Ελληνικοί θησαυροί από την Ολυµπία µέχρι τη Μαύρη Θάλασσα

Μια πήλινη πλάκα µε στίχους της «Οδύσσειας», ένα άθικτο ναυάγιο 2.400 ετών και ο «αρχαιολόγος» TAΡ
Μαρία Ριτζαλέου - Γιώργος Βαϊλάκης

Για σκεφτείτε το: Είναι αυτονόητο να καταµετρούµε κάθε χρόνο τεράστιας σηµασίας αρχαιολογικά ευρήµατα, τόσα ώστε να µην
ξέρουµε τι να πρωτοπροβάλλουµε; Κι όµως το αντιµετωπίζουµε ως σχεδόν καθηµερινό φαινόµενο. Κι ας έφτασαν τα ευρήµατα το 2018 µέχρι τον... βυθό της Μαύρης Θάλασσας ή σε όλη τη διαδροµή του TAP!
ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΙΕΡΟ

∆εν είναι τυχαίο ότι συµπεριλήφθηκε στον κατάλογο µε τις δέκα σηµαντικότερες ανακαλύψεις του 2018, που δηµοσιεύει κάθε χρόνο το έγκυρο περιοδικό «Archaeology». Αλλωστε, η πήλινη πλάκα που βρέθηκε σε θέση παρακείµενη του ιερού της Ολυµπίας και διασώζει εγχάρακτους 13 στίχους από τη ραψωδία ξ της «Οδύσσειας» (οµιλία του Οδυσσέα στον Εύµαιο) θεωρήθηκε -ήδη από τον περασµένο Ιούλιο που εντοπίστηκε- ως µία τεράστιας ιστορικής αξίας αρχαιολογική ανακάλυψη.

Μάλιστα, σύµφωνα µε τις πρώτες εκτιµήσεις, το εύρηµα µπορεί να χρονολογηθεί στη ρωµαϊκή εποχή και πιθανώς πριν από τον 3ο αι. µ.Χ. Σε αυτήν την περίπτωση, η πήλινη πλάκα διασώζει ίσως το παλαιότερο σωζόµενο γραπτό απόσπασµα των οµηρικών επών που έχει έρθει ποτέ στο φως! Και, ακολούθως, η επιγραφή αποτελεί, πέραν της µοναδικότητάς της, ένα σπουδαίο αρχαιολογικό, επιγραφικό, φιλολογικό και ιστορικό τεκµήριο. «Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό και εξαιρετικά σπάνιο, αν όχι µοναδικό, να σώζεται µία επιγραφή µε απόσπασµα οµηρικού έπους» είχε δηλώσει στο «Εθνος» η δρ Ερωφίλη-Ιριδα Κόλια, προϊσταµένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας. Αναµφίβολα, πρόκειται για µια ανακάλυψη η οποία επιπλέον περιβάλλεται µε ανυπολόγιστη συµβολική αξία, αφού -στην ουσία- η ίδια η λογοτεχνία πηγάζει από τον Οµηρο.

ΣΕ 1.600 ΜΕΤΡΑ ΒΑΘΟΣ

Μια άλλη αρχαιολογική ανακάλυψη που ξεχώρισε το 2018 είναι το ναυάγιο ενός ελληνικού εµπορικού πλοίου ηλικίας 2.400 ετών που εντοπίστηκε στη Μαύρη Θάλασσα, το οποίο αποτελεί πλέον το αρχαιότερο γνωστό «άθικτο» ναυάγιο πλοίου αφού κείτονταν στον βυθό εδώ και περισσότερα από 2.400 χρόνια. «Ενα πλοίο που επιβιώνει άθικτο από τον κλασικό κόσµο είναι κάτι που ποτέ δεν πίστεψα ότι θα ήταν δυνατό» είχε πει έκπληκτος -τον Οκτώβριο- ο καθηγητής Τζον Ανταµς, ο βασικός ερευνητής της οµάδας που έκανε την ανακάλυψη, της Black Sea Maritime Arcaeology Project (MAP, Θαλάσσιο Αρχαιολογικό Πρόγραµµα της Μαύρης Θάλασσας), αποκαλύπτοντας ότι «θα αλλάξει τον τρόπο που κατανοούµε τη ναυπηγική και τα θαλάσσια ταξίδια στον αρχαίο κόσµο». Και πράγµατι, το πλοίο των 23 µέτρων ανακαλύφθηκε σε εξαιρετική κατάσταση: µε το κατάρτι του, το πηδάλιό του και τους πάγκους για τους κωπηλάτες στη θέση τους, λίγο περισσότερα από 1.600 µέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Μάλιστα, σύµφωνα µε τους ερευνητές, διατηρήθηκε τόσο καλά χάρη στην έλλειψη οξυγόνου. Το πλοίο θεωρείται ότι ήταν εµπορικό, ενός τύπου που οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι είχαν δει προηγουµένως µόνο σε αρχαία ελληνικά κεραµικά, όπως το «Αγγείο των Σειρήνων» («Siren Vase»), ένα αρχαιοελληνικό ερυθρόµορφο αγγείο που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο. Πάντως, η ύπαρξη του πλοίου έγινε γνωστή από την αρχαιολογική οµάδα ήδη από το 2017. Αλλά µόλις πρόσφατα ένα τηλεχειριζόµενο βρετανικό υποβρύχιο σκάφος το εντόπισε σε απόσταση περίπου 50 µιλίων από τις ακτές της Βουλγαρίας. Η οµάδα σκοπεύει να αφήσει το σκάφος εκεί όπου βρέθηκε, όµως ένα µικρό κοµµάτι του χρονολογήθηκε µε άνθρακα από το Πανεπιστήµιο του Σαουθάµπτον και τα αποτελέσµατα επιβεβαίωσαν ότι είναι όντως το παλαιότερο ναυάγιο που είναι γνωστό στην ανθρωπότητα – σε τέτοια κατάσταση.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΒΡΟ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Ενα σηµαντικό αρχαιολογικό έργο µε 400 και πλέον σωστικές ανασκαφές και δοκιµαστικές τοµές, µε περισσότερους από 650 ειδικούς στην αρχαιολογική έρευνα και µοναδικά ευρήµατα, που καλύπτουν πάνω από 7.000 χρόνια ιστορίας, ολοκληρώθηκε φέτος στο πλαίσιο των εργασιών για την κατασκευή του ∆ιαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου (TAP), από τους Κήπους του ΕβρΠερισσότερα από 7.000 χρόνια µεσολαβούν από τα παλαιότερα έως τα νεότερα αρχαιολογικά ευρήµατα που έχουν έρθει στο φως από τις ανασκαφές, οι οποίες διενεργήθηκαν µε την επίβλεψη των 13 κατά τόπους εφορειών αρχαιοτήτων και σε στενή συνεργασία µε το υπουργείο Πολιτισµού. Στα πρωιµότερα ευρήµατα συγκαταλέγονται οικιστικά κατάλοιπα της 6ης και της 5ης χιλιετίας π.Χ. που βρέθηκαν στον Αντίγονο Φλώρινας, θραύσµατα κεραµικής της Νεολιθικής Εποχής (5300 π.Χ.-3200 π.Χ.) από τη Μεσορράχη Σερρών, κατάλοιπα οικισµού της Πρώιµης Εποχής του Χαλκού (3200-2000 π.Χ.) στα Αβδηρα Ξάνθης και νεκροταφείο της ίδιας περιόδου στον Περδίκκα Κοζάνης. Το τελευταίο, µάλιστα, θεωρείται ιδιαίτερα σηµαντικό εύρηµα, ως ένα από τα πρωιµότερα που έχουν ανασκαφεί στον ελλαδικό χώρο. Τα υστερότερα ευρήµατα, από την άλλη, είναι µεταβυζαντινά, όπως τα υδραγωγεία που ανασκάφηκαν στους δήµους Τοπείρου και Αβδήρων Ξάνθης και το τµήµα ναού στην Ποριά Καστοριάς. Ακόµη πιο πρόσφατο είναι το ασηµένιο σερβικό νόµισµα του 19ου αιώνα που βρέθηκε σε νεκροταφείο στους Πύργους Κοζάνης. Πολλές άγνωστες µέχρι σήµερα αρχαιολογικές θέσεις ήρθαν στο φως, µε χαρακτηριστικά παραδείγµατα τα πλούσια σε κτερίσµατα ρωµαϊκά νεκροταφεία στις θέσεις «Θεοδόσια» και «Ισωµα» του Κιλκίς, αλλά και η τρίκλιτη βασιλική στον ποταµό Εβρο που χρονολογείται στην πρώιµη βυζαντινή εποχή.

Στον Νοµό Θεσσαλονίκης εντοπίστηκαν δύο λαξευτοί τάφοι στην Ευαγγελίστρια, κατάλοιπα κτιρίου ρωµαϊκών χρόνων στην περιοχή µεταξύ Λαχανά και Ευαγγελίστριας, αλλά και νεκροταφείο παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος-7ος µ.Χ. αι.) στην Ασσηρο. Από τα πιο… ακριτικά ευρήµατα είναι τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στο χωριό Ποριά της Καστοριάς, κοντά στον ποταµό Αλιάκµονα. Σύµφωνα µε τους αρχαιολόγους, πρόκειται για κτίσµα µε τρίπλευρη κόγχη στην ανατολική πλευρά που παραπέµπει σε ναό, πιθανόν µεταβυζαντινών χρόνων -από τα µέσα του 15ου έως στις αρχές του 19ου αιώνα- ή τµήµα µεγαλύτερου ναού. Εργαστηριακές εγκαταστάσεις και κατασκευές, όπως κλίβανοι, εργαλεία υφαντικής, κατάλοιπα µεταλλουργικής δραστηριότητας, αλλά και σποραδικά ευρήµατα όπως αγγεία και νοµίσµατα, συνθέτουν µια πληρέστερη εικόνα για την ιστορία και την προϊστορία της κάθε περιοχής