέρας του ήταν ο Εχεκλής που ήταν γιός του Άκτορα, όνομα που "ταυτίζεται" με τον παππού του Πατρόκλου.
Ο Πείσανδρος ήταν γιός του Μαιμάλου .
Ο Φοίνικας ήταν γιός του Αμύντορα και αρχηγός των Δολόπων, είναι στενός συγγενής, ξάδελφος με τον βασιλιά Εύμηλο(Φθίος), που διοικεί βασίλειο γειτονικό με του Αχιλλέα .
Ο Αλκιμέδων ήταν γιος του Λαέρκη και όπως μαθαίνουμε στν Ρ-467 είναι εγγονός του Αίμονα .
Σ' αυτους θα προσθέσουμε τον φυγά Επειγέα, (γιος του Αγακλή) που ενώ ήταν ο βασιλιάς της πόλης Βούδειον(Π-570) έφυγε εξαιτίας ενός φόνου, ο Πηλέας τον δέχτηκε κοντά του και τον έστειλε με τον Αχιλλέα στην Τροία .
Στο στενότερο περιβάλλον του Αχιλλέα συμπεριλαμβάνονται ο Πάτροκλος και ο Φοίνικας .
Ο Πάτροκλος κατά τον Όμηρο είναι παιδικός φίλος του Αχιλλέα, (όμως είναι μορφή με αινιγματικό ρόλο) είναι γιος του Μενοικέα που ήρθε στην Φθία από την Οπούντα (πόλη των Λοκρών) εξαιτίας ενός φόνου ενός άλλου παιδιού, του Κλησώνυμου (ή του Αιάνη).
Τον πατέρα του Μενοίτιο τον συναντάμε στην Φθία όταν ο Οδυσσέας στρατολόγεί τον Αχιλλέα, αλλά διαπιστώνουμε ότι παραμένει εκεί, όταν ο Αχιλλέας αναφέρεται τυχαία στην αρχή της Π ραψωδίας, για τους γονείς τους.
Βέβαια στην Οπούντα τώρα είναι βασιλιάς ο Αίας ο Λοκρός, συνεπώς είναι λογικό ο Μενοίτιος να βρίσκεται στην Φθία .
Παππούς του Πατρόκλου ήταν ο Άκτορας ο βασιλιάς της πόλης Φερές, ο οποίος φέρεται να έχει παντρευτεί την Αίγινα, την μητέρα του Αιακού και ο Μενοίτιος είναι γιός της, συνεπώς ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος έχουν πολύ στενή συγγενική σχέση.
Η στενή τους συγγενική σχέση προκύπτει και από την αναφορά του Απολλόδωρου6 ότι ο Πάτροκλος κατά τον "Φιλοκράτη ήταν γιος του Μενοικέα και της Πολυμήλης της κόρης του Πηλέα" ! κάτι που σημαίνει ότι είναι πρώτα ξαδέλφια .
Εντύπωση επίσης μας κάνει ότι δεν αναφέρεται να διοικεί κανένα από τα πέντε σώματα των Μυρμιδόνων, όμως ο Αχιλλέας του εμπιστεύεται όλο τον στρατό των Μυρμιδόνων στις διαταγές του, ντύνεται με την δική του πανοπλία και ο Όμηρος τον περιγράφει ως πολύ γενναίο πολεμιστή .
Ο Φοίνικας, είναι ο γιος του Αμύντορα, ο παιδαγωγός του Αχιλλέα και ο στρατιωτικός διοικητής των Δολόπων. Ήρθε στην Φθία κοντά στον Πηλέα μετά από ένα επεισόδιο με τον πατέρα του όταν καθ' υπόδειξη της μητέρας του πλάγιασε με την παλλακίδα του Αμύντορα την Φθία και εκείνος τον καταρράστηκε(Ι 446-484). Ο Πηλέας τον δέχτηκε και τον τοποθέτησε διοικητή των Δολόπων . Ο Απολλόδωρος7 μας διασώζει μια άλλη εκδοχή, ότι ο πατέρας του τον τύφλωσε, επειδή η Φθία τον κατηγόρησε και ο Πηλέας τον έφερε στον Χείρωνα ο οποίος τον έκανε καλά .
Η σχέση του με τον Αχιλλέα είναι πολύ στενή, διότι αποτελεί ένα πρόσωπο υψηλής εμπιστοσύνης του Πηλέα, όμως παρατηρούμε ότι το βράδυ της πρεσβείας βρίσκεται κοντά στους άλλους αρχηγούς και όχι στον Αχιλλέα.
Σημαντικό πρόσωπο κατά τον ποιητή φαίνεται να είναι και ο Βαθυκλής, ο γιος του Χάλκωνα από την Ελλάδα, που σκοτώνεται στην Π 594.
Ό Όμηρος θέλει το πολύ στενό περιβάλλον του Αχιλλέα να το αποτελούν φυγάδες λόγω προσωπικών ζητημάτων και όχι για πολιτικούς λόγους εκτοπισμένοι από την εξουσία.
1 Υπάρχουν εντάσεις διότι ο Όμηρος χρησιμοποιεί δυϊκό αριθμό αναφερόμενος στον Αίαντα κάτι που δηλώνει την παρουσία και των δύο Αιάντων(Τελαμωνίου και Οϊλέως)
2 όμως ο ποιητής αντιλαμβάνεται ότι είναι δύσκολο κάποιος να είναι ισάξια καλός στο λόγο και στα πολεμικά έργα, γι' αυτό θα τονίσει σχολιάζοντας τον Έκτορα και τον Πολυδάμα :
"ο ένας στ' άρματα καλός ο άλλος εις τον λόγον" Σ-252
3 “Δώδεκα πέπλους λαμπρούς επήρε
και χλαίνες δώδεκα μονές και τάπητες ομοίως
και τόσα επανωφόρια , τόσους κοντούς χιτώνες
και δέκα ακόμη τάλαντα χρυσάφι ζυγισμένο,
τέσσερις λέβητες και ομού δυο τρίποδες που ελάμπαν
κι ένα ποτήρι υπέρλαμπρο, βερύτιμο που οι Θράκες
του είχαν δωρήσει τον καιρό που πήγε απεσταλμένος
και μήτε εκείνο εκράτησε ο γέρος τόση είχε
την λαχτάρα το αγαπητό παιδί να εξαγοράσει….” Ω-229,37
4 παρατηρούμε όμως ότι ο Αχιλλέας δεν ασκεί κανένα ιατρικό ρόλο στην αρχή όταν ο λοιμός πλήτει τους Αχαιούς
“και αφού τους σκύλους έπληξε και τα μουλάρια πρώτα
εις τους ανθρώπους έριχνε τα πικροφόρα ακόντια
αδιάκοπα και των νεκρών παντού πυρές εκαίαν.” Α-50,3
5 Απολλόδωρος.Βιβλ. 3..13.4 η Πολυδώρα ήταν κόρη του Περιήρη και γυναίκα του Πηλέα.
6 Απολλόδωρος Βιβλ. 3.13.8 ή του Μενοικέα και της Σθενέλης που είναι κόρη του Ακάστου.
7 Απολλόδωρος. Βιβλ. 3.13.8
ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ - ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Από τον Καθηγητή Αδάμη Ευθύμιο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Υποβάλλοντας το σχόλιο σου επιβεβαιώνεις ότι έχεις διαβάσει και αποδεχθεί τους όρους χρήσης και σχολιασμού του μπλογκ. Η ευθύνη των σχολίων (αστική και ποινική) βαρύνει τους σχολιαστές.
http://eleusisdiagoridon.blogspot.gr/2013/08/blog-post_49.html