Ο ΣΟΡΟΠΙΑΣΤΟΣ «ΑΓΙΟΣ» ΒΑΛΕΝΤΙΝΟΣ

Ποια είναι η… καταγωγή του «Αγίου» Βαλεντίνου; Αρχαία ελληνική; Ρωμαϊκή; Κελτική μήπως; Πολλά ακούγονται, πολλά λέγονται, ποια η αλήθεια και πού το ψέμα;

Αλλά, προσοχή! Όταν λέω «Άγιο» Βαλεντίνο, δεν εννοώ το –κατά το μάλλον ή ήττον- μυθικό, πλην αγιοποιημένο (κυρίως εμπορικώς) πρόσωπο που «εορτάζεται» σήμερα. Εκείνο που μας ενδιαφέρει εδώ, πρώτα πρώτα, είναι αν το «πνεύμα της ημέρας», δηλαδή ο Έρως, έχει τις αντιστοιχίες του στους αρχαίους καιρούς, οπότε αποτελεί επιβίωση αρχαίων εορτών, προσαρμοσμένων (όπως γίνεται συνήθως) στις χριστιανικές απαιτήσεις ή είναι κι αυτός (ο της δήθεν επιβίωσης αρχαίων εθών) άλλος ένας… νεομύθος κάποιων που θέλουν –ντε και σώνει- να ταυτίσουν τα των αρχαίων με όλα όσα συμβαίνουν σήμερα!

            Ας ξεκινήσουμε από το όνομα: Βαλεντίνος. Είναι από το λατινικό Valens (Valenter, το επίρρημα), που σημαίνει ο ερρωμένος (ο εύρωστος, ο ρωμαλέος, ο σφριγηλός, ο υγιής, ο εναργής ερωτικώς κατά συνέπειαν –εξ ου και το «Έρρωσο» / «Έρρωσθε», ο αρχαίος χαιρετισμός, τον οποίο εμείς οι Έλληνες της Πατρώας Θρησκείας απευθύνουμε ο ένας στον άλλον). Με δυο λόγια, το ίδιο το όνομα του… «Αγίου» δεν είναι τυχαίο και δεν εδόθη τυχαία, βεβαίως, βεβαίως –και, συγχωρήστε με, αλλά… δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι ένας ασκητικός και αποστεωμένος χριστιανός «άγιος» θα επέλεγε ή έστω θα διατηρούσε αυτό το «βαρβάτο» όνομα!

            Ας δούμε τώρα αν η εορτή αυτή του Αγίου Ερρωμένου έχει όντως αρχαίους «συνδέσμους» ή απλά ξεφύτρωσε από το πουθενά! Έχει και δεν έχει –και τα δύο ισχύουν!

Οι Αρχαίοι Έλληνες και ειδικά οι Αθηναίοι, το Φεβρουάριο –κάπου εδώ γύρω ημερομηνιακά, λίγο πιο πριν, 12 ημέρες από την αρχή του μηνός Ανθεστηριώνος, που ξεκινούσε από τη Νουμηνία, Νέα Σελήνη του Ιανουαρίου / εφέτος, ήταν την περασμένη εβδομάδα, στις 8 έως 10 του μηνός- είχαν, σε αναμονή της άνοιξης, ως κύρια εορτή τα του Διονύσου Ανθεστήρια, προς τιμήν των ζωντανών, αλλά και των νεκρών (γι’ αυτό οι χριστιανοί έχουν τα αντίστοιχα δικά τους Ψυχοσάββατα). Στα πλαίσια των Ανθεστηρίων, λοιπόν, η δεύτερη ημέρα, ονομαζόταν Χόες, και κατά τη διάρκειά της επισυνέβαινε μια ιερογαμία. Ο άρχων βασιλιάς (ως ζων ιερατικός Διόνυσος), συνοδευόμενος από μεταμφιεσμένους Σατύρους και άλλους βουκολικούς χαρακτήρες, πήγαινε στο «εν Λίμναις» ιερό του Βάκχου (προς τον Ιλισό) για να συναντήσει τη βασίλιννα, τη σύζυγό του (που ήταν σύζυγός του και στην πραγματικότητα), η οποία, μαζί με τις Γεραρές, τις συνιέρειές της (που όλες μαζί είχαν τηρήσει αποχή από το συζυγικό κρεβάτι επί μέρες), αλλά και μαζί με άλλα νεαρότερα κορίτσια, ντυμένα ως Νύμφες και Βάκχες, τον περίμενε εκεί, ώστε να επιτελεστεί η μεταξύ τους ιερή ένωση.

            Αυτή είναι η αρχαιότερη ένδειξη μίας εορτής του αγνού και νόμιμου όμως έρωτα, που τελούνταν εντός του σημερινού Φεβρουαρίου και η οποία –το πιθανότερο- έδωσε το έναυσμα για τα μετέπειτα εορταστικά και ερωτικά ανά εποχή.

Τη σκυτάλη παρέλαβε η Ρώμη, εξελίσσοντας σε «οιονεί» ερωτικά τα Λουπερκάλια, που ήταν επίσης μία από τις παλαιότερες ρωμαϊκές γιορτές. Τελούνταν προς τιμήν του Λούπερκους, πρώιμου θεού της γονιμότητας, και κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, εορτάζονταν σε πολλές πόλεις της Ιταλίας, αλλά και της Γαλατίας.

Επρόκειτο αρχικά για ποιμενική εορτή, καθώς ο Λούπερκους ήταν προστάτης των βοσκών και συνδεόταν επίσης με το μύθο του θηλασμού του Ρέμου και του Ρωμύλου, των ιδρυτών της Ρώμης, από τη λύκαινα. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, μάλιστα, θεωρούσαν την εορτή αφιερωμένη μάλλον στον θεό Πάνα και ως πρώτο εισηγητή της επεδείκνυαν τον Αρκάδα Εύανδρο, ο οποίος, ως Αρκάς, είχε εισάγει τη λατρεία του Θεού της Αρκαδίας Πανός στην Ιταλία.

Η εορτή πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο από τις 13 έως τις 15 Φεβρουαρίου (η ενδιάμεση ημέρα, 14 Φεβρουαρίου… συμπτωματικά είναι σήμερα η μέρα του «Αγίου Βαλεντίνου»), στο Λουπερκάλιο, τη σπηλιά στον Παλατίνο Λόφο όπου λέγεται ότι ανατράφηκαν τα αδέρφια Ρωμύλος και Ρέμος (ή Ρώμος, επί το ελληνικότερον), από τους Λουπέρκους, τους αφιερωμένους στον Λουπέρκους ιερείς. Στο ιερό θυσιάζονταν κριάρια και κατσίκια και με το σπαθί του ο πρωθιερέας άγγιζε το κεφάλι δύο ευγενών νέων, εν μέσω της γενικής ευθυμίας, συμβολίζοντας έτσι τον εξαγνισμό των βοσκών.

Μετά τη θυσία, οργανωνόταν κοινή συνεστίαση μεταξύ των Λουπέρκων, όπου έρρεε άφθονος οίνος. Έπειτα, οι συμμετέχοντες φορούσαν δέρματα και έτρεχαν ημίγυμνοι στην πόλη, κρατώντας λουριά και δέρνοντας όσους συναντούσαν, ιδίως τις γυναίκες (πολλοί θα έβγαζαν τα ποθημένα τους με κάποιες ακατάδεκτες ή «στρίγγλες», όπως φαντάζομαι), καθώς πίστευαν ότι η κίνηση αυτή ευνοούσε τη γονιμότητα και την ευτοκία. Κύριοι άξονες της γιορτής, λοιπόν, ήταν η γονιμότητα και ο εξαγνισμός, februare στα λατινικά, εξ ου και το όνομα του μήνα κατά τον οποίο γινόταν η εορτή (Φεβρουάριος).

Ο Ιωάννης Λυδός, στα εντός του έργου του «Ταγητικά βιβλία» (τα βιβλία που έγραψε και άφησε ως παρακαταθήκη στη Ρώμη, το αινιγματικό πλάσμα με το όνομα Τάγης –βλ. έργο «Διοσημείαι», μετάφραση δική μου, εκδ. ΕΥΑΝΔΡΟΣ), επισημαίνει τον κίνδυνο αποβολών ή δυσκολιών στη σύλληψη, την εγκυμοσύνη και τον τοκετό σε συνάρτηση με την ημέρα της 14ης Φεβρουαρίου επακριβώς! Οπότε, τη μέρα αυτή ξορκίζουμε το κακό…

Τα Λουπερκάλια έχασαν τον αρχικό ποιμενικό θρησκευτικό τους χαρακτήρα (λαμβάνοντας στοιχεία από τα αστικής αντίληψης Ανθεστήρια, προφανώς), ωστόσο η εορτή συνεχίστηκε εις ανάμνησιν των ιδρυτών της πόλης. Ο ίδιος ο ύπατος Μάρκος Αντώνιος ήταν ένας από τους Λούπερκους, γι’ αυτό και η εορτή σταμάτησε για λίγο, όταν ο Μάρκος Αντώνιος έπεσε σε δυσμένεια εξαιτίας της Κλεοπάτρας.. Επανέφερε, όμως, τη συγκεκριμένη εορτή ο Οκταβιανός Αύγουστος.

            Αντίστοιχη εορτή είχαν, όμως, και οι Κέλτες. Κυρίως, στην Ιρλανδία, εόρταζαν το Ιμπόλκ –αν και ανάλογοι εορτασμοί αναφέρονται ότι υπήρχαν και στους Σκανδιναβούς αυτή την περίοδο του έτους. Το ιρλανδικό Ιμπόλκ, εορτή λατρείας του φωτός (όπου άναβαν λαμπάδες και λάμπες παντού), αφορούσε, όπως και στη Ρώμη, στη διασφάλιση της αναμενόμενης γέννησης των προβάτων (άρα, ήταν κυρίως ποιμενική εορτή). Και το όνομα ακόμα της εορτής «Ιμπόλκ» (στην κοιλιά) αυτό υπονοεί (τα ζώα που κυοφορούσαν), ενώ η ίδια λέξη ταυτίζεται και με την εποχή της άνοιξης.

            Επανερχόμενοι στα Λουπερκάλια, θα πούμε ότι η εορτή καταργήθηκε από την Εκκλησία τον 5ο αιώνα μ.α.χ.χ. και στη θέση της (14 Φεβρουαρίου), με απόφαση του Πάπα Γελάσιου… μπήκε ο εορτασμός της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου, χριστιανού μάρτυρα (;) από τη Ρώμη –και όποιος θέλει, το πιστεύει! 

Ποιος ήταν αυτός ο «Άγιος»; Σύμφωνα με τη χριστιανική μυθολογία, ο Βαλεντίνος εκείνος, ενώ  καλλιεργούσε στον κήπο του τριαντάφυλλα, άκουσε ένα ζευγάρι να μαλώνει, οπότε είπε να τους τα φτιάξει, έκοψε ένα ρόδο και το πρόσφερε στους μαλωμένους. Αμέσως, εκείνοι συμφιλιώθηκαν και ζήτησαν από τον Άγιο να ευλογήσει το γάμο τους. Βέβαια, κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να πει ότι το ρόδο είναι το άνθος της Θεάς Αφροδίτης, της Θεάς του Έρωτα και η παρουσία του στον μύθο του Βαλεντίνου δηλώνει την παρουσία Της!

Υπάρχει, όμως, κι άλλος μύθος –συγγνώμη, παράδοση- σχετικά με τον «Άγιο», που αναφέρεται ως ιερέας που ευλογούσε γάμους τον 3ο αιώνα μ.α.χ.χ. και ήρθε σε σύγκρουση με τον αυτοκράτορα, με συνέπεια την τραγική του κατάληξη, του αγίου, όχι του αυτοκράτορα. Δεν παντρεύτηκε (αυτό θα μπορούσε να εκληφθεί και ως αίσιον τέλος, βεβαίως), αλλά αντί της ποινής της ισοβίου καθείρξεως, έλαχε της ποινής του θανάτου και τον έστειλαν εις τας αιωνίους μονάς!

Όμως, την έννοια που έχει σήμερα η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου την απέκτησε στα χρόνια του ύστερου Μεσαίωνα, γύρω στον 14ο αιώνα (πάλι 14! Ψαχτείτε, όλο και κάτι θα βρείτε οι αριθμομανείς!). Την πρώτη γραπτή αναφορά την έχουμε το 1382 στο ποίημα «Το Κοινοβούλιο των Πτηνών» (Parlement of Foules) του πατέρα της αγγλικής λογοτεχνίας Τζέφρι Τσόσερ. Το ποίημα των 699 στίχων είναι ένα ενύπνιο εμπνευσμένο από την παράδοση, κατά την οποία κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου τα πουλιά συγκεντρώνονται μπροστά στη θεά της φύσης για να διαλέξουν ερωτικούς συντρόφους. Εξ ου και τα… Love birds! 

Στις αρχές του 17ου αιώνα, η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ως Γιορτή των Ερωτευμένων θα πρέπει να ήταν αρκετά γνωστή στην Αγγλία, αν λάβουμε υπόψη μας τη σχετική αναφορά στον «Άμλετ» του Σαίξπηρ:

«Είναι σκοτάδι ακόμα. Τον Άγιο Βαλεντίνο

Εγώ γιορτάζω κι ήρθα, κόρη, εδώ

στο παραθύρι σου να ιδώ

ταίρι με σε αν θα γίνω».

            Βέβαια, η τεράστια έκταση και επέκταση της εορτής αυτής των ερωτευμένων έλαβε χώρα μετά την εμφάνιση του… Ροδόλφο Βαλεντίνο (Rodolfo Alfonso Raffaello Pierre Filibert Guglielmi di Valentina d'Antonguella – ναι, όλο αυτό είναι το πραγματικό του όνομα), του «αιώνιου εραστή» του Βωβού Κινηματογράφου, που, ουσιαστικά, «έσβησε» όλους τους άλλους πρώην «αγίους» με ανάλογες ιδιότητες, αφού η τεχνολογική εποχή και η show-biz που επερχόταν, όφειλε να έχει άλλα «άγια» πρότυπα, πιο… ελκυστικά και πιο καταναλωτικά! Άσχετο αν ο Ροδόλφο είναι πλέον ήδη παρωχημένος και ρετρό, παραμένει εσσαεί ο εμπνευστής της εορτής των ανθοκόμων, των ντελικατέσεν και των λούτρινων!

 Όσο για τα καθ’ ημάς, η Ελλαδική Εκκλησία δε δέχεται τον ΄Αγιο Βαλεντίνο, αν και τα οστά του φυλάσσονται εδώ, στην Αθήνα, στο ναό των Αγίων Φραγκίσκου και Κλάρας της Ιταλικής παροικίας, αφού μεταφέρθηκαν από τη Μυτιλήνη, όπου είχαν εμφανιστεί ως δια μαγείας το… 1907, λίγα χρόνια μετά την πρώτη κινηματογραφική ταινία και λίγα χρόνια πριν τον Ροδόλφο Βαλεντίνο!

Το έχουμε, λοιπόν, κι αυτό εμείς! Τον «Άγιο» Βαλεντίνο! Και βεβαίως, τον έχουμε! Όπως και τόσα άλλα, πολύ πολύ σημαντικότερα- αλλά η Δύση είναι εκείνη που πουλάει τα αρκουδάκια…

Και επειδή ο ανταγωνισμός μεταξύ των χριστιανών αντιφρονούντων είναι όμορφο και θεάρεστο έργο, και πρέπει να έχουν και οι Ορθόδοξοι κάποιον «άγιο» πιο ερωτικό από τους υπόλοιπους, το 1994, ο τότε εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου, ο αείμνηστος Γιάννης Χατζηφώτης, πρότεινε να καθιερωθεί ως ημέρα των ερωτευμένων η εορτή του Αγίου… Υακίνθου, που τιμάται στις 3 Ιουλίου. Στα πλαίσια του πνεύματος της ιδίας υγιούς άμιλλας με τους Καθολικούς, το 2000, ο μακαριστός Aρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος επανήλθε στο θέμα και πρότεινε να εορτάζεται η εορτή των ερωτευμένων στις 13 Φεβρουαρίου (να τους προλαβαίνουμε τους άλλους), ημέρα που η Ορθοδοξία τιμά τη μνήμη των Αποστόλων Ακύλα και Πρίσκιλλας, ενός ενάρετου ζευγαριού Ιουδαίων σκηνοποιών, που ζούσε στην Κόρινθο και που ασπάστηκε το Χριστιανισμό.

            Αλλά δεν ενδιαφέρονται όλοι γι’ αυτού του είδους την ερωτική «άμιλλα» ανά την υφήλιο. Υπάρχουν μάλιστα κάποιοι που πνέουν μένεα εναντίον της θερμόαιμης αυτής εορτής –και δεν είναι μόνο οι Μουσουλμάνοι! Π.χ., στην Ινδία, οι πραγματικοί ινδουιστές τη θεωρούν πολιτιστικό μίασμα και προϊόν της παγκοσμιοποίησης –πώς να τους δώσεις άδικο, όταν βλέπεις τόσα αστεράκια, κομήτες και νεφελώματα, αρκουδάκια, καμηλοπαρδάλεις και αλιγάτορες, άνθη, χορτολίβαδα και ζαρντινιέρες, καρτολίνες, μπαλονάκια και καρδουλίνες, μπακλαβάδες, σοκολατίνες και νουγκατίνες, όλο κοκκινιά, να σέρνονται στο παζάρι προς πώλησιν εντός 24ώρου!

Στο Ιράν (αναμενόμενο αυτό), αλλά και στο Πακιστάν –πάλι και πάλι- κραυγάζουν πως ο Άγιος Βαλεντίνος και τα συν αυτώ, αντιβαίνουν στον Ισλαμικό «Πολιτισμό». Σωστά! Στο Πακιστάν, τιμάται μονίμως και καθ’ ημέραν, το «Bache Bazi» ή άλλως η εκπόρνευση ανήλικων αγοριών! Οι υπόλοιπες ερωτικές απόψεις περιττεύουν!