Καρχαριοφοβία – Πόσο πιθανό είναι να δεχτείς επίθεση από καρχαρία;

Η Ελίζαμπεθ Οσμπορν πετάχτηκε από τη θέση της και πλησίασε έντρομη την τηλεόραση – «δεν πίστευα αυτό που έβλεπα», είπε. Αυτό που έβλεπε σε ζωντανή μετάδοση ήταν το παγκόσμιο

πρωτάθλημα σερφ στη Νότια Αφρική, στο οποίο συμμετείχε ο γιος της, Μάικ Φάνινγκ.

Λίγο πριν ο Αυστραλός πρωταθλητής ανέβει στη σανίδα του για να ξεκινήσει την προσπάθειά του,
συνειδητοποίησε ότι ένας μεγάλος καρχαρίας βρισκόταν ακριβώς πίσω του. Ενστικτωδώς άρχισε να χτυπάει με δύναμη τα πόδια του, καταφέρνοντας, ανέλπιστα, να τον απομακρύνει. Θα μπορούσε να είναι σκηνή από τα «Σαγόνια του καρχαρία», την ταινία που φέτος κλείνει 40 χρόνια και που έως ένα βαθμό δημιούργησε σε εκατομμύρια ανθρώπους τη φοβία ότι κάπου υπάρχει ένας δολοφόνος λευκός καρχαρίας που καιροφυλακτεί. Είναι απλώς μια φοβία; Οι ειδικοί ξεκαθαρίζουν ότι ακόμη και στα πιο «επικίνδυνα» νερά (Φλόριδα, Χαβάη, Αυστραλία ή Νότια Αφρική) το να δεχτεί κάποιος επίθεση από καρχαρία είναι στατιστικά απίθανο: η πιθανότητα είναι 1 στα 264 εκατομμύρια! Την προηγούμενη δεκαετία στις ΗΠΑ υπήρξαν μόλις 10 θανάσιμες επιθέσεις, ενώ το ίδιο διάστημα 7.053 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κάνοντας ποδήλατο.

Ολα αυτά τα στοιχεία, όμως, δεν αναιρούν το γεγονός ότι αυτήν τη δεκαετία, και ειδικά φέτος, παρατηρείται μια ασυνήθιστη αύξηση στις… συναντήσεις ανθρώπων με τον περιβόητο θαλάσσιο θηρευτή. Οι απρόκλητες επιθέσεις, λοιπόν, έχουν παγιωθεί πλέον λίγο πάνω από τις 70 το χρόνο – περισσότερες από ποτέ. Στις ακτές της βόρειας Καρολίνας, ενώ τα προηγούμενα χρόνια σημειώνονταν ένα με δύο περιστατικά, φέτος έχουν καταγραφεί ήδη οκτώ. Εν τω μεταξύ, στην Αυστραλία, έπειτα από δύο θανάτους κολυμβητών πέρυσι και εξαιτίας του διπλασιασμού των επιθέσεων τα τελευταία χρόνια, οι αρχές έδωσαν εντολή (ξεσηκώνοντας, δικαιολογημένα, θύελλα αντιδράσεων) σε ψαράδες να περιφρουρούν τις τουριστικές παραλίες θανατώνοντας κάθε καρχαρία άνω των τριών μέτρων. Εν τω μεταξύ, στην Τασμανία σημειώθηκε προ ημερών  νέα θανάσιμη επίθεση, με έναν 40χρονο να κατασπαράσσεται από λευκό καρχαρία μπροστά στα μάτια της κόρης του.

Αποπροσανατολίζονται από τα ζεστά νερά

Τι συμβαίνει λοιπόν; Εχει αλλάξει η συμπεριφορά των καρχαριών; Αυτό που έχει αλλάξει σίγουρα είναι οι δικές μας συνήθειες. Ο κόσμος πλέον περνά σημαντικά περισσότερο χρόνο εντός του νερού, κυρίως λόγω των διάφορων θαλάσσιων δραστηριοτήτων (σερφ, scuba diving κ.ά.). Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η συνύπαρξή μας σε έναν κοινό τόπο είναι, πολύ λογικά, ο βασικότερος λόγος για την αύξηση των περιστατικών. Δεν είναι, όμως, ο μοναδικός. Η αύξηση της θερμοκρασίας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής παίζει επίσης κάποιο ρόλο: οι καρχαρίες αποπροσανατολίζονται από τα ζεστά νερά, ακολουθούν άγνωστα σ’ αυτούς ρεύματα και συχνά παρασύρονται κοντά στις ακτές. Στις πιθανές αιτίες προστίθεται και η συχνότητα του ψαρέματος σε τουριστικές παραλίες, με τους καρχαρίες να οσφραίνονται από χιλιόμετρα τα δολώματα ή τα σκοτωμένα ψάρια των ψαροντουφεκάδων – η όσφρηση είναι η ισχυρότερη αίσθησή τους, σε αντίθεση με την αδύναμη όρασή τους.

Και τι κάνουμε αν βρεθούμε πρόσωπο με πρόσωπο με έναν καρχαρία; «Το καλύτερο είναι να μείνεις ακίνητος, να μην προσπαθήσεις να τον αντιμετωπίσεις ή να φύγεις· δεν έχει νόημα. Αν θέλει να σε πιάσει, θα σε πιάσει», λέει ο Μανώλης Μπαρδάνης, εκπαιδευτής αυτόνομης και ελεύθερης κατάδυσης στη Νάξο, ο οποίος έχει ολοκληρώσει μια εκτενή μελέτη για τις επιθέσεις καρχαριών ιστορικά στις ελληνικές θάλασσες (naxosdiving.com). Αρα ο Φάνινγκ δεν αντέδρασε σωστά χτυπώντας τα πόδια του; «Αν επιτεθεί, μπορείς να δοκιμάσεις να τον χτυπήσεις στο ρύγχος, αυτό ίσως και να βοηθήσει», απαντά ο κ. Μπαρδάνης, εξηγώντας μας όμως ότι δεν υπάρχει σωστό ή λάθος σε μια τέτοια περίσταση, καθώς ανάμεσα στα αμέτρητα διαφορετικά είδη πρέπει να συνυπολογίζουμε και το χαρακτήρα του ζώου αλλά και το αν είναι ή όχι πεινασμένος.

Η αύξηση των περιστατικών, πάντως, σε απόλυτες τιμές δεν είναι εντυπωσιακή. Ερευνητές δεν αποκλείουν οι επιθέσεις να φαίνονται περισσότερες, αλλά στην πραγματικότητα να μην είναι, και αυτό γιατί στο παρελθόν δεν ήταν καθόλου οργανωμένη η καταγραφή τους. Αλλωστε η μελέτη των καρχαριών δεν θεωρείται ολοκληρωμένη. «Γενικότερα η έρευνα της θάλασσας είναι περιορισμένη και συγκεκριμένα για τους καρχαρίες ξέρουμε ελάχιστα πράγματα. Δεν γνωρίζουμε ούτε πώς αναπαράγονται τα περισσότερα είδη και μέχρι πρότινος δεν ξέραμε ότι ο μεγάλος λευκός αναπαράγεται στο Αιγαίο», επισημαίνει η Μαρία Σαλωμίδη, δρ περιβαλλοντολόγος στο Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). «Αυτό που ξέρουμε με βεβαιότητα είναι ότι οι άνθρωποι δεν βρισκόμαστε στο μενού τους – διαφορετικά, φανταστείτε τι θα συνέβαινε κάθε καλοκαίρι στις παραλίες».

«Είναι το τελευταίο ζώο που πρέπει να φοβόμαστε»

Γιατί, τότε, έστω και σπάνια, μας επιτίθενται; Κυρίως επειδή μπορεί να μας μπερδέψουν με τη λεία τους (π.χ. με μια φώκια ή με κάποιο μεγάλο ψάρι) ή επειδή μπορεί να νιώσουν απειλή από κάποια κίνησή μας «που θα προκαλέσει τα κυνηγετικά τους ένστικτα», συνεχίζει η κ. Σαλωμίδη. «Το πιο πιθανό είναι να απομακρυνθεί χωρίς να μας δώσει σημασία και χωρίς εμείς να συνειδητοποιήσουμε ότι υπήρξε κοντά μας», προσθέτει ο κ. Μπαρδάνης. «Με εξαίρεση τον μεγάλο λευκό, σχεδόν όλα τα υπόλοιπα είδη είναι εντελώς ακίνδυνα και καθόλου επιθετικά. Δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος· ο καρχαρίας είναι το τελευταίο ζώο που πρέπει να φοβόμαστε». Στην έρευνά του κατέγραψε συνολικά 14 επιθέσεις στην Ελλάδα (οι 11 εκ των οποίων ήταν θανατηφόρες) τα τελευταία 161 χρόνια, με την πιο πρόσφατη να χρονολογείται το 1981. Κι αν το να δεχτείς επίθεση είναι σπανιότατο, πόσο πιθανό είναι να έχεις κάποια αναίμακτη συνάντηση; «Εχω κάνει 2.000 καταδύσεις, πάνω από 1.000 ώρες στο νερό μεσοπέλαγα. Ποτέ δεν έχω συναντήσει καρχαρία».

Υπάρχει, φυσικά, και η άλλη όψη του νομίσματος. Κυρίως επειδή σε κάποιες περιοχές του κόσμου τα πτερύγιά τους θεωρούνται θαυμάσιο έδεσμα, θανατώνονται ετησίως περίπου 100 εκατ. καρχαρίες. Η κ. Σαλωμίδη κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: «Είναι ένα απειλούμενο είδος που εξαφανίζεται με εξωφρενικούς ρυθμούς από τα νερά μας». Στην Ελλάδα κάποια είδη προστατεύονται από τη νομοθεσία. Αλιεύονται, ωστόσο, έστω και συμπτωματικά (π.χ. μπλέκονται σε δίχτυα) και οι ψαράδες τραβούν θριαμβευτικές φωτογραφίες που κάνουν το γύρο του Ιντερνετ. «Σκεφτείτε να γινόταν κάτι αντίστοιχο με ένα νεκρό δελφίνι. Ο καρχαρίας είναι ένα παρεξηγημένο ζώο, με ρόλο απαραίτητο για την ισορροπία του οικοσυστήματος», σχολιάζει η κ. Σαλωμίδη. «Δεν λέω ότι είναι χαριτωμένος – όχι, είναι ένα τρομακτικό, άγριο, μη εξημερωμένο ζώο. Είναι όμως ένας εκπληκτικός θαλάσσιος θηρευτής που έχει επιβιώσει σχεδόν απαράλλακτος, με ελάχιστες εξελικτικές μεταβολές, εδώ και 400 εκατ. χρόνια. Ισως αξίζει το σεβασμό μας». Μαζί της θα συμφωνούσε και ο Πίτερ Μπέντσλεϊ, ο συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίστηκαν τα «Σαγόνια του καρχαρία»: αφιέρωσε τη ζωή του στην προστασία των καρχαριών, σε μια προσπάθεια να αντιστρέψει την εικόνα που έως ένα βαθμό ο ίδιος δημιούργησε.

Πηγή: kathimerini