Έτσι μάθαιναν λατινικά οι Έλληνες μαθητές στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Χειρόγραφο του 12ου αιώνα μ.α.χ.χ   με υλικό που έχει αντιγραφεί από προγενέστερες πηγές: ένα από τα κείμενα που χρησιμοποίησε η Έλινορ Ντίκι στην εκτενή της έρευνα 

Πως μάθαιναν λατινικά οι Έλληνες που ζούσαν στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τον 2ο
μέχρι τον 6ο αιώναπ.α.χ.χ.;

Την απάντηση δίνει ένα νέο βιβλίο μιας Βρετανίδας καθηγήτριας κι ερευνήτριας, της Έλινορ Ντίκι.

Στο βιβλίο της με τίτλο  «Learning Latin the Ancient Way: Latin Textbooks in the Ancient World» («Μαθαίνοντας Λατινικά με τον Αρχαίο Τρόπο: Λατινικά Βιβλία στην Αρχαιότητα») η καθηγήτρια Αρχαίας και Κλασικής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στη Βρετανία έχει συγκεντρώσει αρχαία χειρόγραφα με τα οποία οι Έλληνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας διδάσκονταν την λατινική γλώσσα.

Τα χειρόγραφα αυτά, εκτός από την αδιαμφισβήτητη ιστορική τους αξία, αποκαλύπτουν και μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την δημόσια και ιδιωτική ζωή των ρωμαϊκών χρόνων, όπως τα μεθύσια, τα ρωμαϊκά συμπόσια και τους αγώνες πάλης στα δημόσια λουτρά.

Η Βρετανίδα καθηγήτρια ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη για να ανακαλύψει και να συγκεντρώσει σχολικά εγχειρίδια της ρωμαϊκής περιόδου, τα οποία είχαν στην κατοχή τους νεαροί Έλληνες που μάθαιναν την Λατινική γλώσσα.

Στο βιβλίο της Ντίκι παρατίθενται επίσης σκηνές από την καθημερινότητα των κατοίκων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπως λόγου χάρη τα κλασικά συμπόσια.

«Τα ρωμαϊκά δείπνα δεν ήταν πάντα διακριτικά και ευχάριστα: αντιθέτως, πολλοί από τους συμμετέχοντες στα συμπόσια αυτά έπιναν πολύ και κατόπιν έκαναν πράγματα για τα οποία μετάνιωναν στην πορεία», γράφει η Ντίκι σχετικά με ένα συγκεκριμένο χειρόγραφο που αποκαλύπτει με ποιο τρόπο διαχειρίζεται κάποιος έναν μεθυσμένο συγγενή του, που επιστρέφει στο σπίτι μετά από ένα ρωμαϊκό συμπόσιο.

Στο εν λόγω χειρόγραφο αναφέρεται ο χαρακτηριστικός διάλογος ενός ατόμου με έναν μεθυσμένο άντρα (πιθανώς κάποιον συγγενή του), που επιστρέφει στο σπίτι μετά από όργιο. «Quis sic facit, domine, quomodo tu, ut tantum bibis? Quid dicent, qui te viderunt talem», δηλαδή «Ποιος άλλος ενεργεί σαν εσάς κύριε, που πίνετε τόσο πολύ; Τι θα λένε οι άνθρωποι που σας βλέπουν σε αυτή την κατάσταση;».

Και συνεχίζει λέγοντας του «είναι αυτή συμπεριφορά, ειδικά για κάποιον που δίνει ο ίδιος συμβουλές σε άλλους για το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται; Πρέπει να νιώθετε μεγάλη ντροπή για τον εαυτό σας… Αλλά δεν θέλετε να κάνετε κι εμετό, έτσι δεν είναι;»

«Είμαι σίγουρα πολύ ντροπιασμένος. Δεν ξέρω τι να πω, είμαι τόσο αναστατωμένος που δεν έχω καμιά εξήγηση να δώσω», απαντά ο μεθυσμένος άντρας.

Σε ένα άλλο χειρόγραφο παρακολουθούμε τον διάλογο ενός πωλητή κι ενός πελάτη σε μια αγορά:

- Πελάτης: Πόσο κοστίζει αυτή η κάπα;

- Πωλητής: Διακόσια δηνάρια.

- Πελάτης: Ζητάτε πολλά, παρακαλώ δεχτείτε εκατό δηνάρια

«Μαθαίνουμε επίσης ένα σωρό πληροφορίες σχετικά με τις συνήθειες τους στα δημόσια λουτρά, όπως το ότι αφού πρώτα πάλευαν μεταξύ τους, κατόπιν έκαναν μπάνιο σε αυτά. Κατόπιν, αφού κι έβγαιναν από αυτά, συνήθιζαν να ξύνουν εντατικά το σώμα τους με την στλεγγίδα, ένα ειδικό χάλκινο εργαλείο με καμπυλωτή επιφάνεια με το οποίο αφαιρούσαν από την επιδερμίδα τις ακαθαρσίες, τον ιδρώτα και τη σκόνη από το σώμα», επισημαίνει ο Ντίκι.

Η καθηγήτρια θεωρεί πως αυτή και μόνο η πράξη αποδεικνύει πως τα δημόσια λουτρά δεν αποτελούσαν δα και… υπόδειγμα καθαριότητας, όπως πιστεύαμε παλιότερα. «Γνωρίζαμε πως τα λουτρά ήταν βρώμικα, αλλά όχι και τόσο βρώμικα!», καταλήγει.

The colloquium show the language learners how to deal with getting to school late – a boy told that “yesterday you slacked off and at midday you were not at home”. He successfully escapes from censure by putting the blame on his very important father, whom he had accompanied “to the praetorium” where he was “greeted by the magistrates, and he received letters from my masters the emperors”.

Ένα από τα χειρόγραφα υποδεικνύει στους μαθητές πώς να δικαιολογούνται σε περίπτωση αργής προσέλευσής τους στο σχολείο. Σε ένα αγόρι αναφέρει κάποιος ότι «χθες το πρωί καθυστέρησες να έρθεις και το μεσημέρι δεν ήσουν σπίτι». Το αγόρι δικαιολογείται λέγοντας ότι «συνόδευσε τον πατέρα μου στο Πραιτώριο όπου τον δέχθηκαν οι διοικητές και έλαβε επιστολές από τον Αυτοκράτορα».

«Δεν γνωρίζουμε αν έπαιζαν σκηνές μεταξύ τους οι μαθητές στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους» αναφέρει η Ντίκι «αλλά η αίσθησή μου είναι ότι το έπρατταν». 

Σύμφωνα με την καθηγήτρια, τα κείμενα αυτά χρησιμοποιούνταν πολύ συχνά. «Το γνωρίζουμε αυτό επειδή επιβίωσαν σε πολλές διαφορετικές εκδόσεις μέχρι τον μεσαίωνα. Τουλάχιστον έξι διαφορετικές εκδοχές βρίσκονται σε διάφορα σημεία της Ευρώπης από το 600 μ.α.χ.χ.», είπε. «Αυτό είναι πιο συχνό φαινόμενο σε σχέση με πολλά γνωστά αρχαία κείμενα: υπήρχε μόνο ένα αντίγραφο του Catullus και λιγότερα από έξι του Καίσαρα. Επίσης, έχουμε πολλά θραύσματα πάπυρου - δεδομένου ότι μόνο ένα μικρό δείγμα έχει επιβιώσει, όταν έχουμε περισσότερα από ένα κομμάτι παπύρου, σίγουρα ένα κείμενο ήταν δημοφιλές στην αρχαιότητα».

Οι παλαιότερες εκδόσεις των κειμένων αυτών υπάρχουν ως θραύσματα σε παπύρους της Αιγύπτου, όπου το κλίμα βοήθησε στην διατήρησή τους. Λόγω του μεγέθους αυτών των θραυσμάτων, η Ντίκι έπρεπε να βρει παράλληλά τους σε μεσαιωνικά χειρόγραφα από όλη την Ευρώπη. «Έχουν αντιγραφεί κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων, με καθένα από αυτές τις αντιγραφές να εισάγει λάθη, έτσι δεν είναι εύκολα αναγνώσιμα. Ως συντάκτρια, έπρεπε να βρω όλα τα διαφορετικά χειρόγραφα και να προσπαθήσω να εντοπίσω τα λάθη ώστε να αναπαράγω το αρχικό κείμενο».

Η Ντίκι δείχνει πώς οι μαθητές είχαν γλωσσάρια για να τους εξοικειώνονται με τη νέα γλώσσα, συλλέγοντας λίστες λέξεων πάνω σε χρήσιμα θέματα όπως οι θυσίες ("exta" σημαίνει εντόσθια, "victimator" είναι το μοσχάρι προς σφαγή και το "hariolus" είναι ο μάντης) και την ψυχαγωγία.

Υπάρχει επίσης ένα φρασεολόγιο δικαιολογιών («Έκανες ό, τι σου είπα;», «Όχι ακόμη, γιατί;»,«Πρέπει να το κάνω σύντομα, γιατί βιάζομαι να φύγω έξω»), καθώς και άλλο ένα πλούσιο σε προσβολές. «Μου Maledictis, malum caput; crucifigaris!» ή «Μήπως με βρίζεις, αχρείε; Εύχομαι να σταυρωθείς».

«Όταν σκεφτόμαστε τους Ρωμαίους, μας έρχονται στο μυαλό κυρίως πλούσιοι και διάσημοι στρατηγοί, αυτοκράτορες και πολιτικοί», δηλώνει η Ντίκι. «Αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι σαφώς ασυνήθιστοι: είναι διάσημοι ακριβώς επειδή ήταν αξιοσημείωτοι. Οι ιστορικοί προσπαθούν να διορθώσουν αυτό το σφάλμα λέγοντάς μας σχετικά με τις μάζες των απλών Ρωμαίων, αλλά σπάνια έχουμε έργα που έχουν γραφτεί από ή για αυτούς τους ανθρώπους. Αυτά τα χειρόγραφα μας δίνουν πραγματικές, σύγχρονη ιστορίες για τη ζωή τους και ελπίζω η δουλειά μου να δίνει μια δικαιότερη και αληθινή εικόνα της αρχαίας κοινωνίας». 

Πηγή: Κ. Τσάβαλος, in.gr , The Guardian