Η τακτική των ΗΠΑ (2011-15) – Από την Αραβική Άνοιξη στο ISIS

Στο υποσύστημα της Μ. Ανατολής εμπλέκονται 3 ομάδες χωρών.
·         Α) Οι παγκόσμιες δυνάμεις.
·         Β) Οι περιφερειακοί παράγοντες
·         Γ) Οι λιγότερο ισχυρές χώρες.

Οι 1ες είναι οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και η ΕΕ. Αυτές ανταγωνίζονται για την κυριαρχία σε όλο τον πλανήτη και βλέπουν
τη Μ. Ανατολή ως επιμέρους πεδίο του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Συνεπώς η στρατηγική τους σε αυτή είναι ενταγμένη στη παγκόσμια στρατηγική τους.

Στους 2ους συγκαταλέγονται το Ιράν, το Βασίλειο της Σ. Αραβίας (ΒΣΑ) κα. Η δύναμη τους εξαναγκάζει την 1η ομάδα να λαμβάνει υπόψιν τα συμφέροντα τους, ενώ τους επιτρέπει να επηρεάζουν τα τεκταινόμενα στο εσωτερικό της 3ης ομάδας.

Επιδίωξη τους είναι η διατήρηση της ισχύς τους (Αίγυπτος) ή η εξέλιξη τους σε παγκόσμιες δυνάμεις (Τουρκία), ζητήματα που σχετίζονται άμεσα με την επιρροή που επιτυγχάνουν στην περιοχή.

Στην τελευταία κατηγορία ανήκουν το Ιράκ, ο Λίβανος, κα. Τα κράτη αυτά πασχίζουν για την επιβίωση τους (Συρία) ή για την άνοδο τους σε περιφερειακούς παράγοντες (Κατάρ), ενώ το εσωτερικό τους οι 2 άλλες ομάδες ασκούν καθοριστική επιρροή.

Οι στόχοι των 2 τελευταίων ομάδων, αν και έχουν αυτοτελή δυναμική, είναι αδύνατο να εξελιχθούν ανεξάρτητα από τη στρατηγική της 1ης, καθώς αυτές δε διαθέτουν επαρκεί ισχύ.

Συνακόλουθα είναι αναγκασμένες να επιζητούν συμμαχίες μαζί της.

Από την άλλη μεριά ούτε η 1η διαθέτει τόση δύναμη, ώστε να παρακάμπτει πλήρως τα συμφέροντα των άλλων 2.
Έτσι υποχρεώνεται να συνάπτει συμμαχίες μαζί τους. Υπάρχει δηλαδή αλληλεξάρτηση συμφερόντων, στη βάση της οποίας οικοδομούνται οι διάφορες συμμαχίες.
Ωστόσο τυχόν δομική μεταβολή του συσχετισμού ισχύος στη Μ. Ανατολή, μπορεί να προκληθεί μόνο μετά από ουσιαστική μεταβολή του βαθμού παρέμβασης της 1ης ομάδας σε αυτήν

(Η ισχυροποίηση του Ιράν συντελέστηκε χάρη στην αποτυχημένη αμερικανική κατοχή του Ιράκ (2003–11)).
Αυτό συμβαίνει διότι η επιρροή της 1ης ομάδας είναι τόσο μεγάλη, ώστε η έκβαση των ενεργειών της ωφελεί ή εμποδίζει καθοριστικά τις επιδιώξεις των άλλων 2.

Άρα η αλληλεξάρτηση συμφερόντων και κατ’ επέκταση οι συμμαχίες διαμορφώνονται σε ανισότιμη βάση. «Γέρνουν» προς όφελος των ισχυρών.

Συνεπώς τα αίτια της Μ. Ανατολικής τραγωδίας πρέπει να αναζητηθούν πρωτίστως στην πολιτική της 1ηςομάδας και ιδιαίτερα των ΗΠΑ ως ισχυρότερης χώρας. Ωστόσο η ικανοποιητική κατανόηση του φαινομένου απαιτεί και τη γνώση της πολιτικής των άλλων 2 ομάδων, με τις οποίες αυτή αλληλο-διαπλέκεται.

Με αυτά τα δεδομένα θα επιχειρήσουμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι του χάους στο οποίο περιήλθε η περιοχή μετά το 2011.

Η Παγκόσμια Ηγεμονία

Στα μέσα της δεκαετίας του 2000 οι ΗΠΑ αντιλήφθηκαν ότι το μέλλον της παγκόσμιας ηγεμονίας τους θα κριθεί στην περιοχή του Ασιατικού Ειρηνικού Ωκεανού (ΑΕΩ). Ως εκ τούτου η εξωτερική τους πολιτική έριξε ειδικό βάρος σε αυτή ήδη από τη 2η θητεία του προέδρου Bush.
Μάλιστα κατά την έναρξη της 2ης θητείας του προέδρου Obama ο ΑΕΩ αναγορεύτηκε σε 1ηπροτεραιότητα της, θέση που ενστερνίζεται και ο πρόεδρος Trump.
Ωστόσο η ιεράρχηση του ΑΕΩ απαιτούσε πόρους που οι ΗΠΑ δε διέθεταν.

Η κακή οικονομική τους κατάσταση, η προσπάθεια ανάσχεσης της Ρωσικής επιρροής σε Αν. Ευρώπη–Κ. Ασία και η στρατιωτική τους περιπέτεια σε Ιράκ-Αφγανιστάν, είναι μερικές μόνο αιτίες για αυτό το γεγονός. Έτσι οι ΗΠΑ εξαναγκάστηκαν σε σημαντική αναθεώρηση της εξωτερικής τους πολιτικής.
Η τακτική της δικής τους άμεσης και ευρείας εμπλοκής σε όλα τα μέτωπα του πλανήτη (1990-2011), περιορίστηκε μόνο στα κρισιμότερα από αυτά, ενώ στα υπόλοιπα προκρίθηκε η έμμεση και ηπιότερης μορφής εμπλοκή τους (2011-).


Σε αυτά τα πλαίσια ο πρόεδρος Obama προχώρησε στον περιορισμό της αμεσότητας και του εύρους της παρέμβασης των ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή και αντιπρότεινε την ανάδειξη σε αυτήν σταθερών και φιλικών προς τις ΗΠΑ καθεστώτων.


Αυτά προοριζόταν να υπηρετήσουν τα συμφέροντα τους, όπως έπρατταν οι χώρες που τελούσαν υπό την άμεση τους εποπτεία, με πολύ λιγότερους όμως Αμερικανικούς πόρους. Ταυτόχρονα επιδίωξε την αποδυνάμωση του Ιράν και τη δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους, ως προϋπόθεση για το συμβιβασμό των περιφερειακών παραγόντων της περιοχής. Ο τελευταίος θα σταθεροποιούσε αυτήν, αφήνοντας απερίσπαστες τις ΗΠΑ να ασχοληθούν με άλλα μέτωπα.

 Η Αραβική Άνοιξη

Έτσι οι ΗΠΑ αξιοποίησαν την Αραβική Άνοιξη (2011-12) για την ανατροπή εχθρικών (Λιβυή, Συρία) ή φιλικών καθεστώτων (Αίγυπτος), τα οποία είχαν απoνομιμοποιηθεί από τους πολίτες τους σε βαθμό επικίνδυνο για την περιφερειακή σταθερότητα.
Στην επίτευξη αυτού του στόχου εργαλειοποίησαν ιδεολογικά το πολιτικό Ισλάμ (ΠΙ) και οργανωτικά-πολιτικά την Μουσουλμανική Αδελφότητα (ΜΑ).

Το ΠΙ «αποδέχεται» τις Δυτικές αξίες, αλλά τις προσαρμόζει στις προτεραιότητες της Μουσουλμανική πίστης. Είναι δηλαδή ένα πάντρεμα διαφορετικών πολιτικών ταυτοτήτων, το οποίο νομιμοποιεί τους φορείς του τόσο στη Δύση όσο και στις Ισλαμικές κοινωνίες.

Η ΜΑ χρησιμοποιώντας το ΠΙ και υποστηριζόμενη από την Τουρκία και το Κατάρ, πρωταγωνίστησε στις Αραβικές εξεγέρσεις. Μάλιστα κέρδισε τον προεδρικό θώκο της Αιγύπτου (2012) και τον διατήρησε ως το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Σίσι (2013).

Την ίδια περίοδο οι ΗΠΑ ολοκλήρωσαν την απόσυρση των στρατευμάτων τους από το Ιράκ (2011) και απέφυγαν την ολοκληρωτική στρατιωτική εμπλοκή σε Συρία (2013)-Λιβυή (2014).

Επιπλέον με αφορμή το πυρηνικό εξοπλιστικό πρόγραμμα του Ιράν πέτυχαν την επιβολή εναντίον του από τη Διεθνή Κοινότητα νέων οικονομικών κυρώσεων (2011) και υπέσκαψαν την ικανότητα επιβίωσης της φιλόΙρανικής Ιρακινής κυβέρνησης.

Το Ισραήλ και η Τουρκία

Τέλος επέτρεψαν στο Ισραήλ να διατηρήσει τον αποκλεισμό της Γάζας, υποδαύλισαν τη συνέχιση της ενδοπαλαιστινιακής διένεξης (Χαμάς – Φατάχ), δεν επέτρεψαν την αναγνώριση του Παλαιστινιακού κράτους από τον ΟΗΕ (2012) και δεν εμπόδισαν την εποικιστική δραστηριότητα του Ισραήλ στα κατεχόμενα εδάφη.

Πίστευαν πως έτσι θα εξανάγκαζαν την Παλαιστινιακή πλευρά σε μεγάλες υποχωρήσεις, οι οποίες θα έπειθαν το Ισραήλ να αποδεχτεί τη δημιουργία Παλαιστινιακού κράτους.

Το Ισραήλ επωφελήθηκε της νέας Αμερικανικής τακτικής και σκλήρανε τη στάση του, προκειμένου να επιτύχει τη δική του στρατηγική για την ακύρωση της δυνατότητας δημιουργίας βιώσιμου Παλαιστινιακού κράτους. Αντίστοιχα ωφελημένη όμως βγήκε και η Τουρκία.
Η τελευταία θεωρήθηκε από τη Δύση ως δύναμη ανάσχεσης του Ισλαμικού ριζοσπαστισμού (Σουνιτικού-Ουαχαμπιτικού και Σιιτικού) και κατ’ επέκταση πολύτιμος σύμμαχος της. Έτσι η Δύση ευνόησε το νέο Οθωμανικό όραμα που πρόβαλλε η συμμαχία ΜΑ-Τουρκίας.
Το τελευταίο πέτυχε σημαντική επιρροή στις Ισλαμικές κοινωνίες, καθώς εγγυόταν ταυτόχρονα οικονομική ευημερία και διαφύλαξη της Ισλαμικής παράδοσης.
Χάρη σε αυτό η Άγκυρα περιόρισε τις φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό της, αφού προσεταιρίστηκε μεγάλο μέρος συντηρητικών Κουρδικών πληθυσμών, γεγονός που οδήγησε στις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ του PKK και της ίδιας (2012-14).
Παράλληλα η Τουρκική επιρροή αυξήθηκε σε όλα τα μέρη που δραστηριοποιείται η ΜΑ (Β. Αφρική, Βαλκάνια, Ασία). Τέλος η κατάρρευση των Συριακών και Ιρακινών κρατικών δομών αύξησε την Τουρκική εξάρτηση των βόρειων περιοχών τους.

 Οι ΗΠΑ προκάλεσαν χάος

Αντίθετα η πολιτική των ΗΠΑ προκάλεσε την οργή του Σιιτικού Ιράν και του Ουαχαμπιτικού ΒΣΑ.
Το πρώτο απάντησε, αναβαθμίζοντας την παρουσία του σε Συρία-Ιράκ, στηρίζοντας Σιιτικές οργανώσεις στις εξεγέρσεις Υεμένης-Μπαχρέιν και ενισχύοντας περεταίρω τη Χεσμπολάχ στο Λίβανο.
Το δεύτερο φοβούμενο την εξάπλωση εξεγέρσεων (πρωτίστως υπέρ του Ιράν και δευτερευόντως υπέρ της ΜΑ) στη ζώνη επιρροής του, ανέλαβε δράση. Υποστήριξε το πραξικόπημα Σίσι στην Αίγυπτο,  κατέπνιξε τη φιλοΙρανική εξέγερση στο Μπαχρέιν (2011), δραστηριοποιήθηκε έντονα στη Συρία (2011) και  βοήθησε στην απόκρουση της ΜΑ αδελφότητας στη Λιβυή (2014).
Μέχρι τον Ιούνη του 2014 η νέα Αμερικανική τακτική έχει προκαλέσει χάος σε Λιβυή, Συρία, Ιράκ και Υεμένη, στην Αίγυπτο η κατάσταση παρέμενε έκρυθμη, σε Γάζα-Δυτ. Όχθη το δράμα των Παλαιστινίων κλιμακωνόταν, ενώ η ανασφάλεια βασίλευε στον Περσικό κόλπο.
Δυστυχώς για τις ΗΠΑ σταθερά φιλοαµερικανικά καθεστώτα δεν προέκυψαν.
Αντί αυτού το Ιράν (παραδοσιακός ανταγωνιστής) πέτυχε τη συγκρότηση ενός διακριτού Σιιτικού άξονα, ο οποίος εκτεινόταν από την Κ. Ασία έως το νότιο Λίβανο.
Παράλληλα το ΒΣΑ και η Αίγυπτος (παραδοσιακοί σύμμαχοι), απομακρύνθηκαν από αυτές. Το Ριάντ με ιδεολογικό εργαλείο τον Ουαχαμπιτισμό και οργανωτικό-πολιτικό βραχίονα τζιχαντιστικές οργανώσεις, έδινε τη δική του μάχη για επιρροή στη Μ. Ανατολή.
Αντίστοιχα έπραττε και το Κάιρο, με ιδεολογικό εργαλείο τον Αραβικό εθνικισμό και πολιτικούς εκφραστές του κοσμικούς πολιτικούς. Ταυτόχρονα βάλτωσε η διαδικασία σχηματισμού Παλαιστινιακού κράτους, ενώ η Τουρκία φανερά ενισχυμένη εξέφραζε πλέον οικουμενικές επιδιώξεις.
Την ίδια ώρα η διατήρηση των διαύλων επικοινωνίας μεταξύ του άξονα ΜΑ-Τουρκία-Κατάρ και τους στηριζόμενους από το ΒΣΑ τζιχαντιστές, επέτρεψαν τη συνεργασία μεταξύ αυτών, κατά τα άλλα ανταγωνιστικών, δυνάμεων, σε περιπτώσεις διένεξης Σουνιτών- φιλοΙρανών (Συρία).
Παράλληλα οδήγησαν στην εξάπλωση του τζιχαντισμού και στη γιγάντωση του ISIS και των κατά τόπους βραχιόνων της Αλ-Κάιντα.


Στην τελευταία εξέλιξη καθοριστική ευθύνη είχαν και οι ΗΠΑ.
·         1ον γιατί ενίσχυσαν οι ίδιες ύποπτες οργανώσεις.
·         2ον γιατί ανέχτηκαν, αν δεν βοήθησαν, τη συνεργασία των συμμάχων τους (ΒΣΑ-Κατάρ-Τουρκία) με τους Τζιχαντιστές.


Η στάση των ΗΠΑ απέναντι στους τελευταίους οφείλεται στις εντυπωσιακά αποτελεσματικότερες στρατιωτικές ικανότητες που επέδειξαν σε σχέση με τις μετριοπαθής Σουνιτικές ομάδες (Συρία), και στο ιδιαίτερο ταλέντο τους να αποσταθεροποιούν χώρες, προσελκύοντας μάζες φτωχών ανθρώπων (Ιράκ).
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες οι ΗΠΑ διαπίστωσαν την ανάγκη μιας περιορισμένης κλίμακας στρατιωτικής τους παρουσίας σε Συρία-Ιράκ.
Ωστόσο οι επίσημες κυβερνήσεις των δύο χωρών δε συμφωνούσαν με αυτό το ενδεχόμενο.
Τη λύση στο πρόβλημα των ΗΠΑ θα τη δώσει το ISIS. Το τελευταίο στα 2013-14 είχε καταλάβει μια τεράστια περιοχή στα σύνορα των δύο χωρών.
Με αυτά τα δεδομένα η φιλοΙρανική κυβέρνηση του Ιράκ παραιτείται και η χώρα δέχεται το αίτημα των ΗΠΑ για αεροπορικές επιδρομές εναντίον του ISIS στα εδάφη της και την ενεργότερη ανάμειξη τους στο στρατό της. Αντίστοιχα η Διεθνής Κοινότητα δεν αντιδρά στη διεξαγωγή αεροπορικών βομβαρδισμών έναντι του ISIS στη Συρία, ούτε στην παρουσία Αμερικανών στρατιωτών σε Κουρδικές περιοχές της επικράτειας της που τελούσαν υπό την πολιορκία του ISIS, ζητήματα στα οποία δε συμφώνησε η επίσημη Συριακή κυβέρνηση.

Από το καλοκαίρι του 2014 οι ΗΠΑ αναβαθμίζουν συστηματικά τη στρατιωτική τους παρουσία στις δύο χώρες.

Παρόλα αυτά η προέλαση του ISIS προς τη Συριακή πρωτεύουσα δε διακόπτεται, ενώ η οργάνωση στο Ιράκ παραμένει μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη Βαγδάτη. Είναι προφανές ότι η εντυπωσιακή αναποτελεσματικότητα της Αμερικανικής στρατιωτικής μηχανής οφείλεται μάλλον σε πολιτικούς και όχι σε στρατιωτικούς λόγους.

Η παρουσία του ISIS στο Ιράκ ασκούσε πίεση στην Ιρακινή κυβέρνηση να αποδέχεται ορισμένες απαιτήσεις των ΗΠΑ σε σχέση με το Ιράν, σε αντάλλαγμα της στρατιωτικής βοήθειας που της παρείχε. Αντίστοιχα η ανατροπή του Άσαντ από το ISIS θα ήταν καλοδεχούμενη από τις ΗΠΑ, αφού θα έκαμπτε τις ενστάσεις της Μόσχας σχετικά με τη διεύρυνση της Αμερικανικής επιρροής στη χώρα.

Έτσι μέχρι το καλοκαίρι του 2015 το ISIS διατηρεί και επεκτείνει τις δυνάμεις του.

Γιάνης Χουβαρδάς