Καλλυντικά και καλλωπισμός στην Αρχαία Ελλάδα

Ο Αρχαίος Ελληνικός πολιτισµός έχει να µας επιδείξει µια ποικιλία στοιχείων σχετικά µε τον καλλωπισµό του ανθρώπου. Οι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στο κάλλος όπου έπρεπε να
είναι αρµονικά δεµένο σε ψυχή και σώµα. Φηµισµένοι υµνητές της τελειότητας
θεοποίησαν το σωµατικό κάλλος , γι΄ αυτό και η θεά του έρωτα και της οµορφιάς
η Αφροδίτη ήταν πρότυπο οµορφιάς από τότε µέχρι και σήµερα.Οι αναλογίες του προσώπου θεωρούνταν ένα από τα µυστικά οµορφιάς. Το πρόσωπο διαιρούνταν σε τρία µέρη και να είναι µεταξύ τους ίσα. Από τη γραµµή των µαλλιών ως τα φρύδια,από τα φρύδια ως το πάνω χείλος και από το άνω χείλος ως το πηγούνι. Την ιδανική αυτή αναλογία ονόµασαν « χρυσή τοµή ».

Η ανάπτυξη της τέχνης του ατοµικού στολισµού 

Τα πρώτα ευρήµατα µας πηγαίνουν στις Κυκλάδες στο τέλος της 4ης έως στο τέλος της 2ης π.χ. χιλιετίας, όπου εκεί για πρώτη φορά έθαβαν τους νεκρούς µαζί µε τα κτερίσµατά τους. Ανάµεσα
στα κτερίσµατα υπήρχαν πλήθος από µαρµάρινα είδωλα.Από αυτά τα κτερίσµατα µπορούµε να πληροφορηθούµε για τον τρόπο µε τον οποίο οι γυναίκες έβαφαν το πρόσωπο τους.Συγκεκριµένα το µεγαλύτερο που βρέθηκε σε τάφο της Αµοργού έχει ύψος 1,52 µ. και απεικονίζει µια γυναίκα η οποία όπως φαίνεται έβαφε µε χρώµα τα µάτια, χείλη και τα γεννητικά όργανα. Από τα Κυκλαδίτικα ευρήµατα πλησιάζουµε στα Μυκηναϊκά του13ου αιώνα π.χ. όπου παρατηρούµε το κόκκινο χρώµα στα χείλη και στα μάτια µαύρο περιγραμμα.Με µαύρο χρώµα ήταν επίσης σκιασµένα και τα φρύδια.∆εν έχουµε πολλά στοιχεία για αρώµατα στους µόνο ότι οι αρωµατοπαραγωγοί ονοµάζονταν «αυτοί που βράζουν τις αλοιφές» και πως κατείχαν ξεχωριστή θέση µέσα στα ανάκτορα.

Καλλωπισµός και ένδυση στην Κρήτη κατά την µέση εποχή του χαλκού 

Απο τις πληροφορίες που µπορούµε να συλλέξουµε από τις τοιχογραφίες, βλέπουµε ότι οι άντρες φορούν το Μινωικό ζώµα και παρουσιάζονται µε ξυρισµένο κεφάλι και φορούν ψηλά υποδήµατα.
Οι γυναίκες φορούσαν φούστες µε διάφορες µορφές και φραµπαλάδες, ενώ πάνω από την µέση είχαν
τα περικόρµια που άφηναν ανοιχτό το στήθος ή το κάλυπταν µεένα λεπτό ύφασµα. Η κόµµωση τους  ήταν πλούσια και περίτεχνα φροντισµένη ενω ακόμη προσθέτανε κορδέλες ή χρυσές χάντρες.
Ίση φροντίδα είχε φυσικά και το πρόσωπο, όπου το έβαφαν µε λευκό χρώµα, τα χείλη µε κόκκινο και τα µάτια µε διάφορες χρωστικές. Πρέπει να σηµειωθεί ότι έδιναν µεγάλη σηµασία στην αρµονία των
χρωµάτων.

Η παρασκευή αρωµάτων ,αλοιφών και ψιµυθίων γινόταν σε από αρωµατοποιούς που τους ονόµαζαν
«αλοιφοποιούς». Τα κυριότερα προϊόντα που εισήγαγαν οι Κρήτες ήταν βάλσαµο,κανέλα,νάρδο, σµύρνα οπου ήταν πρώτες ύλες για την παρασκευή αρώµάτων. Σιγα σιγα οι αιγυπτιακές πρακτικές εισάγονται στην Ελλάδα, η οποία µετατρέπει ωστόσο το µυστικισµό και την τελετουργία της
Αιγύπτου σε κάτι διαφορετικό. Η περιποίηση δεν αποτελούσε πλέον δείγµα σεβασµού προς τους θεούς, αλλά προς τον ίδιο τον άνθρωπο.


Κυρίαρχοι των θαλασσών και κατ’ επέκταση του εµπορίου

Αρχικά οι Κορίνθιοι και οι Ροδίτες ( 8ος και 7ος αιώνας π.χ. )και στη συνέχεια, οι Αθηναίοι (6ος και 5ος αιώνας π.χ. ) έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στη µεταφορά της σχετικής µε την περιποίηση γνώσης. Οι Έλληνες θέλουν να αρέσουν ο ένας στον άλλον.Παράλληλα όµως µελετούν και την ιατρική χρήση διαφόρων σκευασµάτων. Στην Αθήνα του 7ου αιώνα π.χ. τα καλλυντικά βρίσκουν στέγη χάρη στην ανάπτυξη της τάξης των αρωµατοποιών. Μαντζουράνα, κρίνος, θυµάρι, φασκόµηλο,γλυκάνισσος , τριαντάφυλλο και ίριδα έµπαιναν σε ελαιόλαδο,αµυγδαλέλαιο, καστορέλαιο και λινέλαιο, σχηµατίζοντας παχύρρευστες αλοιφές, που διατηρούνταν σε µικρά κεραµικά βάζα. Οι γνώσεις αυτές πέρασαν από τους Έλληνες στους Ρωµαίους. Στους Ελληνιστικους χρόνους κατασκευάστικαν περίτεχνα λουτρά οπου το πρωί το επισκεπτόντουσαν για λίγοκαι μετα στο τέλος της ηµέρας µετά από την εργασία και πριν από το δείπνο. Οι γυναίκες επισκεπτόντουσαν και αυτές το βράδυ τα ειδικά δωµάτια για να λούσουν µε την βοήθεια των δούλων το σώµα και τα µαλλιά τους.Στον Όµηρο βέβαια διαβάζουµε πως υπήρχαν και φορητοί µεταλλικοί λουτήρες για να χρησιµοποιούνται στα διαµερίσµατα.Τα δηµόσια λουτρά υπήρχαν στην Αθήνα από τον πέµπτο αιώνα.


Ξεφυλλίζοντας τις χρυσές σελίδες της Αρχαίας Ελληνικής ιστορίας, βρισκόµαστε µπροστά σ’ ένα κολοσσιαίο και αξιοθαύµαστο πολιτισµό που αναπτύχθηκε στην πόλη – κράτος την Αθήνα, φτάνοντας στην κορύφωση του, τον 5ο αιώνα που δίκαια χαρακτηρίστηκε ως « χρυσός αιώνας του Περικλέους» .Εφόσον το εµπόριο βρίσκεται σε άνθηση οι Αθηναίες προµηθεύονταν από µεταξωτά και λινά ως καλλυντικά και αρώµατα. Η εισαγωγές γινόντουσαν από την Συρία, την Αίγυπτο
και την Αλεξάνδρεια.Ακομη συνήθιζαν να βάφουν τα µαλλιά τους ή να φορούν περούκες.Στο µακιγιάζ τους χρωµάτιζαν τα µαγουλά τους άσπρα µε κρέµες από ένα λεπτό στώµα κερουσίτη (καθαρό ανθρακικό µολύβι ) που το έλεγαν ψιµύθιον, ενώ µαύριζαν τα φρύδια τους µε καπνιά ή ψιλοτριµµένο αντιµόνιο , σκίαζαν τα βλέφαρατους µε καρβουνάκια ή µε στίµµι αντιµόνιο µε σκόνη και µεγάλωναν τις βλεφαρίδες τους µε ένα µείγµα από ασπράδι αυγού,ρετσίνης και αµµωνίας. Για να κοκκινίζουν τα χείλη και τα νύχια τους χρησιµοποιούσαν ρίζα από αγριοµολόχα. Όσο για «ρουζ»
της εποχής ήταν το µίλτον, ένα µίνιο προσώπου ή το φύκον παρασκεύασµα από φύκια ή έγχουσα από ρίζα του οµώνυµου φυτού ή παιδέρως από ρίζα ενός αγκαθιού. Επίσης σε όλο το πρόσωπο έβαζαν µια παρασκευή από λευκό µόλυβδο ενώ ταµάτια τα άλειφαν µε καολίνη. Το βερµίλιο µια κόκκινου χρώµατος βαφή από θειούχο υδράργυρο που το έτριβαν σε ψηλή σκόνη.


Πολλές γυναίκες είχαν ολόκληρο εργαστήρι µε καθρέφτες,τσιµπιδάκια, καρφίτσες, µπουκαλάκια µε αρώµατα και αρωµατικές ουσίες, δοχεία µε κρέµες. Έβαζαν πολλά µυρωδικά όπως και οι άντρες, πράγµα που φαίνεται από τις πικρές µορφές του Σωκράτη που παραπονιόταν πως έκαναν κατάχρηση τους. ∆ιέθεταν κρέµες για τις ρυτίδες και τις πανάδες, µαστιχόλαδο για τον ιδρώτα,καρυδόλαδο και φοινικόλαδο για το στήθος, θυµαρόλαδο για το λαιµό και τα γόνατα. Μια απέραντη ποικιλία µυραλοιφών απο λουλούδια και φυτά µε βάση πάντα το λάδι που το πασάλειµµά τους γινόταν µε ειδικά βουρτσάκια τους χριστήρας ή απλά µε τα δάχτυλα.


Στην Αθήνα του 6ου αιώνα π.χ. εµφανίζονται οι τελετές για το θεό ∆ιόνυσο. Σ’ αυτές τις τελετές η τέχνη του µακιγιάζ έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην απόδοση και τη εκτέλεση του µυστηρίου.
Τα ∆ιονύσια ήταν µια ποµπή της οποίας οι ακόλουθοι µαύριζαν τα πρόσωπά τους µε καταπατιά κρασιού και ψιµύθια. Τα ψιµύθια ήταν λευκόχρωµο ανθρακωπό µολύβι ( σουλιµάς ).

Επίσης ενδιαφέρον παρουσίασε η ∆ήλος που το 2ο αιώνα π.χ. υπολογίζεται ότι είχε περίπου 30.000 κατοίκους, πάρα πολλοί αν αναλογιστούµε πως είναι απλά µόνο µια µόνο κουκίδα µέσα στον χάρτη της Μεσογείου. Η ∆ήλος είχε γίνει κέντρο εµπορίου,τέχνης και γνώσης καθώς φιλοξενούσε πρέσβεις, µισθοφόρους ηθοποιούς, µουσικούς, δασκάλους και φυσικά εµπόρους. Οι γυναίκες της ∆ήλου φαίνεται από τα ευρήµατα και της εικονογραφίες ότι ήταν κοµψές και φιλάρεσκες όπως οι Αθηναίες.Βρέθηκαν ψιµύθια χάλκινα εργαλεία καλλωπισµού, βαζάκια και αρκετά κοσµήµατα.
Γενικά έχουµε πληροφορίες από αγάλµατα τοιχογραφίες και είδωλα που παριστάνουν τις γυναίκες ιδιαίτερα κοµψές,συγκροτηµένες, αγέρωχες και αξιοπρεπείς, σχεδόν πάντα στην ίδια στάση ώστε νατονίζετε ο κορµός και το στήθος. Το τέλειο γυναικείο σώµα φαίνεται στα γυµνά αγάλµατα της Αφροδίτης,πλούσιες καµπύλες, µικρό στήθος, καλοσχηµατισµένοι γλουτοί  Τα κορίτσια των καλών οικογενειών υπήρχε ένας αυστηρός κώδικος συµπεριφοράς και εµφάνισης αλλά σιγά σιγά η χρήση ψιµυθίων εκτός από τις εταίρες γενικεύετε σε γυναίκες όλων των τάξεων.

Καλλυντικές αλοιφές στην Μυθολογία

Καλλυντικές αλοιφές χρησιµοποιούσαν ακόµα και οι θεές. Η σεµνή Ήρα παντρεµένη µε τέσσερα παιδιά, χρησιµοποιούσε χωρίς ενδοιασµούς τις τέχνες της Αφροδίτης προκειµένου να ερεθίσει τον ∆ία, ενώ γίνεται έξαλλη όταν η κόρη κλέβει την αλοιφή για να την δώσει στην Ευρώπη την ερωµένη του ∆ία. Υπάρχει και άλλη μια αναφορά στα αρχαια ελληνικα καλλυντικά στην ιστορία της Ψυχής,οπου ήταν η νεότερη από τις τρεις όμορφες κόρες του βασιλιά της Σικελίας.Η Ψυχή ήταν τόσο εκπληκτικά όμορφη που επισκίαζε ακόμη και την Αφροδίτη και μια φορά η Αφροδίτη εξαγριωμένη δωσε στην Ψυχή ένα μικρό κουτί και της είπε να κατέβει στον Κάτω Κόσμο. Εκεί έπρεπε να γεμίσει το κουτί με την κρέμα ομορφιάς που χρησιμοποιούσε η σύζυγος του Άδη, Περσεφόνη.

Στον αττικο πεζογραφο Οικονοµικό όταν ο ήρωας Ισχόµαχος βλέπει την συζυγό του να αλείφει το πρόσωπό της µε πολύ ψιµύθιο για να φαίνεται λευκότερη, κοκκινάδι για να γίνει πιο ρόδινη και ψηλά παπούτσια κάνει έναν παραλληλισµό: Πες µου γυναίκα πως θα σου φαινόταν αν κόµπαζα ότι έχω µεγαλύτερη περιουσία από αυτήν που έχω δεν θα σε εξαπατούσα; Ο Αριστοφάνης και οι κωµικοί ποιητές σατίριζαν τις προσπάθειες των γυναικών να φανούν ωραιότερες και µας έδωσαν αρκετές πληροφορίες για την καθηµερινή ζωή.


Ο Λουκιανός περιγράφει τις πρωινές φροντίδες µίας κυρίας που κλείνεται στο δωµάτιο πριν την δει ο άντρας της, µαζί µε τις υπηρέτριες που την παστώνουν µε διάφορα γιατροσόφια (…) η κάθε υπηρέτρια κρατά κάτι διαφορετικό ασηµένιες λεκάνες,κανάτια, καθρέφτες, πλήθος κουτάκια που θυµίζουν φαρµακείο,αγγεία γεµάτα ελεεινά πράγµατα για να λευκαίνουν τα δόντια και να σκουραίνουν τις βλεφαρίδες. Τις πιο πολλές ώρες όµως τις αφιέρωναν στο χτένισµα, άλλες τα βάφουν κόκκινα και άλλες ξανθά, ενώ αυτές που αφήνουν µαύρα ξοδεύουν µια περιουσία σε
αρώµατα για να µυρίζουν όµορφα.


Σύµφωνα µε την οµηρική παράδοση τη χρήση των αρωµάτων στους ανθρώπους την δίδαξαν οι ολύµπιοι θεοί και οι νύµφες τη δηµιουργία αρωµατικών φυτών. Πέρα από τους µύθους η ανάπτυξη της αρωµατοποιίας στην Ελλάδα αρχίζει στην Μινωική Κρήτη. Οι Έλληνες δεν επένδυσαν στην παραγωγή αρωµατικών ουσιών τις οποίες κυρίως εισήγαγαν από την Ανατολή, αλλά στην κατεργασία και τελειοποίηση αλοιφών και αρωµάτων. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιµοποιούσαν το µασάζ µε αιθέρια έλαια γιατί πίστευαν στην θεραπευτική τους δράση. Ο λυρικός ποιητής Ανακρέων (582-485 π.Χ.) υποστήριζε ότι η καλύτερη συνταγή για την υγεία µας είναι να ερεθίζουµε µε ουσίες αρωµατικές τον εγκέφαλο µας.

 Μια ισορροπία µεταξύ, φαρµακολογίας και καλλωπισµού

Οι πατέρες της ιατρικής Ιπποκράτης και Ασκληπιός βασίστηκαν στα πολύτιµα βότανα, άνθη και καρπούς και έφτιαχναν ιάµατα για πλήθος παθήσεων, πληγών και ασθενειών, ενώ ο Γαληνός, ο πατέρας της φαρµακευτικής και προσωπικός συστατικό µακροζωίας.  

∆ιαβάζουµε ότι σε µια µάχη στη σηµερινή Γάζα της Παλαιστίνης ο Μέγας Αλέξανδρος τραυµατίστηκε από βέλος και καθώς συνέχιζε την κατακτητική του πορεία στην Αίγυπτο και µετά στην έρηµο της Τρίπολης, διαπιστώθηκε ότι το τραύµα όχι µόνο δεν θεραπευόταν, αλλά είχε επιµολυνθεί. Όταν στρατοπέδευσε στην όαση Άµµων , όπου ανακηρύχθηκε ως « Υιός του ∆ιός», ο δάσκαλός του ο Αριστοτέλης που είχε εν τω µεταξύ πληροφορηθεί το γεγονός , έστειλε έναν ιερέα της περιοχής ο οποίος θεράπευσε το τραύµα µε λάδι από αλόη, που εφύετο άφθονη στη νήσο Socotra της Αραβικής θάλασσας. Ο ιερέας περιποιήθηκε το τραύµα, το οποίο σύντοµα θεραπεύτηκε.Η αλόη στην αρχαία Ελλάδα συµβόλιζε την οµορφιά, την υποµονή , την τύχη και την υγεία. Ο Ιπποκράτης περιγράφει µερικές από τις θεραπευτικές ιδιότητες της , όπως αύξηση της τριχοφυιας ,επούλωση τραυµάτων, ανακούφιση από εντερικές διαταραχές και το γαστρικό άλγος.


Ακόµα ένα λάδι που κατείχε σηµαντική θέση στον ελλαδικόχώρο ήταν το ελαιόλαδο (ιδιαίτερα αυτό της Θάσου ), στο πρώτο είδος ελληνικής γραφής ( γραµµική Β ) βρίσκουµε πληροφορίες γι’αυτό. Χρησιµοποιούνταν στην διατροφή αλλά κυρίως προοριζόταν ως βάση για αρώµατα και αλοιφές του σώµατος, που ίσως είχαν και θεραπευτικές ιδιότητες. Κατάλληλο ακόµα ως καθαριστικό µέσο, όπως το σαπούνι, αλλά και ως συντηρητικό για διάφορες επιφάνειες. Είναι γνωστή η παράσταση σε αγγείο που βρίσκεται στο Βερολίνο, όπου απεικονίζεται ένας νέος που χύνει λάδι στοχέρι του και στην συνέχεια θα χρησιµοποιήσει ένα ειδικό εργαλείο,τη στλεγγίδα, για να καθαριστεί. Στον Ιπποκράτειο κώδικα συναντώνται πάνω από 60 φαρµακευτικές χρήσεις. Φαίνεται πως το ελαιόλαδο ήταν ιδιαίτερα ενδεδειγµένο για τις ασθένειες του δέρµατος. Οι Έλληνες έβαζαν λάδι στα µαλλιά και πιθανόν και στα ρούχα. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως το ελαιόλαδο έδινε λάµψη στα λευκά ρούχα.

Επιπρόσθετα χρησιµοποιήθηκε και στις νεκρικές τελετές αλείφοντας το σώµα του νεκρού. Ωστόσο σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσµο ο τοµέας που σχετίζεται ιδιαίτερα µε το λάδι είναιοι αθλητικές δραστηριότητες και η σχέση αυτή ξεκινά από τη συνήθεια των νέων και των αθλητών να αλείφουν για λόγους υγιεινής το σώµα τους µε λάδι πριν από τη καθηµερινή άσκηση στα γυµναστήρια. Στις παλαίστρες και το γυµναστήριο είχε το ελαιόλαδο θρησκευτική και ιατρική σηµασία, το χαλάρωµα των µυών, την αποφυγή τραυµατισµών του δέρµατος, την προστασία από τον ήλιο και την σκόνη. Αυτή η συνήθεια τη γνωρίζουµε όχι µόνο από τα αρχαία κείµενα, αλλά και από άφθονες παραστάσεις σε αττικά αγγεία.


Η ίδια η Αθηνά θεά της φρόνησης, του νου και της αρετής, σε αντίθεση προς τα µύρα, τα ρόδα και το λιβάνι της Αφροδίτης,αλείφονταν κυρίως µε ελαιόλαδο µετά την άθληση. Όσο αφορά το ανθρώπινο σώµα έπρεπε υγεία και καλλωπισµός να συµβαδίζουν.Το άτοµο ήταν αναγκαίο να είναι ωραίο και καθαρό, µε τα λουτρά στη καθηµερινή ζωή, µε τα λουτρά των ξένων και τα λουτρά των αθλητών. Ακολουθούσε τριβή του σώµατος µε ελαιώδεις αρωµατικές ουσίες όπως µαθαίνουµε από τον Αθηναίο, αλλά αυτόπάντα µε µέτρο.


Το σαπούνι δεν ήταν γνωστό αν και υπάρχουν αναφορές ότι πήρε το όνοµα του προς τιµήν της ποιήτριας Σαπφού καθώς πιθανή καταγωγή του είναι από το νησί της Λέσβου. Το σίγουρο
είναι πως προσθέτανε στο νερό του λουτρού νάτριο και άλατα. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι το νερό του λουτρού που προερχόταν από την πηγή Καλλιρρόη προστίθετο ελαιόλαδο, αµυγδαλέλαιο και
καρυδέλαιο. Τέλος γύρω από την γαµήλια τελετή µια σειρά εθίµωνυπαγόρευε ευωδίες για την  περιποίηση του σώµατος του γαµπρού και της νύφης. Στον Αριστοφάνη έχουµε µια περιγραφή της
περιποιήσεως του µέλλοντος γαµπρού ∆ικαιόπολη. Λουτρά µε ευωδιαστά βότανα, ίριδες, νάρκισσους, ρόδα, κρίνους για τη περιποίηση του σώµατος, στέφανοι από µυρτιά για την τελετή και
ευωδιαστές αναθυµιάσεις για το περιβάλλον του εορτασµού.Εν κατακλείδι στην αρχαία Ελλάδα η υγιεινή και η ιατρική δύο αλληλένδετα θέµατα, αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των
φυτών µε µια ισορροπία µεταξύ, φαρµακολογίας και καλλωπισµού µέσα από διάφορα κείµενα πρωταρχικής σηµασίας όπως του Ιπποκράτη, του Θεόφραστου και του Γαληνού. Άλλωστε
δυο από τις βασικές αρχές της Ιπποκράτειας Ιατρικής είναι

«Το φάρµακό σου να είναι η τροφή σου
και η τροφή σου το φάρµακο σου»
και
« Το σώµα µας έχει τη δυνατότητα να
αυτοθεραπεύεται , ύψιστη σηµασία έχουν :
η διατροφή, η κίνηση , το περιβάλλον , ο τρόπος ζωής , ο τρόπος
σκέψης»

http://theseus-aegean.blogspot.gr/2015/10/blog-post_10.html