Νεκρώσιμα τελετουργικά στους... χιμπατζήδες

Συντάκτης: 

Σπύρος Μανουσέλης

Η συνείδηση ότι ο θάνατος είναι ο τελευταίος σταθμός κάθε ανθρώπινης ζωής έχει ασκήσει και ασκεί καθοριστική επίδραση στον τρόπο σκέψης και τη συμπεριφορά των ανθρώπων.

Εξάλλου ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους οι Νεάντερταλ διέθεταν θρησκευτικά και
κοινωνικά τελετουργικά ταφής των νεκρών τους. Πώς όμως αντιδρούν στον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά και ειδικότερα οι πιο στενοί βιολογικά συγγενείς μας, οι χιμπατζήδες;

Πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι το πένθος και οι συναισθηματικές αντιδράσεις λόγω θανάτου ενός οικείου προσώπου δεν αποτελούν ανθρώπινη αποκλειστικότητα. Τρεις επιστήμονες διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι ο τρόπος που οι χιμπατζήδες αντιμετωπίζουν και πενθούν τους νεκρούς τους παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες με τον ανθρώπινο!

Πρώτη φορά παρατήρησαν και κινηματογράφησαν μια μητέρα χιμπατζή να αναγνωρίζει και να φροντίζει το νεκρό σώμα του παιδιού της.

Η εντυπωσιακή έρευνα δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο ειδικό περιοδικό «Scientific Reports» και υπογράφεται από τον Βρετανό Edwin van Leeuwen, την Αμερικανίδα Katherine Cronin και τον Γερμανό Daniel Haun, οι οποίοι υποστηρίζουν: «Αυτή η συμπεριφορά των χιμπατζήδων ενδέχεται να μας διαφωτίσει για την εξελικτική καταγωγή των ανθρώπινων τελετουργικών συμπεριφορών απέναντι στον θάνατο».

Η πρωταγωνίστρια της μελέτης ονομάζεται «Νόελ», μια χιμπατζίνα που ζει στο Chimfunshi Wildlife Orphanage, ένα μεγάλο καταφύγιο άγριων ζώων στη Ζάμπια της Υποσαχάριας Αφρικής.

Την τελευταία δεκαετία αυτό το φυσικό «καταφύγιο» έχει εξελιχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα έρευνας της ζωής των πρωτευόντων συγγενών μας. Εκεί παρατήρησαν τις αντιδράσεις της Νόελ μόλις είδε νεκρό τον Τόμας, έναν νεαρό χιμπατζή τον οποίο είχε υιοθετήσει από πολύ μικρό, όταν πέθανε η πραγματική του μητέρα από πνευμονία.

Μόλις, τα μέλη της φυλής των χιμπατζήδων διαπίστωσαν τον θάνατό του μαζεύτηκαν γύρω από το πτώμα και κατόπιν, σιγά σιγά, άρχισαν να αποχωρούν. Οχι όμως και η Νόελ, η θετή του μητέρα, η οποία μόλις αντίκρισε το νεκρό σώμα του Τόμας πήρε ένα κλαδάκι και βάλθηκε να καθαρίζει επιμελώς τα υπολείμματα τροφής που υπήρχαν στα δόντια του νεκρού. Οταν αποχώρησαν όλοι οι ξένοι επισκέπτες, η Νόελ έμεινε και συνέχισε να φροντίζει το πτώμα.

Με ή χωρίς συνείδηση του θανάτου;

Η καταγραφή αυτού του συγκινητικού τελετουργικού πένθους είναι μια σαφής ένδειξη ότι όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και οι χιμπατζήδες επιδεικνύουν σεβασμό και φροντίζουν τα νεκρά μέλη της οικογένειάς τους. Γεγονός που με τη σειρά του δείχνει ότι και στους χιμπατζήδες οι κοινωνικοί και οι οικογενειακοί δεσμοί είναι βαθύτατοι και επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους ακόμα και απέναντι σε ένα νεκρό μέλος της ομάδας.

«Είναι μια σημαντική ανακάλυψη διότι δείχνει ότι το ανθρώπινο είδος δεν είναι το μόνο που είναι ικανό να επιδεικνύει θλίψη και συγκίνηση για τον θάνατο ενός μέλους της οικογένειας» υποστηρίζει ο Edwin van Leeuwen, ένας από τους ερευνητές που πραγματοποίησαν αυτή τη μελέτη.

Σύμφωνα με τους ερευνητές που έκαναν αυτή την ανακάλυψη, η συμπεριφορά της Νόελ θα μπορούσε να ρίξει κάποιο φως στο πώς εξελίχθηκε η ανθρώπινη συμπεριφορά απέναντι στον θάνατο και γιατί αναπτύχθηκαν οι νεκρικές τελετουργίες σε όλους τους ανθρώπινους πληθυσμούς.

Ομως άλλοι ερευνητές που έκαναν ανάλογες έρευνες είναι πιο επιφυλακτικοί σχετικά με τα συμπεράσματα που μπορούμε να εξαγάγουμε.

Για παράδειγμα, ο Klaus Zuberbuehler, που είχε κάνει ανάλογες παρατηρήσεις σε χιμπατζήδες στην Ουγκάντα, παραδέχεται ότι «είναι μια ενδιαφέρουσα και αξιοσημείωτη έρευνα, ακόμη μία περίπτωση χιμπατζήδων που επιδεικνύουν αξιοπερίεργη συμπεριφορά απέναντι στους νεκρούς τους». Αυτό όμως, υποστηρίζει, δεν μας επιτρέπει ακόμα να εξαγάγουμε οριστικά συμπεράσματα σχετικά με αυτές τις συμπεριφορές απέναντι στον θάνατο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάλογες παρατηρήσεις σε πληθυσμούς από χιμπατζήδες που ζούσαν σε ζωολογικούς κήπους σε συνθήκες αιχμαλωσίας είχαν γίνει και κατά το παρελθόν.

Πάντως οι συγκεκριμένες έρευνες μας αποκαλύπτουν μια άγνωστη μέχρι σήμερα πτυχή της συμπεριφοράς αυτών των τόσο στενών βιολογικά συγγενών μας και εγείρουν ένα σοβαρό ζήτημα σχετικά με την ορθότητα του τρόπου με τον οποίο μέχρι τώρα αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι τον θάνατο πρωτευόντων που ζουν σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Αν οι χιμπατζήδες μοιάζουν τόσο πολύ με τους ανθρώπους, όχι μόνο από γενετική άποψη -το DNA τους είναι κατά 99% ίδιο με των ανθρώπων!- αλλά και από άποψη κοινωνικής οργάνωσης και συμπεριφορών, τότε γιατί θα πρέπει να στερούνται το δικαίωμα να πενθούν και να περιποιούνται όπως εμείς τους νεκρούς τους;