Ρόδος - το νησί που περιστρέφεται

Ρόδος - το νησί που περιστρέφεται

Του Ευθύμιου Λέκκα

Η Ρόδος είναι ένα καράβι στο πέλαγος που ταξιδεύει στο χρόνο γράφοντας ιστορία. Μόνο που αυτό το ταξίδι γίνεται μονόπαντα, όχι από το βάρος των τουριστών αλλά από τις τεράστιες γεωλογικές δυνάμεις που το ανυψώνουν από τη μια πλευρά...γράφοντας στα βράχια ανεξίτηλες γραμμές, αποτυπώνοντας μια άλλη ιστορία. Αυτή που μόλις τώρα ξετυλίγεται μπροστά μας. Ο καλύτερος ίσως προορισμός για δεκάδες χιλιάδες Έλληνες κι ακόμα πιο πολλούς ξένους κάθε καλοκαίρι. Οι σμαραγδένιες απέραντες ακρογιαλιές, οι καθαρές θάλασσες, η πλούσια βλάστηση, οι κλιματικές συνθήκες, τα μοναδικά ιστορικά μνημεία που δείχνουν τη μέχρι τώρα πολύ σημαντική πορεία της στο χρόνο. Μια πορεία στο χρόνο όμως που δεν αρχίζει κάμποσες χιλιάδες χρόνια πριν, όπως μαρτυρούν τα ευρήματα στο σπήλαιο Κούμελο κοντά στον Αρχάγγελο, όπου βρέθηκαν τα πιο παλιά αρχαιολογικά αντικείμενα, ούτε βέβαια τα πιο γνωστά σε όλους κλασικά μνημεία της ελληνικής εξάπλωσης και κυριαρχίας.

Στη νότια πλευρά της παραλίας της Τσαμπίκας, οι χαρακιές στους βράχους
σηματοδοτούν κινήσεις 3-4 μ. του γεωλογικού υπόβαθρου πριν 2.500 χρόνια
 Η Ρόδος έχει μια πιο παλιά, ίσως για ορισμένους πιο ενδιαφέρουσα, ιστορία, που εξελίσσεται αρκετές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια πριν και θα συνεχιστεί στο διηνεκές. Η ιστορία της γεωλογικής εξέλιξής της είναι από τις πιο πολύπλοκες σε όλο τον ελληνικό χώρο. Ουσιαστικά αποτελεί μια μικρογραφία του ελλαδικού χώρου στην οποία μπορεί κάποιος να παρατηρήσει πετρώματα και γεωλογικές ενότητες που αναπτύσσονται σε όλο τον υπόλοιπο ηπειρωτικό και νησιωτικό ελληνικό χώρο. Η Πίνδος, η Τρίπολη, η Μάνη, η Ιόνιος κ.ά. είναι μερικές από τις μεγάλες Αλπικές γεωλογικές Ενότητες, στριμωγμένες η μία δίπλα, πάνω ή κάτω από την άλλη, στον Προφήτη Ηλία, στη Λίνδο, στον Ατάβυρο, στην Κατταβία στο νότιο τμήμα. Φανερώνουν τις έντονες γεωδυναμικές διεργασίες που επικράτησαν στο άκρο αυτού του ελληνικού τόξου. Ένα τόξο κατά μήκος του οποίου γίνεται η σύγκρουση μεταξύ των πλακών της Ευρώπης και της Αφρικής και που το όριό του περνάει σήμερα λίγο πιο νότια-νοτιοανατολικά από τη Ρόδο, στην τάφρο του Στράβωνα και του Πλίνιου. Τεράστιες ανακατατάξεις, οι οποίες εξελίχθηκαν τα τελευταία 100 εκατομμύρια χρόνια στο νησί και στον ευρύτερο χώρο των Δωδεκανήσων. Τα τελευταία μάλιστα 2 εκατομμύρια χρόνια η μορφή του νησιού τόσο ως προς τον οριζόντιο όσο και ως προς τον κατακόρυφο διαμελισμό άλλαξε γρήγορα και το νησί στο χάρτη είναι εντελώς διαφορετικό.

Ανοδικές και καθοδικές κινήσεις, αποσύρσεις και επικλίσεις θάλασσας που συνοδεύονταν πάντα από δράση ρηγμάτων και μεγάλους σεισμούς, μετέβαλλαν συνέχεια το τοπίο, συνεπώς και γεω-περιβάλλον, γεγονός που φανερώνεται από την πλούσια πανίδα και χλωρίδα που έχει απολιθωθεί. Θαλάσσιοι οργανισμοί, κεφαλόποδα, μαλάκια, τρηματοφόρα, χερσαία όντα, νάνοι ελέφαντες, θηλαστικά, αλλά και πλούσια βλάστηση από κωνοφόρα, φοίνικες και σεκόγιες απαντούν σε όλα τα πετρώματα σχεδόν παντού σε όλη την έκταση της Ρόδου. Οι ανακατατάξεις αυτές δεν σταματούν στο γεωλογικό χρόνο αλλά συνεχίζονται ακόμα και σήμερα, μόνο που η ανθρώπινη ζωή και το ανθρώπινο μάτι καταγράφει παρατηρήσεις που γίνονται σε ένα ελάχιστο τμήμα του. Ελάχιστες μεταβολές, ανεπαίσθητες μέσα στα όρια της ανθρώπινης ζωής, εξελίσσονται σε πολύ μεγάλες μέσα στο γεωλογικό χρόνο. Εμείς δεν βλέπουμε παρά μόνο ένα μικρό στιγμιότυπο, ένα τμήμα του επεισοδίου από τα αμέτρητα ενός σήριαλ που θα συνεχίζεται και για τα επόμενα εκατομμύρια χρόνια. Το τελευταίο επεισόδιο στη Ρόδο γράφεται «μόλις» τα τελευταία 5.000 χρόνια στις ανατολικές ακτές του νησιού, από την πόλη της Ρόδου στα βόρεια ως το ονομαστό Πρασονήσι στα νότια.

Κόλπος Λίνδου: στα βράχια της θάλασσας, οι παλιές χαρακιές σηματοδοτούν
ανοδικές κινήσεις του γεωλογικού υποβάθρου της τάξης των 3 μ.
Οι ακτές μεταβάλλονται συνεχώς, άλλοτε ανυψώνονται και άλλοτε βυθίζονται μέσα στη θάλασσα αργά και σταθερά, ή άλλες φορές βίαια έπειτα από σεισμικά επεισόδια που έχουν μεγάλη συχνότητα και ένταση στο νησί. Πρόκειται για τις γνωστές ανυψώσεις ή βυθίσεις «γραμμών ακτών» της Ρόδου που μπορεί να τις παρατηρήσει κάποιος σχεδόν παντού στα βράχια της ανατολικής πλευράς της. Άλλες φορές δυσδιάκριτες και ασαφείς λόγω της διάβρωσης, άλλες φορές εντυπωσιακές παράλληλες να φτάνουν στα 3 - 4 μ. πάνω από τη θάλασσα, σαν να χάραξε κάποιο χέρι αλλεπάλληλες χορδές πάνω στο βράχο. Στην πραγματικότητα, όμως, οι «γραμμές ακτών» είναι τα αποτυπώματα της θάλασσας και πιο συγκεκριμένα της επιφάνειάς της πάνω στο βράχο, εκεί όπου υπάρχει και η μεγαλύτερη μηχανική διάβρωση από το νερό πάνω στο στερεό υλικό. Εκεί λοιπόν αποτυπώνεται σαν εσοχή, ακόμα και στα πιο ανθεκτικά πετρώματα, σαν μια ευθεία γραμμή. Όταν αργότερα η ξηρά υποστεί ανοδική κίνηση εξαιτίας, παραδείγματος χάριν, ενός σεισμού, μια νέα γραμμή χαράσσεται από το νερό, παράλληλα και πιο κάτω από την προηγούμενη, που βρίσκεται πλέον έξω από τη θάλασσα. Αντίθετα, όταν η ξηρά υποστεί καθοδική κίνηση και βυθιστεί, μια νέα γραμμή χαράσσεται παράλληλα πιο πάνω. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται μέσα στο χρόνο και μπορεί να παρατηρήσει κάποιος μέχρι και δέκα αλλεπάλληλες γραμμές μέσα και έξω από το νερό, που μπορεί να σημαίνουν και δέκα μεγάλες σεισμικές δονήσεις.

Στο Χαράκι (βόρεια της Λίνδου) τα βράχια ανυψώθηκαν περίπου 2,5 μ.
τα τελευταία 2.500 χρόνια, σχηματίζοντας ένα μικρό ακρωτήριο
Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες με σύγχρονες τεχνικές έχουν κατορθώσει να χρονολογήσουν το πότε χαράχτηκαν αυτές οι γραμμές στους βράχους, με αποτέλεσμα να μπορεί να γίνει και χρονολόγηση των αντίστοιχων κινήσεων της στεριάς (είτε των ανοδικών είτε των καθοδικών) μέσα στο χρόνο. Η χρονολόγηση με C14, καθώς επίσης και η χρονολόγηση με ειδικά απολιθώματα προσκολλημένα στους βράχους ακριβώς στο επίπεδο της επιφάνειας της θάλασσας δίνουν καταπληκτικά αποτελέσματα με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Έρευνες έδειξαν ότι στα βόρεια προς την πόλη της Ρόδου έλαβαν χώρα οι πιο μεγάλες ανοδικές κινήσεις (που έφτασαν τα 5 μ. πριν από 5.000 χρόνια), αλλά σήμερα η ακτή βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα περίπου 1 μ., όπως φαίνεται από τους παλιούς τάφους και τα λαξευμένα μνημεία πάνω στο βράχο τα οποία έχει κατακλύσει η θάλασσα. Δηλαδή η ξηρά ανέβηκε και στη συνέχεια βυθίστηκε μέσα στη θάλασσα.

Λίγο πιο νότια, στην Καλλιθέα, στο Φαληράκι και στο Λαδικό οι ανοδικές κινήσεις έφτασαν τα 2,5 μ. και παρέμειναν έξω από το νερό και σήμερα, ενώ στη Λαχανιά και στο Πρασονήσι, στο νότιο άκρο, έφτασαν μόνο το 0,5 μ. Συνολικά δηλαδή εμφανίζεται το ΒΑ τμήμα της Ρόδου να είναι πολύ πιο ενεργό από ό,τι το ΝΑ. Η δράση αυτή εκφράζεται μέσα από την πληθώρα των «γραμμών ακτών» που βρίσκονται είτε πάνω είτε κάτω από τη θάλασσα. Το μεγαλύτερο όμως παράδοξο είναι ότι στο δυτικό τμήμα του νησιού δεν υπάρχει καμιά γραμμή θάλασσας, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι απλά δεν υπήρχαν κινήσεις ή ότι αυτή η πλευρά του νησιού είναι τεκτονικά πιο αδρανής σε σχέση με την ανατολική. Και εδώ ακριβώς είναι το πιο ενδιαφέρον σημείο. Περιοχές τεκτονικά ενεργές, όπως η ανατολική πλευρά της Ρόδου, χαρακτηρίζονται από πλούσιο οριζόντιο και κατακόρυφο διαμελισμό, με όμορφους κόλπους, επιβλητικά ακρωτήρια, βαθιές θάλασσες, αμμώδεις παραλίες, πράγμα το οποίο δεν χαρακτηρίζει τις λιγότερο τεκτονικά ενεργές περιοχές, όπως αυτές της δυτικής Ρόδου.

Είναι γεγονός ότι η Ρόδος είναι ένα προνομιούχο νησί. Ήλιος, θάλασσα, πολιτισμός. Το τρίπτυχο της τουριστικής προβολής. Πέρα όμως από αυτά η Ρόδος χαρακτηρίζεται και από μοναδικά φυσικά μνημεία που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πλήρως την αξία τους, δεν τα έχουμε ακόμα αναδείξει, έτσι ώστε να αποτελέσουν πόλο έλξης ακόμα περισσότερου κόσμου, πιο εκλεκτικού, πιο περιβαλλοντικά ευαίσθητου. Πλήθος παλαιοντολογικών ευρημάτων, μοναδικά πετρώματα, εντυπωσιακά φαράγγια, σπάνιες γεωμορφές, δαιδαλώδη σπήλαια που κρύβουν καλά τα μυστικά τους, μοναδικές ακτές και βουνά. Και όλα αυτά συνυφασμένα με το έντονο γεωλογικό-δυναμικό περιβάλλον που παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζεται από έντονη σεισμικότητα και κινητικότητα, εν τούτοις είναι το μόνο υπεύθυνο γι' αυτή την ομορφιά. Την ομορφιά που μόλις τώρα ανοίγεται μπροστά μας. Την ομορφιά που μόλις τώρα συνειδητοποιούμε.

του Ευθύμιου Λέκκα
καθηγητή Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης
Γεωλογίας Πανεπιστήμιου Αθηνών
history-pages.blogspot.gr

parapona-rodou.blogspot.com