Συμφωνία Ελλάδας - ΠΓΔΜ: μια δεύτερη ανάγνωση

Στο θέμα της πρόσφατης συμφωνίας Αθηνών - Σκοπίων, εύλογα διαπιστώνεται ένα σύνολο διορθωτικών πράξεων υπέρ της Ελλάδας, ως αντιστάθμισμα της αναβλητικότητας και των λαθών δεκαετιών. Αν τολμούσαν οι κυβερνήσεις αμέσως μετά το 1992 να ασκήσουν πιέσεις έγκαιρα, λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα και

τις παραλείψεις ετών, τότε υπήρχε η πιθανότητα να οδηγούμασταν σε διαφορετικά αποτελέσματα.

Κύρια προτεραιότητα αποτελούσε διαχρονικά το ξήλωμα του όρου «Δημοκρατία της Μακεδονίας», που εδραιώθηκε διεθνώς από το 1945 και μετά. Αυτό επιτεύχθηκε! Η καλύτερη λύση θα ήταν φυσικά η διαγραφή του όρου «Μακεδονία» στην ονομασία τού εν λόγω κράτους. Από το 1945, αν όχι από το 1894, όμως, ο όρος αυτός διαχέεται σε Βαλκάνια και διεθνώς, ενώ οι ελληνικές κυβερνήσεις αρκούνταν απλά σε μια ακαδημαϊκού τύπου διαφωνία.

Το ίδιο συνέβη με τη γλώσσα, όπως και την ιθαγένεια. Κέρδισαν έδαφος στη διεθνή σκηνή δημιουργώντας τετελεσμένα, εξαιτίας της δικής μας αδράνειας δεκαετιών. Τα λάθη όμως δεν σβήνονται με μονοκονδυλιές. Το τρένο των ευκαιριών στην εξωτερική πολιτική δεν περνά πολλές φορές. Δόθηκε πρώτη ευκαιρία να λυθεί το πρόβλημα κατά την περίοδο της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας το 1992.

Αφού χάθηκε αυτή η δυνατότητα, οι σκέψεις για Νέα Μακεδονία ή Σλαβο-Μακεδονία κ.λπ. άρχισαν να κερδίζουν έδαφος από το 1993 (βλ. πρόταση Πινέιρο, Πορτογάλου προέδρου του Συμβουλίου της Ε.Ε.), πάλι όμως χωρίς αποτέλεσμα.

Η Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 έδινε μια δεύτερη ευκαιρία για επίλυση του ονοματολογικού προβλήματος. Να σημειωθεί βέβαια ότι στην εν λόγω Συμφωνία (όπως και στις Αποφάσεις του ΟΗΕ 817 και 845 του 1993) δεν υπήρχε η παραμικρή παραπομπή ως προς τη διένεξη αναφορικά με τη γλώσσα και την ιθαγένεια. Ολες οι συζητήσεις επικεντρώνονταν μόνο στο όνομα!

Εδώ αξίζει να επισημανθεί το εξής: Παρά το γεγονός ότι, από πλευράς των Σκοπίων, παραβιάσθηκαν κατάφωρα άρθρα της Ενδιάμεσης Συμφωνίας (π.χ. Αρθρο 7 περί αποφυγής πράξεων αλυτρωτισμού κ.ά.) το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας μας σιώπησε.

Η Ενδιάμεση Συμφωνία έληξε το 2002 χωρίς αποτέλεσμα, εξέλιξη που έδειχνε τις προθέσεις των γειτόνων μας. Οι λεκτικοί αφορισμοί των ελληνικών κυβερνήσεων περί μη χρήσης του ονόματος της «Μακεδονίας» κατέληξαν σε ομοβροντία αναγνωρίσεων του εν λόγω κράτους ως Δημοκρατίας της Μακεδονίας από 140 κράτη-μέλη του ΟΗΕ.

Κι ενώ ήταν εμφανείς οι προθέσεις των γειτόνων, οι ελληνικές κυβερνήσεις απλά μετέθεταν το πρόβλημα στο μέλλον, μη χρησιμοποιώντας όμως τα «εργαλεία» που διέθεταν.

Ειδικότερα, κύριο μέσο πίεσης εκ μέρους της Ελλάδας ήταν η Συμφωνία της Σταθεροποίησης και Σύνδεσης Ε.Ε. - ΠΓΔΜ, η οποία επικυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο τον Μάιο του 2003, δηλαδή μετά τη λήξη ισχύος της Ενδιάμεσης Συμφωνίας. Αντί λοιπόν να πιέσει η Ελληνική κυβέρνηση τα Σκόπια για επίλυση όλων των προβλημάτων, απειλώντας με τη μη επικύρωση της «Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης ΕΕ- ΠΓΔΜ», την ενέκρινε αμαχητί.

Να σημειωθεί βέβαια ότι στο Αρθρο 4 της Συμφωνίας Σύνδεσης Ε.Ε. - ΠΓΔΜ, αναφέρεται η υποχρέωση της ΠΓΔΜ «για καλή γειτονία με τις άλλες χώρες της περιοχής», κάτι που ήταν απόλυτα αντίθετο με την έξαρση του αλυτρωτισμού στη γειτονική χώρα, όπως αυτός εκδηλωνόταν κατά τη διάρκεια ισχύος της Ενδιάμεσης Συμφωνίας (1995-2002).

Κι ενώ αξιοποιώντας τη συγκεκριμένη Συμφωνία Σύνδεσης Ε.Ε. - ΠΓΔΜ, η Ελλάδα μπορούσε να κλείσει το επίμαχο ζήτημα σε όλες του τις πτυχές, η τότε κυβέρνηση προτίμησε πάλι την απραξία. Από τη στιγμή που χάθηκε κι αυτή η ευκαιρία, το μέλλον ήταν προδιαγεγραμμένο.

H συμφωνία που υπογράφηκε στις Πρέσπες ανταποκρίνεται στην εθνική γραμμή για σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό και erga omnes. Επίσης, έκλεισε το πρόβλημα της γλώσσας και της ιθαγένειας, έπειτα από είκοσι οκτώ (τουλάχιστον) χρόνια σιγής, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, έχοντας υπόψη τα τετελεσμένα δεκαετιών.

Από την άλλη, βέβαια, ας αναλογιστούμε τι θα συνέβαινε αν η γειτονική χώρα συνέχιζε να ονομάζεται διεθνώς «Δημοκρατία της Μακεδονίας», διατηρώντας στο Σύνταγμά της όλα τα αλυτρωτικά χαρακτηριστικά. Αυτά θα εκλείψουν, όχι μόνο με την αναθεώρηση του Συντάγματός της, άλλα και με την πιστή εφαρμογή των δεσμευτικών για την ίδια Αρθρων της Συμφωνίας των Πρεσπών.

Το συναίσθημα και το θυμικό συχνά συγκρούονται με τον ρεαλισμό που οφείλει να διαπερνά την εξωτερική πολιτική. Στην περίπτωση αυτή πρέπει τα ζυγίσουμε τα ιστορικά δεδομένα, τα τετελεσμένα, τα λάθη, τις παραλείψεις, τη γεωπολιτική θέση της χώρας και πολλά άλλα, για να αποφασίσουμε.