Κοινωνική δικτύωση, ιδιωτικότητα και ψευδείς ειδήσεις

Καταρχάς το να μιλά κανείς για ιδιωτικότητα στο διαδίκτυο, δηλαδή τον παγκόσμιο ιστό, το κατ' εξοχήν μέσο της παγκοσμιοποιημένης μαζικής επικοινωνίας, ή για ιδιωτικότητα στα κοινωνικά δίκτυα (social networks ή media) της παγκοσμιοποιημένης κοινωνικοποίησης, είναι εξ' ορισμού ένα σχήμα οξύμωρο. 

Παρόλ' αυτά θα επιχειρήσω να απαντήσω στο ερώτημα: «πότε μια ανάρτηση, κείμενο, φωτογραφία ή σχόλιο, είναι ιδιωτικά στα τρία πιο διαδεδομένα κοινωνικά δίκτυα στη χώρα μας: το Facebook, το Twitter και το Instagram; εξετάζοντας με τη σειρά τις επιμέρους σχετικές ρυθμίσεις (privacy settings).

Facebook

Το Facebook παρέχει τρεις ρυθμίσεις ιδιωτικότητας, ως εξής:

(1) Τις «μελλοντικές αναρτήσεις», δηλαδή αυτές που θα κάνετε από το σημείο που θα επιλέξετε τη σχετική ρύθμιση, όχι αυτές που κάνατε ήδη, 

(2) Τις «ρυθμίσεις επικοινωνίας», δηλαδή το ποιος θα μπορεί να σας αποστέλλει αιτήματα φιλίας και 

(3) Τις «ρυθμίσεις αναζήτησης», δηλαδή ποιος θα μπορεί να βλέπει το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο σας (e-mail) και τον τηλεφωνικό αριθμό σας, καθώς και ερώτηση κατά πόσο επιθυμείτε να συνδέονται οι μηχανές αναζήτησης (search engines), όπως η Google, με το προφίλ σας και άρα αν το αναζητήσει κάποιος με λέξεις κλειδιά να μπορεί να το βρίσκει.

Από τις τρεις πιο πάνω ρυθμίσεις αυτή που αφορά στο ερώτημά μας είναι η πρώτη, στην οποία θα εστιάσουμε. Υπάρχουν οι εξής επιλογές:

(1) Οι αναρτήσεις σας να είναι δημόσιες (Public)

(2) Οι αναρτήσεις σας να μπορούν να ειδωθούν από τους φίλους σας (Friends on Facebook)

(3) Οι αναρτήσεις σας να μπορούν να ειδωθούν από τους φίλους σας, αλλά όχι τους κοινούς γνωστούς σας (Friends except acquaintances) και τέλος

(4) Οι αναρτήσεις σας να μπορούν να ειδωθούν μόνο από εσάς (Only me), άρα να έχετε ένα κλειδωμένο προφίλ.

Από τη στιγμή λοιπόν που δεν επιλέξουμε την τέταρτη ρύθμιση, τότε δεν υπάρχει ο απόλυτος βαθμός ιδιωτικότητας, για τον εξής λόγο: Όταν οι φίλοι σας που έχουν ένα δημόσιο προφίλ, πράγμα που σημαίνει ότι όλοι μπορούν να το δουν, είτε πατήσουν οποιαδήποτε από τις έξι επιλογές αντίδρασης (reaction icons, emoticons ή emojis: Like-Μου αρέσει, Love-Τέλειο, Haha-Χαχα, Wow-Ουάου, Sad-Λυπάμαι και Angry-Έλεος) στην ανάρτησή σας, είτε την σχολιάσουν ή κοινοποιήσουν, τότε αυτομάτως την θέτουν σε κοινή θέα από τρίτους, οι οποίοι, αν δεν τους έχετε αποκλείσει ή μπλοκάρει, θα μπορούν να αντιδράσουν, σχολιάσουν (comment), κοινοποιήσουν (share) ή ακόμα και αποθηκεύσουν, μέσω print screen ή μετατροπής σε .pdf ολόκληρο το νήμα της ανάρτησής σας.

Twitter

Το Twitter παρέχει εννέα ρυθμίσεις ιδιωτικότητας, ανάμεσα στις οποίες και η ιδιωτικότητα τιτιβισμάτων (Tweet privacy), που μας ενδιαφέρει. Εδώ ο χρήστης έχει την επιλογή της προστασίας των τιτιβισμάτων του (Protect my tweets), πράγμα που σημαίνει ότι «αν την επιλέξει τα τιτιβίσματά του θα μπορούν να τα βλέπουν μόνο οι χρήστες που έχει εγκρίνει, ενώ τα μελλοντικά τιτιβίσματά του δεν θα είναι διαθέσιμα δημόσια» (If selected, only those you approve will receive your Tweets. Your future Tweets will not be available publicly). Σε διαφορετική περίπτωση ισχύουν περίπου τα όσα αναφέραμε για το Facebook.

Instagram

Στο Instagram υπάρχει η εξής επιλογή ιδιωτικοτητας: «Ο λογαριασμός αυτός είναι ιδιωτικός. Ακολουθείστε τον χρήστη για να βλέπετε τις φωτογραφίες και τα βίντεό του». Αν ο χρήστης έχει ένα ανοικτό προφίλ, τότε συνειδητά έχει επιλέξει να εκθέτει δημόσια τον εαυτό του/της, πρωτίστως μέσω της εικόνας, αφού, συγκριτικά με τα άλλα δύο δίκτυα οι δυνατότητες γραπτών αναρτήσεων στο Instagram είναι πολύ περιορισμένες.

Στοχοποίηση και δημόσια σφαίρα

Λέγοντας τα πιο πάνω, όποιος γράφει ή εκτίθεται δημόσια, σε αυτό που ο Jurgen Habermas αποκάλεσε δημόσια σφαίρα (public sphere - βλ. https://en.wikipedia.org/wiki/Public_sphere) είναι δημόσιο πρόσωπο με ένα κοινό δεκάδων, εκατοντάδων, χιλιάδων ή εκατομμυρίων ατόμων, που αποκαλούνται φίλοι, ακόλουθοι, αναγνώστες ή θαυμαστές. Ο όρος στοχοποίηση είναι ουσιαστικά υποκείμενος και αόριστος και δεν πρέπει να μπερδεύεται με τον όρο πλαισίωση (framing - βλ. Framing Theory @ https://en.wikipedia.org/wiki/Framing_(social_sciences) και https://masscommtheory.com/theory-overviews/framing-theory/). Κάθε άτομο που είναι στα δημόσια δίκτυα, είτε συμβατικά, είτε κοινωνικά, γνωρίζει ότι μπορεί να στοχοποιηθεί, με βάση, όμως, ένα δικό του ορισμό της λέξης. Εγώ γράφω δημόσια, άρα είμαι δημόσιο πρόσωπο, εκτίθεμαι, κρίνομαι, χλευάζομαι, βρίζομαι, επικροτούμαι κ.ο.κ., το γνωρίζω πολύ καλά αυτό, είναι δική μου επιλογή και μπορώ να την ρυθμίσω αναλόγως, όπως εξήγησα.

Συμπερασματικά, αν κάποιος δεν έχει ένα προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα μόνο για τον εαυτό του, τότε ουσιαστικά όλες οι αναρτήσεις του είναι δημόσιες σε κάποιο βαθμό. Αν ο ίδιος έχει ένα δημόσιο προφίλ τότε, όπως και στην περίπτωση της εφημερίδας, είναι σαν να αρθρογραφεί ή προβάλλεται δημόσια - επώνυμα, ανώνυμα ή ψευδώνυμα (με παρατσούκλι) - μετατρέποντας τον εαυτό του σε ένα δημόσιο πρόσωπο με μικρό, μεγάλο ή μεγαλύτερο βαθμό δημοτικότητας, αναγνώρισης, απήχησης. 

Απάτη και ψεύδος
Οι δυνατότητες ατέρμονης παραπληροφόρησης, απάτης, λασπολογίας, δυσφήμισης, ψεύδους, συκοφαντίας, κατασκευασμένων φωτογραφιών, προώθησης, προαγωγής ή διαφήμισης θαυμάτων, αγίων, προφητών, ηρώων και πολέμων, που προσφέρουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με την αρωγή ιστοχώρων και ιστολογίων αμφίβολης καθαρότητας και επαγγελματικής δημοσιογραφίας και δεοντολογίας, είναι πρωτοφανείς.

Γενικεύοντας, προπαγανδίζοντας, λαϊκίζοντας και αφορίζοντας, χρησιμοποιώντας στερεότυπα, βάσει προκαταλήψεων, χωρίς κριτική σκέψη, χωρίς εις βάθος ανάλυση, με μια διπολική συγκριτική προσέγγιση τύπου άσπρο vs. μαύρο, καλό vs. κακό, σωστό vs. λάθος, αληθινό vs. ψεύτικο, ανώτερο vs. κατώτερο - παίζουν το παιχνίδι των συναισθημάτων, δημιουργούν μελόδραμα και συγκινούν τις μάζες.

Παραθέτω πιο κάτω χρήσιμες σελίδες ελέγχου της αυθεντικότητας ειδήσεων και φωτογραφιών που κυκλοφορούν στον Παγκόσμιο Ιστό:
1. http://ellinikahoaxes.gr
2. http://www.factchecker.gr
3. http://www.snopes.com
4. https://www.truthorfiction.com
5. http://fotoforensics.com
6. http://www.hoax-slayer.com/like-farming-scams.shtml

Σημειώσεις:

(1) Οι ρυθμίσεις ασφαλείας είναι διαφορετικές και αφορούν την πρόσβαση και τις ειδοποιήσεις (συνθηματικά, παραβίαση - hacking - απενεργοποίηση ή διαγραφή ενός λογαριασμού). 

(2) Οι συνομιλίες μέσω άμεσων γραπτών μηνυμάτων ή μέσω φωνής (Facebook: Chat, Voice Call ή Video Call | Twitter: Direct Messages | Instagram: Αποστολή Μηνύματος), είναι ιδιωτικές, εκτός αν κοινοποιηθούν δημόσια από τον συνομιλητή/συνομιλήτριά σας ή κάποιο τρίτο πρόσωπο που έχει πρόσβαση στον λογαριασμό του/της.