Ο ήρωας Μελέαγρος και το κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου

Στις απαρχές του μύθου και της ιστορίας της αιτωλικής γης έχουμε αναφορές στους τοπικούς ήρωες, ιδρυτές και οικήτορες πόλεων, φοβερούς πολεμιστές με πανελλήνια προβολή.

Στον πυρήνα της μυθολογίας της Αιτωλίας βρίσκεται η πατρογονική μορφή του Αιτωλού, γενάρχη των Αιτωλών, που είχε δύο γιους, τον Καλυδώνα και τον Πλευρώνα, που ίδρυσαν τις πιο γνωστές πόλεις της Αιτωλίας, την Καλυδώνα και την Πλευρώνα (ερείπια τους σώζονται πλησίον της σημερινής πόλεως του Μεσολογγίου). Επίσης, υπάρχουν αναφορές για την αντιζηλία των δύο πόλεων. Οι Αιτωλοί είχαν να διηγούνται για ένα παιδί από βασιλική γενιά στην Καλυδώνα, τον Μελέαγρο, που μόλις γεννήθηκε, ήρθαν οι Μοίρες να το μοιράνουν. Ενώ οι άλλες το καλοτύχιζαν, η τρίτη από κακία προέβλεψε ότι το παιδί θα πέθαινε μόλις καιγόταν το δαυλί στο τζάκι.

Η μητέρα του Αλθαία που κρυφάκουγε έκρυψε το δαυλί για να μην καεί και πεθάνει ο Μελέαγρος. Κάποια στιγμή που ο βασιλιάς της Καλυδώνος προσέφερε...

...θυσίες στους θεούς, ξέχασε την Άρτεμη, και αυτή για εκδίκηση στέλνει έναν κάπρο που καταστρέφει τα σπαρτά των Καλυδωνίων. Οι πιο γενναίοι από την Καλυδώνα και την Πλευρώνα, αλλά και οι πιο ξακουστοί ήρωες από το Πανελλήνιο (ανάμεσά τους ο Πηλέας, ο Θησέας, ο Άδμητος, ο Ιάσονας, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης κ.ά.)  συγκεντρώθηκαν στην Καλυδώνα για να κυνηγήσουν τον κάπρο.  Τελικά, τον κάπρο σκοτώνει μία γενναία γυναίκα κυνηγός, η Αταλάντη (πιθανώς μία παραλλαγμένη μορφή της Αρτέμιδος, θεάς του κυνηγιού) και ο Μελέαγρος θαυμάζοντας το θάρρος και την ομορφιά, της χαρίζει το δέρμα του θηράματος.

Αυτό θεωρείται προσβολή από τους Πλευρωνίους, ξεσπά πόλεμος μεταξύ Καλυδώνος και Πλευρώνος, ο Μελέαγρος σκοτώνει τους θείους του και η μητέρα του καταράται τον γιο να πεθάνει. Ο μύθος αυτός της θήρας του Καλυδωνίου κάπρου, που συγκέντρωσε πολλούς ήρωες συμμετέχοντας στον άθλο, είχε πανελλήνια απήχηση, έγινε μάλιστα θέμα των επικών και τραγικών ποιητών (ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης συνέθεσαν τραγωδίες με τίτλο ”Μελέαγρος”). Αργότερα, στην Ιλιάδα βρίσκουμε τους Αιτωλούς να συμμετέχουν στην εκστρατεία κατά των Τρώων με 40 πλοία από την Καλυδώνα, την Πλευρώνα και άλλες τρεις πόλεις. Αρχηγός τους ο Βασιλιάς της Αιτωλίας Θόας, ενώ συμμετέχει και ο εξάδελφος του Μελεάγρου, ο Θερσίτης, τον οποίο ο Όμηρος αδικεί. Τον παρουσιάζει ως άσημο και ταπεινής καταγωγής (ενώ ήταν από ευγενική γενιά), αυθάδη και δειλό, που προκαλεί τον θυμό του Αχιλλέως, ο οποίος και τον σκοτώνει.

Χάλκινος των πελασγο-τυριννών  καθρέπτης που απεικονίζει τον Οινέα, την Αταλάντη, τον Μελέαγρο και τον Θέστιο 4ος αι. π.Χ.

Με την γενιά του Μελεάγρου συνδέεται και το πέρασμα του Ηρακλή από την Aιτωλική γη. Ο Ηρακλής όταν κατέβηκε στον Άδη, συνάντησε την ψυχή του Μελεάγρου που τον παρακάλεσε να νυμφευθεί την αδελφή του Δηιάνειρα, την οποία όμως διεκδικούσε και ο θεός Αχελώος (θεοποιημένη μορφή του ποταμού). Ο Ηρακλής πάλευσε με τον Αχελώο, τον κέρδισε, πήρε την Δηιάνειρα για γυναίκα του και ως δώρο από τον Αχελώο το κέρας της Αμάλθειας, την πηγή της αφθονίας των υλικών αγαθών. 

Ο Ηρακλής με την γυναίκα του εγκαταστάθηκαν στην Καλυδώνα. Αργότερα, φεύγοντας θέλησαν να διαβούν τον Εύηνο ποταμό που τον φύλαγε ο Κένταυρος Νέσσος. Ο Ηρακλής σκότωσε τον Νέσσο , ο οποίος πριν πεθάνει έδωσε ως μαγικό φίλτρο στην Δηιάνειρα το δηλητηριασμένο αίμα του από την πληγή του, δήθεν ως φίλτρο που θα κρατούσε τον Ηρακλή πιστό στην γυναίκα του.

Να παρατηρήσουμε ως προς την λειτουργία και τους συμβολισμούς του μύθου. Στους αρχαιοτάτους εκείνους χρόνους της ηρωικής εποχής οι ήρωες μάχονται να δαμάσουν την δύναμη της φύσεως, όπως προσωποποιείται στον ποταμό Αχελώο, σύνηθες μοτίβο να προσωποποιούνται οι ποτάμιοι θεοί, που με τα νερά τους έδιναν ζωή σε έναν τόπο (αυτό συμβολίζει το δώρο του Αχελώου, το κέρας της Αμάλθειας= πηγή αφθονίας αγαθών).

Αττικός αμφορέας, μελανόμορφος , Ύψος 122 εκ. 615-605 π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο-Στο λαιμό του αγγείου εικονίζεται ο Ηρακλής να παλεύει με τον κένταυρο Νέσσο. Υπάρχουν οι επιγραφές HEΡΑΚΛΕΣ ΝΕΤΟΣ. Ο Ηρακλής πιάνει τον κένταυρο απ' τα μαλλιά, με το αριστερό του πόδι πατά στην πλάτη του κενταύρου και είναι έτοιμος να του βυθίσει το ξίφος. Ο Κένταυρος, πιάνοντας το γένι του Ηρακλή, προσπαθεί να τον κάνει να τον λυπηθεί.

Ως προς τον Κένταυρο Νέσσο μας παραξενεύει το γεγονός της παρουσίας ενός Κενταύρου στην Αιτωλία, αφού τόπος κατοικίας τους ήταν το Πήλιο και η Θεσσαλία. Πιθανώς ο Νέσσος να αποτελεί κάποια ποτάμια θεότητα, φύλακα του ποταμού Ευήνου, που ελέγχει το πέρασμα των ταξιδιωτών. Ο Ηρακλής επανερχόμενος από τον Άδη, νικητής του θανάτου, θανατώνει και τον Νέσσο. Ας μην λησμονούμε ότι το μυθολογικό μοτίβο του ήρωα που νικά τον θάνατο είναι συχνό, και πιθανώς να συνδέεται με την νικητήρια διάβαση από τον θάνατο στην ζωή (ο Ηρακλής νικά τον Νέσσο και διαβαίνει τον ποταμό). Κοντά στον Εύηνο υπήρχε νεκρομαντείο και αυτό μας θυμίζει τον Χάρωνα που ελέγχει το πέρασμα των νεκρών από τον Αχέροντα ποταμό στον κάτω κόσμο του Άδη.

  

Το κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου

 Περιγραφή από το αγγείο του Κλειτία

(6ος αι. π.Χ.).Ο  Αθηναίος αγγειογράφος Κλειτίας, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της εποχής του και συνεργάτης του –επίσης γνωστού– Αθηναίου αγγειοπλάστη Εργοτίμου. Άκμασε την εποχή κατά την οποία η ιωνική και η κορινθιακή τέχνη άρχισαν να επηρεάζουν την αττική. Ζωγράφισε μεγάλα και μικρά αγγεία, σκύφους και κύλικες. Το σημαντικότερο όμως έργο του είναι ο μεγάλος ελικωτός κρατήρας που βρίσκεται σε μουσείο της Φλωρεντίας. Ο κρατήρας αυτός απεικονίζει στην επιφάνειά του μυθολογικές σκηνές και διάφορα κοσμήματα, χωρισμένα σε μεγάλες ζώνες. Σώζονται ακόμα οι υπογραφές των καλλιτεχνών, όπως και ένα μεγάλο μέρος από τα ονόματα των απεικονιζόμενων μορφών.

 Αρχαϊκή Αγγειογραφία, Μελανόμορφος ρυθμός, πρώιμη περίοδος, Κλειτίας-  Στο Αγγείο του Κλιτία « Francois» α' πλευρά,. Στην α ζώνη της α' πλευράς εικονίζεται το κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου.

 Στη μέση παριστάνεται ο κάπρος που κινείται προς τα αριστερά, ενώ γύρω του προσπαθούν να τον κτυπήσουν 19 κυνηγοί με ακόντια, δόρατα, βέλη και πέτρες. Κάτω από τον κάπρο βρίσκονται ήδη νεκροί, ένα μαύρο σκυλί, (ΟΡΜΕΝΟS), κι ένας κυνηγός, ο Αγκαίος (ANTAIOS). Ο κάπρος είναι χτυπημένος από τέσσερα βέλη κι ένα άσπρο σκυλί έχει πηδήξει στην πλάτη του και του δαγκάνει το λαιμό (ΜΑΡΨΑS).

Αριστερά από τον κάπρο διακρίνονται το ζευγάρι του Πηλέα και του  Μελέαγρου (PELEVS MELEAΓΡΟS). Ο Πηλέας είναι αγένειος ενώ ο Μελέαγρος γενειοφόρος. Φορούν κοντούς χιτώνες και δέρματα ζώων.

Πίσω τους ακολουθούν το ζευγάρι του Μελανίωνα και της Αταλάντης (MELANION, ATALATE), της μοναδικής γυναίκας στην παράσταση, ζωγραφισμένης με άσπρο χρώμα.

Η Αταλάντη φέρει στην πλάτη της φαρέτρα, μιας και, σύμφωνα με το μύθο, ήταν η πρώτη που έριξε βέλος στον κάπρο. Πίσω βρίσκεται καθιστός ένας τοξότης, ο Ευθύμαχος (EYΘΥΜΑΧΟS), φορώντας ένα ψηλό και μυτερό καπέλο. Στο βάθος διακρίνεται ένας δεύτερος μαύρος σκύλος (MEΘEΠON). 

 Ακολουθεί ο Θώραξ (ΦΟΡΑΧS) με τον Άντανδρο (ANTANDPOS) και ο Αρπαλέας (APΠΥLEA) με τον Αρίστανδρο (APISTANDPOS. Ο Αρίστανδρος ρίχνει πέτρα, ενώ οι άλλοι τρεις κρατούν δόρατα. Κάτω από του τελευταίους τέσσερις βρίσκεται ένα άσπρο σκυλί, ο Λάμπρος (LABPOS)

 Ο Αγκαίος είναι γιος του Λυκούργου και πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία. Δεξιά από τον κάπρο παριστάνεται ο Κόραξ, ο μαύρος σκύλος που δαγκάνει τον κάπρο (ΚΟΡΑΧS) και πίσω του το ζευγάρι των Διόσκουρων, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης (ΚΑΣΤΟΡ, ΠΟLΥΔΕΥΚΕΣ).  Ακολουθούν ο Άκαστος (AKASTOS) και ο Άδμητος (ΑSΜΕΤΟS). Η στάση τους είναι σχεδόν παρόμοια με εκείνη της Αταλάντης. Ανάμεσα στα δύο πρώτα ζευγάρια προβάλει ένας άσπρος σκύλος, ο Εγέρτης (ΕΓΕΡΤΕS). Ακολουθεί ένας καθιστός τοξότης, όπως και στην αριστερή πλευρά, με την επιγραφή ΚΙΜΕΡΙΟΣ.  

  

Πίσω του έρχονται ο Αντίμαχος (ANTIMAXOS) και ο Σίμων (SIMON), φορώντας πέτασους. Στο βάθος διακρίνεται ένα άσπρο σκυλί, ο Εύβολος (EYBOLOS) Άλλος ένας καθιστός τοξότης και τέλος ο Παυσιλέων και ο Κυνόρτας (ΠΑΥΣΙLΕΟΝ, ΚΥΝΟΡΤΕΣ).

Δεξιά και αριστερά της σύνθεσης εικονίζονται σφίγγες.

  

Ο Άκαστος είναι γιος του Πελία, του βασιλιά της Ιωλκού. Πήρε μέρος και στην Αργοναυτική εκστρατεία.

Ο Άδμητος είναι γιος του Φέρητα και ήταν βασιλιάς των Φερών στη Θεσσαλία. Πήρε κι αυτός μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία.Ο Κυνόρτας, Λάκωνας ήρωας, είναι γιος του Αμύκλα, που με τη σειρά του ήταν γιος του Λακεδαίμονα.

Συνολικά στη σύνθεση εικονίζεται 19 άνδρες (ο ένας απ' αυτούς σκοτωμένος), 1 γυναίκα, η Αταλάντη, 7 σκύλοι (3 άσπροι και τέσσερις μαύροι) και ο κάπρος.