Σενέκας: Η Φιλοσοφία ως μονόδρομος προς την ευτυχία

Από όλους τους ανθρώπους, μόνο όσοι βρίσκουν χρόνο να τον αφιερώσουν στη φιλοσοφία σχολάζουν μόνο αυτοί ζουν πραγματικά. Και τούτο γιατί τέτοιοι άνθρωποι δεν αρκούνται στην περιφρούρηση της δικής τους ζωής, προσαρτούν και όλους τους προηγούμενους αιώνες στον δικό τους όλα τα
χρόνια που έχουν προηγηθεί προστίθενται στην παρακαταθήκη τους.

Αν δεν είμαστε εντελώς αγνώμονες, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι επιφανέστατοι αυτοί θεμελιωτές κάθε ιερής σκέψης γεννήθηκαν για μας, για μας διαμόρφωσαν έναν τρόπο ζωής. Με τον ξένο μόχθο οδηγηθήκαμε στη θέαση των ωραιότερων πραγμάτων, τα οποία οι άνθρωποι αυτοί ανέσυραν από το σκότος και τα έφεραν στο φως. Κανένας αιώνας δεν παρέμεινε κλειστός για μας, σε όλους τους αιώνες έχουμε τώρα πρόσβαση και, αν θελήσουμε να περάσουμε πέρα από τα στενά όρια της ανθρώπινης αδυναμίας με τη δύναμη του νου, υπάρχει ένα μεγάλο πεδίο χρόνου, μέσα στο οποίο μπορούμε να κινηθούμε.

Έχουμε τη δυνατότητα να αντιτείνουμε στον Σωκράτη, να αμφιβάλλουμε με τον Καρνεάδη, να βρούμε τη γαλήνη με τον Επίκουρο, να νικήσουμε την ανθρώπινη φύση με τους Στωικούς, να την ξεπεράσουμε με τους Κυνικούς. Μια και η ίδια η φύση των πραγμάτων μας επιτρέπει να έρθουμε σε επαφή με όλους τους αιώνες, γιατί δεν θα πρέπει να περάσουμε από αυτό το ασήμαντο και εφήμερο διάστημα που ζούμε στο παρελθόν, αφιερώνοντας σ’ εκείνο όλη μας την ψυχή, εφόσον εκείνο και χωρίς σύνορα είναι και αιώνιο παραμένει και θα το μοιραστούμε με άτομα καλύτερα από εμάς;



Εκείνο πάντως που μπορούμε σίγουρα να πούμε είναι ότι μόνο όσοι θέλουν να έχουν τον Ζήνωνα και τον Πυθαγόρα και τον Δημόκριτο και όλους τους άλλους σοφούς δασκάλους των ελευθέριων σπουδών, αλλά και τον Αριστοτέλη και τον Θεόφραστο, στενότατους φίλους τους καθημερινά, μόνο αυτοί είναι αφοσιωμένοι στα πραγματικά καθήκοντα της ζωής. Κανένας από τους παραπάνω σοφούς δεν θα απουσιάσει, κανένας τους δεν θα κάνει το λάθος να αφήσει τον επισκέπτη του να φύγει λιγότερο ευτυχισμένος και λιγότερο στραμμένος προς τον εσώτερο εαυτό του απ’ όσο ήταν όταν ήρθε, κανένας τους δεν θα επιτρέψει σ’ αυτόν να φύγει από το σπίτι του με άδεια χέρια. Όλοι θα επιτύχουν να επικοινωνήσουν μαζί τους, είτε νύχτα είναι είτε μέρα.

Κανένας από τους σοφούς αυτούς δεν πρόκειται να σε αναγκάσει να πεθάνεις, όλοι όμως θα σε διδάξουν πώς να πεθαίνεις. Κανένας τους δεν θα σπαταλήσει τα χρόνια της ζωής σου, ο καθένας τους όμως θα πλουτίσει τα χρόνια σου με τα δικά του χρόνια. Κανενός η συζήτηση δεν θα σου προκαλέσει κίνδυνο, κανενός η φιλία δεν θα είναι θανάσιμη για σένα, κανενός το πλησίασμα δεν θα σου αφαιρέσει χρήματα. Θα πάρεις από αυτούς ό,τι προτιμάς εσύ και δεν θα είναι δικό τους το λάθος αν δεν αντλήσεις από εκείνους ό,τι ανώτερο θα επιθυμούσες.

Ποια ευτυχία και πόσο όμορφα γεράματα θα περιμένουν όποιον προσκολλήθηκε στη δική τους πελατεία! Θα έχει φίλους, από τους οποίους θα μπορεί να παίρνει τη γνώμη τους για θέματα μεγάλα και μικρά, φίλους που θα μπορεί να συμβουλεύεται καθημερινά για τον εαυτό του φίλους από τους οποίους θα μπορεί να ακούει την αλήθεια δίχως να προσβάλλεται, τον έπαινο χωρίς πρόθεση κολακείας — φίλους που θα του δώσουν τη δυνατότητα να διαμορφώσει τον εαυτό του κατ’ εικόνα και ομοίωσή τους.



Συνηθίζουμε να λέμε ότι δεν ευθυνόμαστε για τους γονείς που μας έτυχαν, ότι αυτοί δόθηκαν στους ανθρώπους τυχαία θα μπορούσαμε όμως να γίνουμε παιδιά εκείνων που θα επιλέξουμε. Υπάρχουν οικογένειες υπέροχων πνευμάτων διάλεξε εσύ εκείνη που θα ήθελες να σε υιοθετήσει. Δεν θα κληρονομήσεις μόνο το όνομά της, αλλά και την περιουσία της, που δεν θα απαιτηθεί να την περιφρουρήσεις με τρόπο βρόμικο και επαίσχυντο: όσο πιο πολλά είναι τα πρόσωπα με τα οποία θα τη μοιράζεσαι, τόσο πιο μεγάλη θα γίνει. Αυτοί θα σου ανοίξουν το δρόμο της αθανασίας αυτοί θα σε σηκώσουν σε ένα ύψος, από το οποίο κανείς ποτέ δεν έχει πέσει. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να επιμηκύνεις τη θνητή σου ιδιότητα και να τη μετατρέψεις σε αθανασία. Τιμές, μνημεία, καθετί που η φιλοδοξία διέταξε με ψηφίσματα ή κατασκεύασε με έργα σύντομα καταρρέουν σε ερείπια δεν υπάρχει τίποτα που η μακρά ροή του χρόνου να μην το σωριάζει στο έδαφος και να μην το εξαφανίζει. Τα έργα όμως που η φιλοσοφία έχει καθαγιάσει είναι αδύνατον να υποστούν ζημιά κανένας χρόνος δεν θα τα καταστρέψει, κανένας δεν θα μειώσει τη σημασία τους.

Είναι ευνόητο λοιπόν ότι η ζωή του φιλοσόφου έχει μπροστά της ευρύτατο χρονικό πεδίο, χωρίς να περιορίζεται από τα στενά περιθώρια που δεσμεύουν όλους τους άλλους ανθρώπους. Μόνο αυτός είναι ελεύθερος από τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης, όλοι οι αιώνες τον υπηρετούν σαν να ήταν θεός. Έχει περάσει κάποιος χρόνος; Τον συλλαμβάνει με την ανάμνηση. Είναι ο χρόνος μπροστά του; Τον Χρησιμοποιεί. Είναι μελλοντικός; Τον προλαμβάνει. Επιμηκύνει, έτσι, τη ζωή του συνδέοντας όλους τους αιώνες.

Εκείνοι όμως που λησμονούν το παρελθόν, αμελούν το παρόν και φοβούνται το μέλλον έχουν μια ζωή πολύ σύντομη και ανάστατη. Όταν θα έχουν φτάσει στο τέλος της, αντιλαμβάνονται, οι δύστυχοι, αν και πολύ αργά πια, ότι για μεγάλο διάστημα ήταν υπεραπασχολημένοι, χωρίς ουσιαστικά να κάνουν τίποτα. Στην ανοησία τους βασανίζονται από αβέβαιες συγκινήσεις, οι οποίες τους εμπλέκουν μέσα στα ίδια τα πράγματα που φοβούνται. Αν συμβεί ποτέ να τους εγκαταλείψουν οι ποικίλες ασχολίες τους, γίνονται ανάστατοι, επειδή τίποτα πια δεν τους μένει να κάνουν, και δεν ξέρουν με ποιον τρόπο να διαθέσουν τον ελεύθερο χρόνο τους, ούτε πώς να τον συντομεύσουν. Και έτσι αγωνίζονται να βρουν κάτι άλλο, με το οποίο να απασχοληθούν, και όλος ο ενδιάμεσος καιρός τούς καταθλίβει Η αναβολή ενός πράγματος που περιμένουν τους φαίνεται ατέλειωτη. Και όμως, ο καθαρός χρόνος που απολαμβάνουν είναι σύντομος και γοργός, γίνεται δε ακόμα συντομότερος από τα ίδια τους τα λάθη γιατί φεύγουν από τη μια απόλαυση στην άλλη και δεν μπορούν να μείνουν σταθεροί σε καμιά επιθυμία τους



Αυτές εξάλλου οι ίδιες οι απολαύσεις τους απειλούνται από το φόβο και την αναστάτωση εξαιτίας ποικίλων ταραχών, καθώς την ίδια ακριβώς στιγμή της χαράς υπεισέρχονται στο νου τους και σκέψεις ανήσυχες: «Πόσο άραγε θα κρατήσουν όλα αυτά;» Αυτό το συναίσθημα έκανε και βασιλείς ακόμα να κλαίνε για τη δύναμη που είχαν στα χέρια τους, χωρίς όμως να είναι το μέγεθος της τύχης που τους συντάρασσε τόσο πολύ όσο ο τρόμος με τον οποίο έβλεπαν το τέλος της.

Σενέκας, Περί της συντομίας της ζωής – Εκδόσεις Πατάκη

Πηγη