Αγχίνοια: Μια λέξη, μα τι λέξη!

Προσθήκη λεζάντας

 Μια που άρχισαν τα σχολεία, ας αναφερθούμε σε μια λέξη που περιγράφει την ευστροφία, την εξυπνάδα, την οξύνοια.

Λέξη σύνθετη, απαρτιζόμενη από δύο συνθετικά, το αρχαιοπρεπές επίρρημα ἄγχι – ,που σημαίνει κοντά, εύκολα και το ουσιαστικό ὁ νοῦς, τοῦ νοός, το μυαλό δηλαδή. Αγχίνοια μια κατάσταση, λοιπόν, κοντά στο νου του ανθρώπου, γρήγορη αντίληψη.

Το επίρρημα ἄγχι προκύπτει από το ρήμα ἄγχω (=σφίγγω). Το άγχος μάς σφίγγει και μάς πνίγει, ενώ η αγχόνη προκαλεί πνιγμό, απαγχονισμό.

Το ἄγχι, υπάρχει και στην Αγχίαλο, που είναι κοντά στην παραλία και στον αγχέμαχο, γιατί μάχεται από κοντά.

Ο αγχίνους – παράγωγη λέξη- πιάνει πουλιά στον αέρα, σκέφτεται γρήγορα και αποτελεσματικά. Αν έχει αγχίνου μνήμη συνδυάζει στοιχεία μεταξύ τους και θυμάται. Μπορεί, για παράδειγμα, να θυμηθεί πότε έγινε η Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, αν σκεφθεί την σειρά των αριθμών 1234 και στην θέση του 3 βάλει το 0, αφού η Άλωση έγινε το 1204.

Η αγχίνοια ήταν ομηρική αρετή. Αναφερόταν όχι μόνο στην εξυπνάδα, αλλά και στην ικανότητα να επιλέγει κανείς το σωστό, έχοντας να διαλέξει ανάμεσα σε πολλά. Στην πλατωνική φιλοσοφία είναι ψυχική ευφυΐα, ενώ κατά τους στωικούς φιλοσόφους τοποθετείται κάτω από την λογικότητα. Οι Ρωμαίοι, πιο πρακτικοί, την θεωρούσαν μεν σημαντική, ταλέντο του νου, αλλά έλεγαν ότι η άσκηση και η εκγύμναση, η μελέτη και η συστηματική εργασία πάνω σε ένα αντικείμενο θα μπορούσε να την υποκαταστήσει.

Στα βυζαντινά χρόνια, όταν κάποιος ήθελε να φέρει αντίρρηση σε έναν συνομιλητή του και επιθυμούσε να ξεκινήσει την αντιλογία του με ευγένεια, άρχιζε με την φράση: «τῇ σῇ ἀγχινοίᾳ». Θα μου επιτρέψει η ευστροφία σου να επισημάνω, θα λέγαμε εμείς, αλλά έτσι η νεοελληνική μας απόδοση ίσως ηχεί λίγο ειρωνικά.

Αγχίνοια ευχόμαστε σε μαθητές, φοιτητές, γονείς και δασκάλους, ώστε να έχουν ετοιμότητα πνεύματος, να βρίσκουν αναλογίες ανάμεσα σε όσα δίνονται προς μελέτη, ώστε οι μεν να μαθαίνουν γρήγορα, οι δε να βοηθούν και να διδάσκουν αποτελεσματικά.

Μακάρι! Γιατί τα αντώνυμα του λήμματος είναι η βραδύνοια και η αμβλύνοια.

Πηγη