«Ντιμπέιτ» με τους πολιτικούς της αρχαιότητας

      

Τριάντα πολιτικοί άντρες της αρχαιότητας «βγαίνουν στο φως» και αποκαλύπτουν χαρακτηριστικά του προσώπου και της πολιτικής τους.

Η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ., Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου, η πλέον ειδική στην αρχαία γλυπτική, κυρίως της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής περιόδου, «βγάζει» από το Μουσείο Εκμαγείων της Φιλοσοφικής Σχολής, στο οποίο είναι διευθύντρια, 30 εντυπωσιακά εκμαγεία και αντίγραφα έργων γλυπτικής που αποδίδουν κεφαλές πολιτικών προσώπων της αρχαιότητας.
Παρουσιάζει έτσι στο κοινό αυτοκράτορες και πολιτικούς άντρες που οι πολίτες αποθέωσαν στήνοντας εντυπωσιακούς ανδριάντες ή καθαίρεσαν, γκρεμίζοντας αγάλματα και σβήνοντας τα ονόματά τους από κάθε δημόσιο έγγραφο.
Η έκθεση με τίτλο «Εκφράσεις Εξουσίας. Η εικόνα του πολιτικού ανδρός από τον Περικλή ως τον Θεοδόσιο Β'» εγκαινιάζεται στις 14 του μήνα και φιλοξενεί περίπου 30 εκμαγεία και αντίγραφα έργων γλυπτικής -από ένα σύνολο 600 έργων-, που αποδίδουν κεφαλές πολιτικών προσώπων της αρχαιότητας, ενώ συνοδεύεται από πλούσιο συμπληρωματικό υλικό, κείμενα και εικόνες.

Κεφαλή του Αλεξάνδρου. Μουσείο Ακροπόλεως. Αντίγραφο των ύστερων ελληνιστικών χρόνων από πρωτότυπο που ίσως είχε στηθεί στην Ολυμπία με άλλα αγάλματα της βασιλικής οικογένειας των Μακεδόνων, μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Ο Αλέξανδρος αναγνωρίζεται χάρη στα νεανικά χαρακτηριστικά και στην πλούσια κόμη με την «αναστολή» πάνω από το μέτωπο.
«Πρόκειται για εκμαγεία και αντίγραφα έργων, τα πρωτότυπα των οποίων βρίσκονται στις προθήκες ελληνικών και ευρωπαϊκών μουσείων. Το θέμα είναι εξαιρετικά επίκαιρο, καθώς, όπως σήμερα οι πολιτικοί περνούν τα μηνύματά τους μέσα από τη δημόσια εικόνα τους, το ντύσιμό τους, τις κινήσεις τους, τη στάση του σώματος, έτσι και τότε οι ανδριάντες ''μιλούσαν'' και έστελναν μηνύματα», λέει στο «Έθνος» η κ. Στεφανίδου-Τιβερίου.
Για παράδειγμα η κολοσσιαία κεφαλή του Κωνσταντίνου, που βρίσκεται στα Μουσεία του Καπιτωλίου, έχει μεγάλα μάτια με αυστηρό βλέμμα. Είναι η εποχή που ο αυτοκράτορας μετατρέπεται σε μονάρχη και απαιτεί από τους υπηκόους του να τον προσκυνούν.
Στην κεφαλή του πρώτου Ρωμαίου αυτοκράτορα, Αυγούστου, που εκτίθεται στη γλυπτοθήκη NyCarlsberg της Κοπεγχάγης, κυριαρχεί σκόπιμα ο ιδεαλισμός, απουσιάζουν τα πραγματικά χαρακτηριστικά, έχει ιδεαλιστικά χαρακτηριστικά.

Κεφαλή του Περικλή. Βερολίνο, Antikensammlung. Ρωμαϊκό αντίγραφο από πρωτότυπο του 430 π.Χ. περίπου, το οποίο κατασκεύασε ο γλύπτης Κρησίλας και είχε στηθεί στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ο Αθηναίος στρατηγός χαρακτηρίζεται από το κράνος που φέρει, ενώ τα χαρακτηριστικά του προσώπου του είναι εξιδανικευμένα.
Αλλά και στην κεφαλή του Περικλή, που προέρχεται από το Antikensammlung του Βερολίνου, ένα ρωμαϊκό αντίγραφο από πρωτότυπο του 430 π.Χ., του γλύπτη Κρησίλα, που κοσμούσε την Ακρόπολη, ξεχωρίζει το κράνος του, σύμβολο εξουσίας και δύναμης και τα χαρακτηριστικά του προσώπου είναι εξιδανικευμένα.
«Οι σύγχρονες κοινωνίες διαθέτουν μια μεγάλη γκάμα μέσων επικοινωνίας και μετάδοσης πληροφοριών και μηνυμάτων. Στην αρχαιότητα τον ρόλο των media αναλαμβάνουν τα έργα τέχνης που ιδρύονται στους δημόσιους χώρους, και κυρίως οι ανδριάντες», αναφέρει η κ. Στεφανίδου-Τιβερίου και προσθέτει: «Μέσω αυτών προπαγανδίζονται οι ιδέες και τα επιτεύγματα των τιμώμενων, προβάλλονται οι ευεργεσίες και οι αρετές τους, οι οποίες διατηρούνται και στη μνήμη των κατοπινών γενεών. Ομοίως η καθαίρεση ανδριάντων των πολιτικών προσώπων που περιπίπτουν σε δυσμένεια δείχνει τη μεγάλη πολιτική σημασία τους».

Κεφαλή του Αυγούστου. Κοπεγχάγη, Γλυπτοθήκη ΝyCarlsberg. Πρόκειται για ένα από τα πολλά αντίγραφα ενός τύπου απεικόνισης του πρώτου Ρωμαίου αυτοκράτορα, που δημιουργήθηκε το 27 π.Χ. Κυριαρχεί σκόπιμα ο ιδεαλισμός, ενώ τα πραγματικά χαρακτηριστικά σχεδόν απουσιάζουν
Τον σημαντικότερο ρόλο στους ανδριάντες κατέχει η εικονιστική κεφαλή, το πορτρέτο. Ανάλογα με την περίπτωση προβάλλονται λιγότερο ή περισσότερο τα πραγματικά χαρακτηριστικά του προσώπου.
Το αρχαίο πορτρέτο δεν αποτελεί συνεπώς πιστή απόδοση της πραγματικότητας. Είναι μια έντεχνη δημιουργία που πηγάζει από ιδεολογικά κίνητρα. Εκφράζει το πολιτικό και κοινωνικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης εποχής στην οποία δημιουργείται και ταυτόχρονα την ιδιότητα και τις αξίες του τιμώμενου.

Κεφαλή του Αδριανού. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας (117-138 μ.Χ.) υιοθετεί χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε ελληνικές συνήθειες, όπως το γένι. Το στεφάνι βελανιδιάς που φέρει κοσμείται με μετάλλιο που εικονίζει τον αετό, σύμβολο εξουσίας
Η έκθεση θα μείνει ανοιχτή έως το τέλος του χρόνου στο Μουσείο Εκμαγείων της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.
Πηγή