«Στην Τουρκία η μόνη ελευθερία είναι η επιλογή του προϊόντος που θα αγοράσεις»

Συντάκτης: Τάσος Τσακίρογλου

Η Τεμελκουράν αποτελεί μια εξαιρετική εκπρόσωπο της νέας γενιάς δημοσιογράφων και συγγραφέων της Τουρκίας, η οποία συνδυάζει την αναλυτική ικανότητα με την ιστορική γνώση και την πολιτική κατάρτιση.Μιλά για τις αντιφάσεις της σημερινής Τουρκίας, για τη διφορούμενη ταυτότητά της, για τις στοχεύσεις του καθεστώτος, αλλά και για τα κινήματα αντίστασης.

• Στο βιβλίο σας περιγράφετε μια διαδικασία «εκντουμπαϊσμού» της Τουρκίας, μια μεταμόρφωση της χώρας σας σε κάτι διαφορετικό και περισσότερο συντηρητικό και αντιδραστικό. Τι ακριβώς εννοείτε;

Ναι. Ο όρος προέρχεται απ’ αυτό το είδος του εμμονικού καταναλωτικού μοντέλου. Κατά ειρωνικό τρόπο η εξέγερση του Γκεζί ήταν ενάντια σ’ ένα τέτοιο σχέδιο για ένα εμπορικό κέντρο. Φυσικά ο όρος δεν αφορά μόνο αυτό, αλλά και τις ηθικές αξίες και την αλλαγή τους.

Τη λεγόμενη καταναλωτική ελευθερία και την ελευθερία των καταναλωτών. Ετσι αποκτάμε διαφορετικές αξίες και η Τουρκία εξαναγκάζεται να γίνει μια τέτοιου είδους χώρα, όπου η μόνη ελευθερία είναι η επιλογή του προϊόντος που θα αγοράσεις.

• Ποιες άλλες ιδιαιτερότητες έχει αυτό το «μοντέλο»;

Στο Ντουμπάι ή παρόμοιες χώρες, δεν υπάρχει δημόσιος χώρος. Δεν υπάρχουν δρόμοι για να διαδηλώσεις. Δεν υπάρχει ο χώρος για διαμαρτυρία ενάντια στην εξουσία, για να επικοινωνήσεις και να αλληλεπιδράσεις με τους άλλους. Εχει αφαιρεθεί η έννοια της «αγοράς». Αυτές είναι όψεις της νέας Τουρκίας που εγώ ονομάζω «εκντουμπαϊσμό».

Ο λόγος που τον χρησιμοποίησα ως όρο είναι γιατί όλοι μιλούσαν για ισλαμοποίηση, κάτι που είναι γεγονός, αλλά εγώ πιστεύω ότι στην καρδιά της αλλαγής δεν βρίσκεται η ισλαμοποίηση, αλλά ο εκντουμπαϊσμός. Είναι μια κατάσταση φιλική στις αγορές, η οποία εκπροσωπείται με τον καλύτερο τρόπο στο Ντουμπάι. Και υπάρχει και η αναγκαία υποκρισία.

Η Ετζέ Τεμελκουράν με τον Τάσο Τσακίρογλου Η Ετζέ Τεμελκουράν με τον Τάσο Τσακίρογλου | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Οταν δεν υπάρχει δημόσιος χώρος, οι άνθρωποι απολαμβάνουν τις χαρές της ζωής πίσω από τους τοίχους (ιδιωτικά), κάτι που είναι χαρακτηριστικό στο Ντουμπάι. Μπορείς να κάνεις τα πάντα στον ιδιωτικό σου χώρο, εάν φυσικά έχεις την οικονομική δυνατότητα. Αυτή η υποκρισία κυριαρχεί σταδιακά και στην Τουρκία τα τελευταία είκοσι χρόνια.

• Πολλοί άνθρωποι στην Τουρκία (και όχι μόνο) βιώνουν ένα αίσθημα «βουβής απελπισίας», όπως λένε σ’ ένα τραγούδι τους οι Πινκ Φλόιντ. Πώς μπορούμε να το ξεπεράσουμε;

Πραγματικά δεν ξέρω, γιατί αυτό δεν είναι πρόβλημα μόνο της χώρας μου. Είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Ετσι, και η απάντηση θα είναι συλλογική. Κανείς δεν έχει μια μαγική απάντηση. Σε όλο τον κόσμο, και ιδιαίτερα στις δυτικές χώρες, οι άνθρωποι γράφουν βιβλία προσπαθώντας να βρουν απαντήσεις. Προσπαθούν να δημιουργήσουν κινήματα κ.λπ.

Οι απαντήσεις δεν πρόκειται να έρθουν από μεμονωμένα άτομα, αλλά συλλογικά: από τον δρόμο και τις μάζες, επειδή οι μάζες ιχνηλατούν νέους τρόπους οργάνωσης στη Μαδρίτη, στην Αθήνα, στην Ταχρίρ, στο Γκεζί κ.λπ. Σταδιακά διαμορφώνουν καλύτερες απαντήσεις. Δεν θα υπάρξει κάποιο άτομο που θα μας πει τι να κάνουμε.

• Επισημαίνετε την έλλειψη πολιτικής εναλλακτικής στην Τουρκία, αλλά, όπως λέτε, ίσως δούμε ένα νέο είδος «σιωπηλής εξέγερσης» και υπογραμμίζετε την ανάγκη ενότητας όλων αυτών των αγώνων. Πώς θα πετύχουμε αυτή την πολυπόθητη ενότητα;

Ισως αυτό είναι το πιο επείγον τεχνικό θέμα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε για να βρούμε την απάντηση. Ολες αυτές οι διαμαρτυρίες συσσωρεύουν πληροφορίες και η καθεμία τους είναι καλύτερη από την προηγούμενη και πιο αποτελεσματική.

Υπάρχει μια πολιτική πείρα απ’ αυτές, η οποία κατακτήθηκε στους δρόμους. Ομως αυτές οι εμπειρίες πρέπει να ενοποιηθούν σε έναν νέο διεθνισμό. Οι πολίτες πρέπει να συζητήσουν τι είναι αυτό που πρέπει να κάνουν. Να δουν πώς θα αξιοποιήσουν αυτές τις εμπειρίες. Πρέπει να τις μορφοποιήσουν και να τις εκφράσουν πολιτικά σε διεθνές επίπεδο.

• Ο Μίλαν Κούντερα λέει ότι «ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία». Εσείς τονίζετε την ανάγκη συλλογικής μνήμης, πώς μπορούμε όμως να τη διατηρήσουμε;

Αυτό που έμαθα όλα αυτά τα χρόνια ζώντας στην Τουρκία είναι ότι στην πραγματικότητα οι μάζες δεν ξεχνούν, απλά δεν θέλουν να θυμούνται. Δεύτερον, όταν αποφασίζουν να μη θυμούνται, τίποτα δεν μπορεί να τους θυμίσει τι έχει συμβεί. Αυτό είναι ένα πραγματικό αίνιγμα και συμβαίνει σε κάθε έθνος, σε κάθε κοινωνία. Και ντρέπονται όταν υποχρεώνονται να θυμηθούν.

Νομίζω ότι η Τουρκία πρέπει σύντομα να νιώσει ντροπή, ώστε να υποχρεωθεί να θυμηθεί τι έχει συμβεί. Να θυμηθεί τι είδους συλλογικά εγκλήματα έχουν διαπραχθεί, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια.

Οχι μόνο σ’ αυτό το βιβλίο, αλλά και σε πολλά άλλα, μ’ ενδιαφέρει να αναστηλώσω και να αναπλάσω τη μνήμη. Είναι ένα παράξενο πράγμα που με ξαναφέρνει στο ίδιο πρόβλημα: αρκούν οι λέξεις για να θυμηθούν οι άνθρωποι; Νομίζω πως όχι.

Πάντα νόμιζα ότι αρκούν. Ομως αυτό γίνεται μόνο εάν ο καταπιεστής ηττηθεί, οπότε οι μάζες μπορούν να θυμηθούν πώς συνέβαλαν στα εγκλήματα της εξουσίας. Ομως πρώτα πρέπει να ηττηθεί ο καταπιεστής.

• Τραμπ, Πούτιν, Ερντογάν: οι αναλυτές τούς κατατάσσουν στην κατηγορία των εθνικιστών-λαϊκιστών, με τάση προς τον αυταρχισμό. Εσείς τι πιστεύετε;

Νομίζω ότι αποτελούν υποπροϊόν τού τι έχει συμβεί τα τελευταία πενήντα-εξήντα χρόνια, ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του 1970. Οταν ισχυρίζεσαι ότι ο καπιταλισμός είναι το καλύτερο σύστημα και το τελευταίο σύνορο για την ανθρωπότητα, φυσικά θα έχεις και αυτούς τους ψευτοπαλικαράδες στην εξουσία.

Είναι πολύ συνεπές. Λέω πάντα το ίδιο αστείο: όταν στις ΗΠΑ οι Καρντάσιανς είναι από τα σπουδαιότερα πρόσωπα, τότε φυσικά ο Τραμπ θα είναι πρόεδρος. Αυτό ισχύει και για άλλες χώρες επίσης. Το δυσάρεστο είναι ότι αυτοί οι τύποι έχουν γίνει το πρόσωπο της χώρας τους. Οταν αναφέρεσαι σήμερα στη Ρωσία, δεν θυμάσαι τους φιλοσόφους, τους συγγραφείς ή τους επιστήμονες, αλλά τον Πούτιν.

Αυτό είναι ό,τι πιο άδικο. Είναι ένα έγκλημα εις βάρος αυτών των εθνών. Είναι κρίμα ο Ερντογάν να είναι η εικόνα της Τουρκίας. Το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να διώξουμε τις εικόνες αυτών των προσώπων και να προσπαθήσουμε να δούμε αυτές τις χώρες υπό διαφορετική προοπτική. Από εκείνη των ανθρώπων που αντιστέκονται.

• Αναφέρεστε στον μακαρίτη Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και στη ρήση του ότι «το χθες είναι χθες, το σήμερα είναι σήμερα και το αύριο είναι αύριο». Αυτό μου θυμίζει τον Χάμπτι Ντάμπτι στο βιβλίο «Μέσα στον καθρέφτη», όταν λέει στην Αλίκη: «Οταν ΕΓΩ χρησιμοποιώ μια λέξη, αυτή σημαίνει ό,τι ΕΓΩ επιλέγω να σημαίνει, τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο. Το ερώτημα είναι ποιος μπορεί να το κάνει αυτό». Τελικά το νόημα είναι απλά ζήτημα εξουσίας;

Το ηθικό μου καθήκον είναι να πω ότι δεν είναι η εξουσία αυτή που δίνει το νόημα. Οτι δεν είναι αυτή η μοναδική πλευρά της ανθρωπότητας. Ομως ζούμε σε καιρούς που είναι πολύ δύσκολο να μείνουμε πιστοί σ’ αυτό το ηθικό καθήκον.

Πρέπει να πιστεύουμε ότι η ανθρωπότητα δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και οι ιστορίες, η μαγεία και όλα τα υπόλοιπα. Ολα τα όμορφα πράγματα. Πιστεύω ότι η ομορφιά είναι από τις θεμελιώδεις όψεις της ανθρωπότητας, όπως και η εξουσία. Ομως τώρα είναι δύσκολο να το πω αυτό. Νομίζω ότι η εξουσία έχει οδηγήσει στην έσχατη ασχήμια.

• Και η ελπίδα; Ισχύει το 2+2=5 του Οργουελ; Ή υπάρχει η ελπίδα της αντίστασης;

Εχω αναρωτηθεί πολλές φορές και έχω θέσει αυτό το ερώτημα σε άλλους. Νομίζω ότι πρέπει να αναλώνουμε την ενέργειά μας προσπαθώντας να βρούμε απαντήσεις. Οι άνθρωποι θέτουν τέτοιες ερωτήσεις τόσο πολλές φορές... Δεν έχει σημασία εάν υπάρχει ελπίδα ή όχι. Δεν είναι αυτό το ερώτημα.

Το ερώτημα είναι «τι πρέπει να κάνουμε;». Υπήρξαν περίοδοι στην Ιστορία που δεν υπήρχε ελπίδα, αλλά οι άνθρωποι προσπαθούσαν να επιβιώσουν. Πολλοί πιστεύουν ότι η ανθρωπότητα επιβιώνει με την ελπίδα, κυρίως σε σκοτεινούς καιρούς.

Εγώ πιστεύω ότι η ανθρωπότητα επιβιώνει με την αποφασιστικότητα να δημιουργήσει ομορφιά [κάλλος], με τη φιλοσοφική έννοια.

Σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, στην προσωπική ζωή - οπουδήποτε. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτή την αποφασιστικότητα. Ετσι το ερώτημα πρέπει να είναι «πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε την ομορφιά στην εποχή μας;». Και δεν εννοώ να καλλιεργούμε λουλούδια ή να γράφουμε ποιήματα, αλλά κάτι σε συλλογικό επίπεδο.

• Φυσικά για να αναγνωρίσουμε την ομορφιά απαιτείται ένα δημιουργικό και ανοιχτό μυαλό.

Είναι αλήθεια αυτό. Σκέφτομαι πολλές φορές αυτά τα πράγματα. Δεν πιστεύω ότι οι άνθρωποι χάνουν το «μάτι» για να βλέπουν την ομορφιά.

• Πόσο αισιόδοξη είστε για το μέλλον της χώρας σας ως γέφυρας ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση;

Αυτή η ταυτότητα υπήρχε από τότε που εγκαθιδρύθηκε η Τουρκική Δημοκρατία. Πολλές γενιές μεγάλωσαν μ’ αυτή την ιδέα και αυτό το ιδανικό. Δυστυχώς, κυρίως μετά το 1980, αυτό το ιδανικό σταδιακά ξεθώριασε. Στη διακυβέρνηση του ΑΚP (του κόμματος του Ερντογάν), αυτή η ταυτότητα αντικαταστάθηκε από την ταυτότητα που λέει «ξεχάστε τη Δύση, θα είμαστε οι βασιλιάδες της Ανατολής». Αυτό δεν γίνεται.

Γι’ αυτό οι άνθρωποι που ίδρυσαν την Τουρκία δείχνουν προς τη Δύση. Γιατί είναι αυτοί που πολέμησαν στους πολέμους στην Ανατολή και ξέρουν ότι δεν υπάρχει διέξοδος σ’ αυτά τα παιχνίδια της ερήμου.

Ωστόσο, αυτή η κυβέρνηση αποφάσισε να δοκιμάσει ξανά, εξαιτίας της ναρκισσιστικής άποψης που έχει για τον εαυτό της, της μεγαλομανίας της. Ομως δεν νομίζω ότι θα τα καταφέρει. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός λέει «όχι» σε κάτι τέτοιο.

Ο,τι και να γίνει, η Τουρκία δεν θα είναι ευτυχισμένη μ’ αυτό. Παρότι τα δημοψηφίσματα έχουν άλλο αποτέλεσμα. Ξέρουμε ότι οι μισοί σ’ αυτά λένε «όχι». Εγώ πιστεύω σ’ αυτό το μισό.

• Μιλάτε πολύ και για την καταπίεση των γυναικών στην Τουρκία. Ποια είναι η κατάσταση;

Το θέμα για την κυβέρνηση δεν είναι η γυναίκα, αλλά η υπακοή της γυναίκας. Ατομικά και κοινωνικά δεν νομίζω ότι θα το πετύχει, επειδή οι γυναίκες της Τουρκίας, όχι μόνο εκείνες υπέρ του κοσμικού κράτους, αλλά και οι αντίθετες, δεν πρόκειται να δεχτούν την απεμπόληση των δικαιωμάτων τους έτσι απλά.

Μιλάμε για τα δικαιώματα που απέκτησαν χάρη στο κοσμικό σύστημα. Νομίζω ότι θα αντισταθούν περισσότερο απ’ ό,τι προβλέπει η κυβέρνηση.

Ποιά είναι η Ετζέ Τεμελκουράν

Γεννημένη το 1973 στη Σμύρνη, είναι από τις πλέον μαχητικές προσωπικότητες της σημερινής Τουρκίας, έχοντας μπει στο στόχαστρο του Ταγίπ Ερντογάν και του καθεστώτος.

Εχει γράψει βιβλία και έχει αρθρογραφήσει για καυτά θέματα, όπως το Κουρδικό και το Αρμενικό, η ελευθερία της έκφρασης και τα δικαιώματα των γυναικών. Αρθρογραφεί σε διεθνή ΜΜΕ, όπως ο «Γκάρντιαν» και η «Μοντ Ντιπλοματίκ».

Από τις εκδόσεις Καστανιώτη μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τουρκία, παραφροσύνη και μελαγχολία».

http://www.efsyn.gr/arthro/stin-toyrkia-i-moni-eleytheria-einai-i-epilogi-toy-proiontos-poy-tha-agoraseis