Μνημοσύνη……..η μητέρα των Μουσών

Αναπαράσταση της Μνημοσύνης σε μωσαϊκό της Αντιοχείας, Worcester Art Museum, Massachusetts, USA

Γράφει ο Χείλων

Η Μνημοσύνη, στην αρχαιότητα ήταν η θεά της μνήμης και θεωρείτο ως μια από τις πλέον ισχυρές θεότητες της εποχής της. Εξ’ άλλου η μνήμη είναι ένα από τα προσόντα που ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα, καθώς αποτελεί το θείο
δώρο που επιτρέπει να συζητούμε, να κρίνουμε, να αιτιολογούμε, να προβλέπουμε, να προλαμβάνουμε και το σημαντικότερο όλων, αποτελεί το θεμέλιο του πολιτισμού.

Δυστυχώς, η θεά Μνημοσύνη έχει σε μεγάλο βαθμό ξεχασθεί, χαμένη στα βάθη της ιστορίας. Αναφέρεται συνήθως ως μητέρα των Μουσών, αν και όλοι αναγνωρίζουν ότι χωρίς μνήμη οι τέχνες των Μουσών δεν ήταν δυνατόν να υπάρξουν.

Ανήκε στις Τιτανίδες, ως κόρη της πρώτης γενιάς θεοτήτων στην αρχαία Ελλάδα και γονείς της ήσαν ο Κρόνος και η Γαία.

H Μνημοσύνη απεικονίζεται συνήθως με πλούσια χαίτη από πυρόξανθα μαλλιά. Υπάρχουν αρκετές ιστορίες γι’ αυτήν και μνημονεύεται συχνά από τους αρχαίους ποιητές που αφηγούνται τα υπέροχα δώρα της στην ανθρωπότητα.

Ενίοτε αναφέρεται ως η πρώτος φιλόσοφος, η οποία προσέφερε στους ανθρώπους ως δώρο την δύναμη της λογικής. Πιστώθηκε την ευθύνη ονομασίας όλων των αντικειμένων, παρέχοντας στους ανθρώπους τα μέσα για διάλογο, την δυνατότητα συνομιλίας και την δύναμη της μνήμης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μνήμη ήταν υψίστης σημασίας την εποχή της Μνημοσύνης. Πολύ πριν την εφεύρεση του αλφαβήτου και του γραπτού λόγου, ήταν ζωτικής σημασίας για την ευημερία ενός ατόμου, ή μιας κοινωνίας που έπρεπε να βασίζονται αποκλειστικά στα διδάγματα που εμπεριείχε και διαλαμπάδευε η προφορική ιστορία.

Εξ’ άλλου δεν μιλάμε για απομνημόνευση απλών πραγμάτων όπως καταστάσεις αγαθών, ή ασήμαντους αριθμούς. Η μνήμη ήταν κάτι πολύ σημαντικότερο – ήταν η μνήμη των κανόνων και των ενεργειών του σύμπαντος, ο κύκλος της ζωής, η μνήμη του πώς να ζούμε στον κόσμο.

Οι αρχαίοι πίστευαν ότι όταν κάποιος πεθάνει και περάσει στον Κάτω Κόσμο έπρεπε να επιλέξει. . . ή να πιεί νερό από τον ποταμό Λήθη, όπου ξεχνούσε όλους τους πόνους και βάσανα της προηγούμενης ζωής και ταυτόχρονα όλα τα διδάγματα, ή να πιεί από την Μνημοσύνη, την πηγή της μνήμης. Εκείνοι που επέλεγαν να ξεχάσουν, έπρεπε να ξαναγεννηθούν, να επιστρέψουν στην γη, για να διδαχθούν ξανά από τις εμπειρίες της ζωής. Εκείνοι που είχαν επιλέξει να θυμούνται γινόντουσαν δεκτοί στα Ηλύσια Πεδία, όπου ζούσαν αιωνίως με άνεση και ειρήνη.

Η εκτίμηση την οποία έτρεφαν οι αρχαίοι στην μνήμη ήταν εμφανές στις τελετές μύησης των αρχαίων Γνωστικών, οι οποίοι όφειλαν να συνεννοούνται με χρησμούς.

Τροφώνιος – Historia Deorum Fatidicorum, Geneva, 1675 (Wikipedia)

Οι υποψήφιοι πριν παρουσιασθούν στο μαντείο, πήγαιναν σε ένα μέρος με δύο δεξαμενές που βρίσκονταν η μία δίπλα στην άλλη και τους δινόταν η εντολή να πιούν από την δεξαμενή της θεάς Λήθης, ώστε να ξεχάσουν την προηγούμενη ζωή τους. Κατόπιν μετέβαιναν στην δεξαμενή της Μνημοσύνης όπου έπιναν για θυμούνται όλα όσα επρόκειτο να διδαχθούν στο μαντείο.

Οι μυημένοι στη συνέχεια «θάβονταν ζωντανοί» για λίγες μέρες στο «τάφο» του χθόνιου (γήινου) θεού Τροφώνιουπεριμένοντας την άφιξη του μάντη. Αν ο μυημένος είχε προετοιμαστεί κατάλληλα και κρινόταν άξιος, τα μυστήρια της ζωής, αποκαλύπτονταν από το μαντείο και όταν επανερχόταν στην πραγματικότητα, οι ιερείς τον τοποθετούσαν σε ειδικό κάθισμα, που ονομαζόταν θρόνος της Μνημοσύνης, όπου έπρεπε να θυμηθεί και να αφηγηθεί όλα όσα είχε μάθει προηγουμένως.

Όντας σημαντική θεά, η Μνημοσύνη, σήμερα είναι ευρύτερα γνωστή ως μητέρα τωνΜουσών, οι οποίες ενέπνεαν τους ποιητές και μουσικούς και προωθούσαν τις τέχνες και επιστήμες.

Μετά τον πόλεμο του Δία κατά των Τιτάνων και την εδραίωσή του ως ο ηγέτης των Ολυμπίων, ο ίδιος φοβόταν ότι αν και ήταν αθάνατος, οι μεγάλες νίκες και αποφάσεις του, θα μπορούσαν σύντομα να ξεχαστούν. Επιθυμώντας διακαώς να βρεί τρόπο για να διατηρηθεί η μνήμη των κατορθωμάτων του, ντύθηκε βοσκός και πήγε να συναντήσει την Μνημοσύνη με την οποία κοιμήθηκε μαζί για εννέα νύχτες πριν επιστρέψει στο σπίτι του στον Όλυμπο (εκείνη την εποχή δεν είχε παντρευτεί την Ήρα). Ο Δίας υλοποίησε την επιθυμία του. Μήνες αργότερα η Μνημοσύνη γεννούσε επί εννέα ημέρες, μια κόρη ημερησίως, φέρνοντας στην ζωή τις εννέα Μούσες οι οποίες αναδείχθηκαν σε προστάτιδες των τεχνών και αγαπημένες θεότητες του Ολύμπου, καθότι η παρουσία τους ήταν απαραίτητη σε κάθε συμπόσιο, όπου καθισμένες κοντά στο θρόνο του πατέρα τους, διασκέδαζαν τους καλεσμένους, υμνώντας όχι μόνο το μεγαλείο του Δία, αλλά και τα θαυμάσια κατορθώματα των Ελλήνων ηρώων, την δημιουργία του ουρανού, της γης και όλων των θαυμαστών πλασμάτων.

Χείλων