Ελαιόλαδο: το σαπούνι της αρχαιότητας

Το πολύτιμο ελαιόλαδο ήταν βασικό μέσο καθαρισμού με ιδιότητες θαυματουργές για την υγιεινή του σώματος

Ελιά, ιερό δέντρο, σύμβολο της ειρήνης, συνδεδεμένο με τον ελληνικό βίο σε όλες τους τις εκφάνσεις από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Το πολύτιμο ελαιόλαδο είχε στο διάβα των αιώνων πολλαπλές χρήσεις, στην καθημερινή ζωή, στη λατρεία, στις γιορτές, στους αγώνες των αθλητών και των ανδρείων πολεμιστών. Τα ίχνη της ύπαρξής του στις  πινακίδες της Γραμμικής Β (Έλαιον [e-ra3-wo]), και οι αναφορές σε αρχαίους συγγραφείς μάς μαθαίνουν ότι στην αρχαιότητα ήταν βασικό μέσο καθαρισμού, με ιδιότητες θαυματουργές για την υγιεινή του σώματος, θνητών και αθανάτων.

Η Ήρα και οι υπόλοιπες θεές αλείφονταν με κρέμα ή άρωμα από ελαιόλαδο, ενώ οι ομηρικοί ήρωες άλειφαν μετά το λουτρό με αυτό το σώμα τους, όπως στην Ιλιάδα ο Οδυσσέας και ο Διομήδης και στην Οδύσσεια ο Τηλέμαχος στη Σπάρτη.

Το καθαρό ελαιόλαδο, χωρίς αρώματα, ήταν συνδεδεμένο με την αρρενωπότητα και τη στιβαρότητα, διότι κατά τον Σωκράτη, τον Αριστοφάνη και τον Θουκυδίδη μόνον αυτό άρμοζε στους άντρες. Αυτό, που σε αντίθεση προς τα μύρα, τα ρόδα και το λιβάνι της Αφροδίτης, άπλωνε η θεά Αθηνά μετά την άθλησή της.

Όλοι οι αθλητές κρατούσαν απαραίτητα ένα δοχείο, τον αρύβαλλο, γεμάτο λάδι για να τρίψουν το σώμα τους και να τονώσουν τους μυς και στη συνέχεια να το αφαιρέσουν με ένα ειδικό μεταλλικό αντικείμενο, τη στλεγγίδα.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στο νερό του λουτρού που προερχόταν από την αθηναϊκή πηγή της Καλλιρρόης προσέθεταν, μεταξύ άλλων και ελαιόλαδο, το οποίο κατά τον Δημόκριτο εγγυόταν και τη διατήρηση της καλής υγείας. Με λάδι, όπως μας παραδίδουν ο Όμηρος, ο Ιπποκράτης, ο Αθήναιος, ο Πλούταρχος, γυάλιζαν και απολύμαιναν τα ρούχα, ώστε να είναι λαμπερά και καθαρά.

Ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ελληνικά αρώματα, το ίρινον, περιείχε ελαιόλαδο ανάμικτο με εκχυλίσματα από ρίζες ίριδας.
Υγεία, καθαριότητα και καλλωπισμός, έννοιες αδιαχώριστες, σε έναν πολιτισμό που ο άνθρωπος ήταν στο επίκεντρο της πράξης βασισμένης στις αρχές της ορθής σκέψης.- Κείμενο: Μιμίκα Γιαννοπούλου — www.elculture.gr

... χρησίμη δε και προς το ίρινον μύρον διά την ευωδίαν ισχυρότερον δε το σπέρμα της βίζης, γίνεται δε περί Συρίαν και τέμνεται περί πυραμητόν. του δε κυκλαμίνου η μεν ρίζα πρός τε τας εκπυήσεις των φλεγμονών και πρόςθετoν γυναιξί και προς τα έλκη εν μέλιτι ο δε όπος προς τας από κεφαλής καθάρσεις εν μέλιτι εγχεόμενος, ...

Θεόφραστος 

Για τα αρώματα της αρχαιότητας.

Η αρωματοποιία στην αρχαιότητα αποτελούσε μία σπουδαία τέχνη που απαιτούσε δεξιότητατα αλλά και μυστικότητα.
Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς όπως ο Αθήναιος, ο Ιπποκράτης, ο Ξενοφών, ο Ηρόδοτος, ο Αριστοτέλης, ο Θεόφραστος και άλλοι, αναφέρουν στα συγγράμματά τους αρχαία αρώματα από λουλούδια κάνοντας μνεία τόσο για τον καλλωπιστικό, τον επικουρικό όσο και το θεραπευτικό τους χαρακτήρα.

Τα πιο γνωστά αρχαία ελληνικά αρώματα ήταν το ίρινον, ελαιόλαδο με εκχυλίσματα από ρίζες ίριδας, το νάρδον, το βάλσαμο, η στακτή το αυθεντικό βάλσαμο μύρου, το μελίνιο από κυδωνέλαιο, το ρόδιο μία διάσημη αλοιφή από τη Ρόδο από εκχύλισμα τριαντάφυλλου μαζί με άλλα αιθέρια έλαια, το τύλιον έλαιον και άλλα πολλά.

Ίρινον. Το ίρινον παραγόταν από τις ρίζες της ίριδας Αφού έκοβαν τις ρίζες, τις άπλωναν, στη σκιά και ξεραίνονταν περασμένες σε νήματα. Το ίρινον ήταν άρωμα εύκολο στην παρασκευή του, με απλά συστατικά και οσμή που βελτιωνόταν με την πάροδο του χρόνου, καθώς και με την προσθήκη ελαιολάδου ή αιγυπτιακής βαλάνου. Ήταν ένα αγαπημένο και σχετικά φθηνό άρωμα.


Νάρδον. Το νάρδον παραγόταν από τη ρίζα της ινδικής νάρδου. Είχε λεπτό άρωμα που άντεχε στο χρόνο. Το καλύτερο νάρδον παραγόταν στην Ταρσό της Κιλικίας. Αποτελούσε απαραίτητο συστατικό της γυναικείας τουαλέτας. Χρήσιμο επίσης για τον αρωματισμό του κρασιού, αλλά και την παρασκευή παστίλιας για ευχάριστη αναπνοή.


Στακτή. Έλαιον από το θάμνο της σμύρνας. Ακριβό και πολυτελές άρωμα από την Ανατολή. Ιδιαίτερα γνωστό στους Έλληνες της Μικράς Ασίας, παραγόταν μέσω του σταξίματος του πολύτιμου υγρού της σμύρνας, όταν χαράσσονταν ο βλαστός και τα κλαδιά της. Η συγκομιδή της γινόταν στις πιο ζεστές μέρες του χρόνου και διαρκούσε αρκετό διάστημα. Χρησιμοποιούσαν τη σμύρνα για υγρά αρώματα, αλοιφές, παστίλιες, θυμιάματα και αρωματικά κρασιά, καθώς και ως συστατικό διάφορων σύνθετων αρωμάτων ή για τον εμπλουτισμό φτηνότερων ελαίων.

Βάλσαμο. Το φυτό αυτό ευδοκιμούσε στην Αραβία και τη Συροπαλαιστίνη και ήταν περιζήτητο για τις θεραπευτικές και τις κοσμητικές του χρήσεις. Επρόκειτο για μία ακριβή και σπάνια πρώτη ύλη που το χρησιμοποιούσαν μάλιστα και ως ήδυσμα, συστατικό δηλαδή άλλων αρωμάτων. Ήταν τόσο δυνατό που μία σταγόνα από το βάλσαμο αρκούσε για να αρωματίσει ολόκληρο δωμάτιο.


Τύλιο έλαιο. Γνωστό για το γλυκό και απαλό του άρωμα. Φύτρωνε σε περιοχές της Αττικής και παραγόταν από τη σύνθλιψη σπόρων του φυτού τήλιος ή βούκερας, το γνωστό ως ελληνόχορτο. Οι Αθηναίοι το προτιμούσαν ιδιαίτερα για καλλωπιστικούς και ιατρικούς σκοπούς, καθώς και για το φαγητό.