Οι προσευχές των σφουγγαράδων στον Απόλλωνα

Αποσπάσματα από το βιβλίο

 του Σακελλάρη Ν. Τρικοίλη

«Οι Προσευχές των σφουγγαράδων στον Απόλλωνα»

Ποιος είναι ο σφουγγαράς…
Κάθε φορά που γίνεται λόγος για τους σφουγγαράδες όλοι φέρνουν στο μυαλό τους το δύτη με το σκάφανδρο. Είναι όμως αυτός ο σφουγγαράς μες στη διαδρομή των αιώνων;
Το σκάφανδρο και ο «μηχανικός» έχουν ιστορία μόλις 2 αιώνων. Αντίθετα, ο σφουγγαράς που
κατεβαίνει στα βάθη της θάλασσας με τη δική του αναπνοή, είναι ένα
επάγγελμα και ένα πολιτισμικό σύμβολο, ειδικά για την Κάλυμνο, με ιστορία που ξεπερνάει τις 2,5 χιλιάδες χρόνια - αυτό λένε οι ιστορικές πηγές - ενώ η χρήση του σφουγγαριού, σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες, πλησιάζει τις 3,5 χιλ. χρόνια.
Ο Αριστοτέλης (4ος αι. π.Χ.) μας δίδει πολύτιμες πληροφορίες για τα γένη των σπόγγων” και για τους φημισμένους σπογγαλιευτικούς τόπους, που ξεκινάνε απ τα νότια παράλια του Ευξείνου πόντου, συνεχίζουν κατά μήκος του Αν. Αιγαίου και φτάνουν ίσαμε την Κύπρο. Ο Πλούταρχος, επίσης. είναι για μας πλούσια ιστορική πηγή, γιατί συγκεντρώνει πληροφορίες εξαιρετικού ενδιαφέροντος για το σφουγγάρι, για το επάγγελμα του σφουγγαρά.
Αλλά, αν πούμε ότι αυτές οι πηγές μιλάνε έμμεσα και όχι άμεσα για το επάγγελμα του καταδύτη σπογγαλιέα, την πρώτη περιγραφή για το επάγγελμα του σφουγγαρά που κατεβαίνει με την αναπνοή του στα βάθη της θάλασσας, μας την διασώζει ο Ελληνας ποιητής Οππιανός στην επική του αφήγηση «Αλιευτικά». Μας δίδει μια ξεκάθαρη εικόνα για το επάγγελμα του σφουγγαρά, όπως αυτό ασκούνταν στα χρόνια του.

Οππιανού Αλιευτικά
(Κεφ. Ε στ. 612-680)

Το άθλημα των σφουγγαράδων (μετάφραση Σακελλάρη Ν. Τρικοίλη)

Πιο μαρτυρικό απ τ’ άθλημα των σφουγγαράδων κι άλλο πιο άθλιο
έργο για ανθρώπους, λέω με βεβαιότητα πως άλλο δεν υπάρχει.
Αυτοί, λοιπόν, σαν ετοιμάζονται, με τα όπλα τους τον πόνο να σηκώσουν,
Νοιάζονται πρώτα να ’χουνε μόνο τα πιο λαφριά φαγώσιμα και ποτά
και μαλθακοί δεν γίνονται απ’ τον ύπνο τον πολύ σαν τους ψαράδες
Κι έπειτα, όταν ο άντρας παίρνει τον οπλισμό του, έτοιμος για τον αγώνα,
με γλυκόηχο τραγούδι. Σαν από μελωδική κιθάρα, προσεύχεται στο Φοίβο
να έχει καλή σοδειά και να τον προστατεύει από κάθε αναπάντεχο κακό
και πλουτίζει την αξιοβράβευτη της λυγερόφθογγης φωνής του μελωδία.
Κι όταν αυτοί κρατάνε σφρουγγαρότοπο και τον φυλάγουνε σαν δράκοι
προσεύχονται η ανάσα τους να ‘χει μεγάλη αντοχή στα βάθη σαν κατεβαίνουν
και να ξανάβρουν τη ζωντάνια τους από τον πόνο που περάσαν.
Περιεχόμενο προσευχών Ο Οππιανός δεν μας παρουσιάζει αυτούσιες τις προσευχές. μέσα από έναν «δραματικό τόπο» επικής αφήγησης, όπως συμβαίνει π.χ. στον Όμηρο – αυτό θα ήταν το ιδανικό - αλλά μας δίδει περιληπτικά το περιεχόμενό τους. Εξάλλου είναι βέβαιο ότι με το ίδιο, περίπου, περιεχόμενο δεν θα υπήρχε ένας και μόνον τύπος προσευχής. Αυτό μας το επιβεβαιώνει τόσο η υπόθεση με τα Ομηρικά Έπη όσο και η δημοτική ποίηση (λυρική και επική). που πάνω στο ίδιο θέμα έχουμε πλήθος παραλλαγές από τόπο σε τόπο.
Ωστόσο, αν και ο ποιητής μας μιλάει για τις προσευχές με τον «υποκειμενικό αφηγηματικό τρόπο», το θέμα των προσευχών παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, γιατί ο Οππιανός είναι και η μοναδική πηγή που μας πληροφορεί για τις προσευχές των σφουγγαράδων στον Απόλλωνα. Και παν’ όλο που ένας ποιητής δεν είναι και δεν θέλει να είναι η ασφαλής ιστορική πηγή, έχει αποδειχθεί γραμματολογικά και ιστορικά ότι «ο μύθος έχει νουν αληθείας», όπως χαρακτηριστικά τόνισε ο Κάλβος.  
«Το νησί των σφουγγαράδων» Η Κάλυμνος ονομάστηκε «το νησί των σφουγγαράδων», όχι επειδή πουλάει σφουγγάρια - αυτό μπορεί να το κάνει και ένας άνθρωπος του κάμπου ή του βουνού ή και του αστικού κέντρου - και είναι γνωστό ότι οι τελευταίοι εμπορεύονταν το σφουγγάρι. Ούτε επειδή ανέδειξε καταδύτες που βγάζουν σφουγγάρια απ’ τα βάθη της θάλασσας, την οποία όπως λένε... την «κουρσεύουν»! Η Κάλυμνος είναι «το νησί των σφουγγαράδων» για κάτι περισσότερο, πιο αξιόλογο: για πολιτισμικούς λόγους. ‘Εχει οικοδομήσει το λαϊκό πολιτισμό της, διά μέσου των αιώνων, πάνω στο επάγγελμα του σφουγγαρά . Και πάνω σ’ αυτή την οικονομική και πολιτισμική βάση υψώθηκε και η Κάλυμνος των γραμμάτων.
 
 

Για κάθε πληροφορία στείλτε εμειλ 

  Σακελλάρης Ν. Τρικοίλης info@argokalymnos.gr