Σμίνθοι οπλοφάγοι………ο ανίκητος αντίπαλος κάθε αρχαίου στρατού

Σμίνθος παιχνίδι_αρχαία Αίγυπτος_Βρεττανικό μουσείο

Γράφει ο αρχιμανδρίτης π. Κύριλλος Κεφαλόπουλος, ιστορικός, D.S.Litt., Διδάκτωρ Αρχαίας Ιστορίας

Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με το πιο αποτελεσματικό και ίσως το πιο παράδοξο πολεμικό «όπλο» της αρχαιότητος, αυτό που οι πηγές αποκαλούν ως «σμίνθους οπλοφάγους». Μάλιστα, στον αρχαίο ελληνικό κόσμο υπήρχε και αυτή η περίεργη λατρεία των σμίνθων (= ποντικών) που πιθανώς να ξαφνιάζει ως μη αναμενόμενο και ελαχίστως γνωστό στοιχείο της ζωής των αρχαίων

Ελλήνων.

Μεταξύ των πολλών παραδόξων στο έργο του Ηροδότου αναφέρεται μία ιστορία όπου στο Πηλούσιο της Αιγύπτου οι ποντικοί απέτρεψαν την εισβολή του Ασσυριακού στρατού όταν κατέφαγαν τους δερμάτινους ιμάντες των ασπίδων και τις χορδές των τόξων. Στο εν λόγω επεισόδιο ο Ασσύριος βασιλέας Σενναχειρείμ το 701 π.Χ εισέβαλλε στην Αίγυπτο επί βασιλείας Φαραώ Σέθη του Αιθίοπα (25^η δυναστεία των Φαραώ) αλλά οπισθοχώρησε χωρίς μάχη λόγω του προαναφερθέντος συμβάντος. (Ηρόδοτος ii. 141, Στράβων xiii. σελ. 604)

Τότε, ο Φαραώ αφιέρωσε ένα δικό του λίθινο άγαλμα στον ναό του Ηφαίστου στην Μέμφιδα σε ανάμνηση της νίκης του. Το άγαλμα απεικόνιζε τον ίδιο να κρατεί στο χέρι του έναν ποντικό (Ηροδ. Β’ 141). Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ποντικός εθεωρείτο από τους Αιγυπτίους ως το ιερό ζώο του θεού Ώρου, προστάτου της Αιγύπτου. Αυτή η παράδοξη ιστορία έτυχε ευρείας κριτικής από μελετητές του έργου του Ηροδότου, όπως οι Detlev Fehling και Stephanie West και εθεωρήθη ως μη πραγματική.

Σενναχειρείμ

Η ιστορία του Ηροδότου έρχεται να επιβεβαιωθεί και από μία άλλη πηγή, την Αγία Γραφή, όπου αναφέρεται ότι ο Ασσυριακός στρατός του Σενναχειρίμ απέτυχε να κυριεύσει την Ιερουσαλήμ και αναγκάσθηκε να λύσει την πολιορκία επιστρέφοντας άπρακτος στην Νινευή. Η Αγία Γραφή δίδει την εξήγηση ότι κατά την διάρκεια της νύκτας άγγελος Κυρίου έπληξε το Ασσυριακό στρατόπεδο και θανάτωσε 185 χιλιάδες Ασσυρίους (Β’ Βασιλέων 19, 9-36, Ησαΐας 37, 9-37).

Η πιθανή εξήγηση είναι ότι κάποια επιδημία έπληξε το Ασσυριακό στρατόπεδο. Οι μαρτυρίες της Αγίας Γραφής έρχονται να επιβεβαιώσουν τον Ηρόδοτο που αναφέρεται στην λύση της πολιορκίας του Πηλουσίου και την υποχώρηση του εισβολέως Σενναχειρίμ κατόπιν της νυκτερινής επιδρομής ποντικών στο Ασσυριακό στρατόπεδο. Αυτήν την διασύνδεση προτείνουν ως μία ικανοποιητική εξήγηση οι Grayson & Mitchell στην Cambridge Ancient History (3.2, σσ. 111, 367).

Όμως, στην αρχαία ιστορία έχουμε και άλλες παρόμοιες αναφορές. Επί παραδείγματι, ο Στράβων (13.1.48) γράφει ότι οι Τρώες εδέχθησαν επίθεση, αλλά κατά την νύκτα ένα μεγάλο πλήθος ποντικών επέδραμε στις τάξεις του εχθρού και έφαγε τους δερμάτινους ιμάντες από τα όπλα τους. Ο Ευστάθιος, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης (1115-1196) ζώντας στους βυζαντινούς χρόνους και θεωρούμενος ως έξοχος σχολιαστής των ομηρικών επών, γράφει στις «Παρεκβολές» του στον Όμηρο (Β’.1.39) ότι οι Τρώες τιμούσαν τους ποντικούς (σμίνθους) επειδή κατέφαγαν τις χορδές των τόξων του εχθρού.

Αρχαία νομίσματα με την απεικόνιση του Απόλλωνα Σμινθέα

Ο Ευστάθιος ομιλεί περί «οπλοφάγων μυών». Ο Αιλιανός (12.5) αναφέρει ότι στην Τρωάδα υπήρχε ναός του Σμινθέως όπου με δημόσια δαπάνη ετρέφοντο ποντικοί και μάλιστα λευκοί ποντικοί είχαν τις φωλιές τους κάτω από τον βωμό του ναού και ο Ηρακλείδης ο Ποντικός (388 – 310 π.Χ.) στο έργο του «Ποικίλη Ιστορία» (απόσπασμα 154) μνημονεύει την ίδια λατρεία των ποντικών στο Σμινθείον της Τρωάδος.

Υπάρχουν επίσης αναφορές από τον Φιλομνήστορα (Jacoby, FGrHist 527) ότι στην Ρόδο ελατρεύετο ο Απόλλων Σμινθεύς επειδή εξολόθρευσε τους ποντικούς που κατέστρεφαν τις καλλιέργειες. Ο Απόλλων Σμινθεύς εικονίζετο σε αγγεία, νομίσματα και αγάλματα.

Το συμπέρασμα είναι ότι πρέπει να έχουμε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στις αρχαίες πηγές και δη στον Ηρόδοτο, του οποίου ενώ η αξιοπιστία πολλάκις έχει αμφισβητηθεί, εντούτοις πολλαπλώς έχει επιβεβαιωθεί η ιστορικότητα των αναφορών του έστω και αν αυτές ομοιάζουν ενίοτε κάπως παράδοξες.