Ήταν o Νεύτωνας ψευτοεπιστήμονας;

Το 1936 έμελλε να αποτελέσει έτος-σταθμό για την ιστορία της επιστήμης, καθώς τότε είδαν το φως της δημοσιότητας πολλά προσωπικά χειρόγραφα του Νεύτωνα. Τα χειρόγραφα αυτά ήταν κυρίως σημειώσεις και ημερολόγια που πραγματεύονταν ζητήματα αλχημείας,

θεολογίας και μεταφυσικής και τιτλοφορούνταν «χειρόγραφα μη επιστημονικού ενδιαφέροντος». Μήπως λοιπόν σκεφτόμαστε αναχρονιστικά όταν ονομάζουμε τον Νεύτωνα επιστήμονα με τη σημερινή αυστηρή έννοια; Ήταν άραγε ο πρώτος επιστήμονας ή ο τελευταίος μάγος;

ΑΣ ΠΑΡΟΥΜΕ ΟΜΩΣ τα πράγματα από την αρχή.

Το 1642 γεννήθηκε στο Woolsthorpe ο Ισαάκ Νεύτωνας, την ίδια χρονιά που πέθανε ο Γαλιλαίος, ο μεγάλος μαθηματικός και φυσικός φιλόσοφος. Όταν ήταν 19 ετών πήγε στο Trinity College του Cambridge και σε ηλικία 27 ετών έγινε καθηγητής μαθηματικών στο φημισμένο αυτό πανεπιστήμιο.

Από πολύ νωρίς φάνηκε ότι ο Νεύτωνας διέφερε από τους υπόλοιπους καθηγητές και ότι ήταν κλειστός χαρακτήρας, αφού είχε ελάχιστες γνωριμίες. Ωστόσο, αυτό δεν τον εμπόδισε να επιδοθεί στη μελέτη της φύσης και να κληροδοτήσει στις επόμενες γενιές ένα τεράστιο έργο. Το 1666 επέστρεψε στη γενέτειρά του, λόγω μιας επιδημίας πανούκλας που είχε ενσκήψει στο Cambridge, με αποτέλεσμα να αποφασιστεί η προσωρινή εκκένωσή του. Τότε λέγεται ότι διαμόρφωσε, μέσα σε ένα διάστημα δύο ετών (1668-1669), τις βασικές αρχές του διαφορικού λογισμού -μέθοδο των ροών, το ονόμαζε-, τους βασικούς νόμους για την κίνηση των σωμάτων και την ιδέα για μια δύναμη που επιδρά στα σώματα, τη βαρύτητα. Τα δύο αυτά έτη έχουν μείνει γνωστά στην ιστορία της επιστήμης ως τα θαυμαστά χρόνια του Νεύτωνα.

3 νόμοι της κίνησης

► «Κάθε σώμα διατηρεί την κατάσταση της ακινησίας ή της ομαλής ευθύγραμμης κίνησης, μέχρι το σημείο εκείνο που θα εφαρμοστούν δυνάμεις πάνω του και θα μεταβάλουν την κινητική του κατάσταση» (αρχή της αδράνειας).

► «Η μεταβολή της κίνησης είναι ανάλογη προς τη δύναμη που εφαρμόζεται πάνω στο σώμα και πραγματοποιείται κατά τη διεύθυνση της ευθείας, στην οποία εφαρμόζεται η δύναμη».

ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ του Νεύτωνα που προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις εκείνη την εποχή ήταν η εισαγωγή στο σύστημά του μιας δύναμης που δρούσε εξ αποστάσεως και επηρέαζε όλα ανεξαιρέτως τα σώματα στο σύνολό τους. Αυτά η δύναμη ήταν η βαρύτητα, αλλά, αν και διατυπώθηκε μαθηματικά ως νόμος-της παγκόσμιας έλξης, ο Νεύτωνας δεν κατάφερε ποτέ να δώσει μια ικανοποιητική εξήγηση για την αιτία της ύπαρξης αυτής της δύναμης. Ήταν κάτι που παραδεχόταν και ο ίδιος, αφού σε κάποιο από τα γραπτά του ανέφερε τα εξής: «Δεν μπόρεσα να ανακαλυψω την αιτία της βαρύτητας από τα φαινόμενα, γι’ αυτό και δεν κάνω υποθέσεις». Και όμως ο Νεύτωνας είχε διατυπώσει μια υπόθεση, που προκάλεσε τις αντιδράσεις πολλών συναδέλφων του, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι θεμελίωνε τη φυσική σε μεταφυσικά θεμέλια και επανέφερε μεσαιωνικές δοξασίες.

Η εποχή του Νεύτωνα

Είναι αναγκαίο σε αυτό το σημείο να αναφερθούμε εν συντομία στο ευρύτερο πλαίσιο της εποχής στην οποία έζησε ο Νεύτωνας. Ήδη με τον Κοπέρνικο, τον Κέπλερ, τον Καρτέσιο και τον Γαλιλαίο είχε αρχίσει μια σταδιακή αποδόμηση του μεσαιωνικού κοσμοειδώλου. Η Γη είχε εκσφενδονιστεί στους ουρανούς, για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Αλεξάντερ Κοϊρέ, ως μια ασήμαντη ποσότητα αστρικής ύλης. Η αριστοτέλεια κοσμολογία του πεπερασμένου σύμπαντος, με τη διάκριση σε δύο περιοχές, την υπερσελήνια και την υποσελήνια, είχε καταργηθεί και το σύμπαν δεν καθοδηγούνταν πλέον από τη βούληση πνευμάτων, αλλά από φυσικούς, καθολικούς νόμους. Αυτό ήταν το «επιστημονικό» κλίμα της εποχής, κατά την οποία η «επιστημονική κοινότητα» ένιωθε ότι πραγματοποιούνταν αλματώδη βήματα προς τα εμπρός, γκρεμίζοντας τις μεταφυσικές δοξασίες του παρελθόντος. (Οι λέξεις επιστημονικό και επιστημονική κοινότητα είναι εντός εισαγωγικών, διότι εκείνη την εποχή δεν ήταν ακόμη διαμορφωμένη η έννοια του επιστήμονα. Πιο δόκιμος είναι ο όρος φυσικός φιλόσοφος.) Η κύρια ένσταση εστιαζόταν, λοιπόν, στην άσκηση αυτής της αποκρυφιστικής δύναμης που δρούσε από απόσταση και φάνταζε ως μια εναλλακτική θεώρηση της αριστοτέλειας θεωρίας περί φυσικών τάσεων και θέσεων των σωμάτων, σύμφωνα με την οποία κάθε σώμα έχει το δικό του συγκεκριμένο τόπο στη Γη, ανάλογα με τη σύνθεσή του.

Αυτό ήταν το κλίμα του 17ου αιώνα. Ένα κλίμα αισιοδοξίας που έμελλε να γίνει εντονότερο με την κυκλοφορία του περίφημου έργου του Νεύτωνα «Μαθηματικές Αρχές Φυσικής Φιλοσοφίας», το 1687. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι με το έργο αυτό κορυφώθηκε η Επιστημονική Επανάσταση και ο Γουάιτχεντ (Whitehead, Alfred North) αναγκάστηκε να χαρακτηρίσει το 17ο αιώνα ως αιώνα της μεγαλοφυΐας.

Αυτά όλα είναι λίγο πολύ γνωστά σε όλους μας. Αλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ολόκληρες γενιές ανά τον κόσμο, στο πλαίσιο της βασικής τους εκπαίδευσης στο σχολείο, έχουν χρησιμοποιήσει τη νευτώνεια ορολογία και έχουν μάθει τα μυστικά της φύσης από το έργο του μεγάλου Άγγλου φυσικού.

Ήταν όμως μόνο αυτό ο Νεύτωνας;

Ένας άμεμπτος φυσικός φιλόσοφος που έθεσε τις βάσεις της κλασικής φυσικής, ενώ κλεινόταν στο δωμάτιό του και μελετούσε μόνο μαθηματικά και φυσική; Έπρεπε να περάσουν περισσότερα από 200 χρόνια από το θάνατο του Νεύτωνα για να διαπιστώσει η επιστημονική κοινότητα, αλλά και όλος ο κόσμος, ότι η εικόνα που είχαμε για τον Νεύτωνα ήταν εν μέρει σωστή. Χάρη στην ανιψιά του, που διατήρησε τα περισσότερα χειρόγραφά του, αλλά και στη συνήθεια του ίδιου του Νεύτωνα να μην καταστρέφει τις σημειώσεις του, είμαστε στην πλεονεκτική θέση να γνωρίσουμε ξανά αυτή την πολυσχιδή προσωπικότητα. Έχει υπολογιστεί ότι πάνω από 1.000.000 λέξεις είναι αφιερωμένες στην αλχημεία, το 1/6 από τις οποίες δημιουργήθηκε κατά την περίοδο των λεγάμενων θαυμαστών χρόνων του Νεύτωνα. Σήμερα είναι γνωστό ότι μεγαλύτερο χρόνο στη σκέψη του Νεύτωνα καταλάμβαναν η αλχημεία, η θεολογία και η προσπάθεια της ακριβούς χρονολόγησης ιστορικών επεισοδίων της Βίβλου, παρά η φυσική φιλοσοφία αυτή καθαυτή. Λογοτεχνικά έργα, νουβέλες, μελέτες, ακόμη και κινηματογραφικά έργα έχουν δώσει σήμερα μια ενδεικτική εικόνα της αλχημείας κατά την περίοδο της Αναγέννησης και όχι μόνο.

Ποιο θεωρούσε ο Νεύτωνας ως μεγαλύτερο επίτευγμά του; Τα σχόλιά του για το βιβλίο του Δανιήλ στην Παλαιό Διαθήκη.

Ο ΣΤΟΧΟΣ των αλχημιστών ήταν, λοιπόν, η αιώνια νεότητα και ο πλούτος; Φυσικά, αλλά όχι μόνο αυτά. Σήμερα είναι γνωστά η συνεισφορά όλων εκείνων των ερευνητών που είχαν αλχημικά ενδιαφέροντα. Σε αυτούς οφείλονται πολλές παρατηρήσεις και βελτιώσεις σε πειραματικούς σωλήνες και σε εργαστηριακά όργανα, ώστε να προσδιορίζονται επακριβώς οι εκάστοτε ποσότητες των ουσιών, όπως επίσης και μελέτες που αφορούσαν στη φαρμακευτική, καθώς συχνά, στην προσπάθειά τους να βρουν τη φιλοσοφική λίθο, παρήγαγαν ουσίες με θεραπευτικές ιδιότητες.

Αλχημιστικές επιδιώξεις

► Η ανακάλυψη της φιλοσοφικής λίθου που θα έδινε το δικαίωμα στον αλχημιστή να αποκτήσει αιώνια νεότητα και πλούτο.

► Η μεταστοιχείωση ευτελών μετάλλων σε χρυσό.

Η εμφάνιση των αλχημικών χειρογράφων του Νεύτωνα διεύρυνε το γνωσιακό μας οπλοστάσιο, όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για την ευρύτερη περίοδο του 17ου αιώνα και το ρόλο της αλχημείας και των μεταφυσικών, εν γένει, αντιλήψεων στην Επιστημονική Επανάσταση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε και την εμμονή του Κέπλερ να βλέπει κανονικά σιερεά στη διάταξη των πλανητών, επηρεασμένος από μεταφυσικές παραδοχές, πλατωνικής προέλευσης. Ο Ρίτσαρντ Βέστφαλ (Richard Westfall), ο εγκυρότερος ίσως μελετητής του Νεύτωνα, υπογραμμίζει ότι «η αλχημεία διεύρυνε τους ορίζοντες του Νεύτωνα», ενώ η γνωστή ιστορικός της επιστήμης Μπέτι Τζο Ντομπς (Betty Jo Teeter Dobbs) τονίζει ότι «προσπαθούσε να συλλάβει το θείο έργο μέσω της  αλχημείας και των μαθηματικών».

Ο Νεύτωνας καταχώριζε συστηματικά παρατηρήσεις που έκανε στο εργαστήριό του για τον υδράργυρο, το χαλκό και τον κασσίτερο.

ΙΣΑΑΚ ΝΕΥΤΩΝ, ΦΥΣΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ- THOMAS HUDSON

Για τους αλχημιστές ο υδράργυρος ήταν η πρώτη ύλη, από την οποία προέρχονται και σχηματίζονται όλα τα υπόλοιπα μέταλλα. Το πότε ακριβώς άρχισε ο Νεύτωνας να ασχολείται συστηματικά με την αλχημεία δεν μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα. Κάποιες ενδείξεις υπάρχουν για το 1668 ή το 1669, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο. Το σίγουρο είναι πάντως ότι επηρεάστηκε βαθύτατα από μια αλχημική πραγματεία του Τζορτζ Στάρκι (George Starkey), ο οποίος έγραφε με το ψευδώνυμο Eirenaeus Philalethes και έφερε τον τίτλο «Βεβαιωμένη Πυροτεχνία». Φαίνεται ότι σε ένα πρώτο στάδιο ξεκίνησε να μελετά τη συστηματική ή ορθολογιστική θεωρία της χημείας, για να την εγκαταλείψει πολύ νωρίς για την αλχημεία. Στην προσπάθειά του να γνωρίσει καλύτερα αυτό τον κόσμο της αλχημείας, αντέγραφε συστηματικά πολλά κομμάτια από το έργο του Στάρκι, ερχόταν σε επαφή με το έργο άλλων αλχημιστών, όπως του Sendivogius, και πραγματοποιούσε και ο ίδιος αλχημικά πειράματα. Από τα αποκόμματα των λογαριασμών του προκύπτει ότι μεταξύ άλλων αγόραζε ανά τακτά χρονικά διαστήματα διάφορα εργαστηριακά σκεύη, ενώ η αγορά της εξάτομης συλλογής συγγραμμάτων αλχημείας, με τον τίτλο «Theatrum Chemicum», έχει το δικό της ξεχωριστό ενδιαφέρον.

Σε όλη του τη ζωή αναζητούσε την αλήθεια. Αλήθεια για τη φύση, αλήθεια για την ορθή μαθηματική διατύπωση του διαφορικού λογισμού, αλήθεια για τη σύνθεση του φωτός.

Τι ώθησε όμως τον Νεύτωνα να ασχοληθεί με την αλχημεία; Ποιος ήταν, με άλλα λόγια, ο απώτερος σκοπός του; Στο σύνολό τους οι χειρόγραφες σημειώσεις του δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Νεύτωνας επιδίωκε να δημιουργήσει χρυσό από ευτελή μέταλλα.

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να αναζητηθεί με γνώμονα το γενικότερο χαρακτήρα του Άγγλου φυσικού. Σε όλη του τη ζωή αναζητούσε την αλήθεια. Αλήθεια για τη φύση, αλήθεια για την ορθή μαθηματική διατύπωση του διαφορικού λογισμού, αλήθεια για τη σύνθεση του φωτός. Επίσης, πρέπει να εστιάσουμε ξανά την προσοχή μας στο ευρύτερο πλαίσιο της εποχής.

Ο Νεύτωνας ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της αποσύνθεσης του μεσαιωνικού κοσμοειδώλου και της διαμόρφωσης μια νέας, μηχανοκρατικής θεώρησης για τη φύση. Είχε συμβάλει στο να τεθούν οι σωστές βάσεις της νέας φυσικής φιλοσοφίας. Φαίνεται ότι αυτό δεν τον ικανοποιούσε και αναζητούσε νέους δρόμους προσέγγισης της αλήθειας και του Θεού. Και η αλχημεία φάνταζε το ιδανικό μέσο πρόσβασης. Δανειζόμενοι πάλι ένα κομμάτι από τη βιογραφία του Βέστφαλ, γίνεται σαφέστερη η άνω θέση. Συγκεκριμένα αναφέρει:

«Είναι αναγκαίο να δούμε το ενδιαφέρον του Νεύτωνα για την αλχημεία ως εκδήλωση εξέγερσης ενάντια στους φραγμούς που επέβαλλε η μηχανιστική σκέψη στη φυσική φιλοσοφία».

******

Του Διονύση Νίκα – περιοδικό Discovery & Science 7/2005 

Πρώτη δημοσίευση: antikleidi

http://ellinikahoaxes.gr/2017/03/31/newton_epistimi/