Το Καρναβάλι και ο αφορισμός του από την Εκκλησία

Το Καρναβάλι είναι μία από τις πιο δημοφιλείς γιορτές σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι μια γιορτή που έχει τις ρίζες της στην πολυθεϊστική1 αρχαιότητα και είχε τους δικούς της συμβολισμούς, οι οποίοι δεν γίνονται αποδεκτοί από την ηθική του χριστιανισμού. Γι’ αυτό έγιναν προσπάθειες να εμβολιστεί η μεγάλη αυτή γιορτή με την αποχή από το κρέας (Αποκριά) και με το ξεκίνημα νηστείας διάρκειας σαράντα ημερών που φτάνει μέχρι το Πεσαχ-πασχα. Παράλληλα, πολλοί

είναι εκείνοι που έχουν την εντύπωση ότι το Καρναβάλι και η Αποκριά σημαίνουν στις μέρες μας το ίδιο πράγμα. Είναι έτσι άραγε τα πράγματα;

Προσπάθεια ταύτισης του Καρναβαλιού με την Απο-κριά- απο-κρεας

Στα νεότερα χρόνια, γίνεται μια προσπάθεια να ταυτιστούν οι δύο όροι, «Καρναβάλι» και «Αποκριά», κάτω από ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο, γι’ αυτό και βλέπουμε αρκετούς να λένε ότι σημαίνουν το ίδιο πράγμα δηλ. «αποχή από το κρέας». – Αυτό οδηγεί στην ύπαρξη διαφόρων ετυμολογιών των δύο όρων με επικρατέστερη στις πλατιές μάζες αυτήν που θέλει τη λέξη «Καρναβάλι» να προέρχεται από τις λατινικές λέξεις «carne» (κρέας) και «vale» (γεια σου), δηλ. αποχαιρετισμός του κρέατος. – Μια άλλη εκδοχή λέει ότι το καρναβάλι ετυμολογικά προήλθε (πάλι) από τις λατινικές λέξεις «carne» (κρέας) και «levare» (αίρω, σηκώνω) που σημαίνει και πάλι αποχή από το κρέας. Και οι δύο αυτές εκδοχές είναι χριστιανικής προέλευσης. Μόνο που όσοι δίνουν αυτές τις ερμηνείες ξεχνάνε κάτι πολύ βασικό. Ότι τις εποχές εκείνες το κρέας δεν ήταν σε πρώτη ζήτηση, ούτε είχε τόση χρήση στη διατροφή των ανθρώπων, λόγω των οικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν.

Οι γιορτές του Κάρνιου Απόλλωνα

Το Καρναβάλι έχει ταυτιστεί με τον αρχαίο Έλληνα θεό Διόνυσο. Όμως η ύπαρξη αυτής της γιορτής είναι προγενέστερη και σχετίζεται με τον Κάρνο ο οποίος ήταν κάποιος μάντης του Θεού Απόλλωνα από την Ακαρνανία.3 Σε αρκετούς στίχος της Ιλιάδας του Ομήρου συναντούμε τη λέξη «καρ» και τα παράγωγά της. Η λέξη αυτή σημαίνει «κεφάλι» και σύγχρονη επιβίωσή της είναι βεβαίως η «κάρα». Εάν τώρα προσθέσουμε και το ευφωνικό «ν» στην ομηρική λέξη «καρ», φτάνουμε κιόλας στη λέξη «κάρνος».5 Κάρνος σημαίνει κριός.6 Από αυτό, λοιπόν μπορεί να ετυμολογηθεί το πρώτο συνθετικό της λέξης Καρνaβάλι. Μένει το δεύτερο συνθετικό το οποίο προέρχεται από το επίρρημα «βάλλε» ή «άβαλε» που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «είθε» και «μακάρι». Έπειτα, μερικές από τις δεκαπέντε και πλέον σημασίες του ρήματος «βάλλω» έχουν την έννοια του «στρέφω», «σείομαι πέρα δώθε», «ελαύνω», «φορώ», «προκαλώ», «ρίπτομαι» αλλά και… «φωτίζω». Έτσι έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα πλέον της ερμηνείας της λέξης Καρναβάλι, η οποία μάλλον είναι πολύ σωστή.

Οι διονυσιακές γιορτές και τα Ανθεστήρια

Οι αποκριές, από την άλλη, έχουν θρακική προέλευση και προέρχονται από τη λατρεία του Θεού του κρασιού και του κεφιού, αλλά και της ζωής και της αναπαραγωγής Διονύσου. Οι λαμβάνοντες μέρος σε αυτή τη γιορτή φορούσαν στα κεφάλια τους στεφάνι από κισσό, φόραγαν μάσκες και ντύνονταν με δέρματα ζώων. Μέσα στο κέφι και στο μεθύσι πείραζαν, χυδαιολογούσαν, θορυβούσαν και χόρευαν. Οι διονυσιακές και βακχικές αυτές γιορτές είχαν σχέση με το τέλος του χειμώνα και τον ερχομό της άνοιξης, συμβόλιζαν δε την εποχή που η γη “ξυπνά” από τη χειμερία νάρκη και αναγεννιέται. Οι θρακικές αυτές τελετές αναμειγνύονται τον 7ο – 6ο αιώνα π.Χ., με την αθηναϊκή γιορτή των Ανθεστηρίων. Οι γιορτές αυτές γίνονταν κατά την ενδέκατη, δωδέκατη και δέκατη τρίτη ημέρα του μηνός Ανθεστηρίωνος του δικού μας δηλαδή Φεβρουαρίου.7 Αξίζει να σημειωθεί ότι τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. οι βάκχικες γιορτές εισήχθησαν στη Ρώμη, ονομάστηκαν “Σατουρνάλια”, προς τιμήν του Σατούρνου (Κρόνου) και άρχιζαν στις 17 Δεκεμβρίου.

Η αντίθεση του χριστιανισμού

Οι γιορτές αυτές, οι οποίες ήταν μέρος της ελληνικής και ρωμαϊκής θρησκείας, ήταν αντίθετες με την ηθική του χριστιανισμού ο οποίος θεωρούσε αυτές τις γιορτές ως σατανικές, αφού ταύτισε τον πολυθεϊσμό με τον σατανά. Το έθιμο αυτό καταπολεμήθηκε πολύ έντονα από την εκκλησία, ωστόσο όταν διαπιστώθηκε ότι δεν μπορούσε να εκτοπιστεί, η Εκκλησία έθεσε στη θέση της γιορτής αυτής το λεγόμενο Τριώδιο, δηλαδή την χρονική περίοδο τριών εβδομάδων πριν από την μεγάλη Σαρακοστή, η οποία αρχίζει από την Καθαρά Δευτέρα και κατέληγε την Κυριακή των Βαΐων. Ο χριστιανισμός παράλληλα στηρίχθηκε στο ότι η τρίτη μέρα των Ανθεστηρίων ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς και στη θέση της τοποθέτησε το «ψυχοσάββατο». Μέσω αυτής της γιορτής περνούν στην ορθόδοξη παράδοση και τα κόλλυβα τα οποία ήταν μέρος του αφιερώματος των Ελλήνων στον ψυχοπομπό και χθόνιο Ερμή και ήταν ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων.

Εκκλησία και Καρναβάλι

Όπως ήδη αναφέραμε, η Εκκλησία προσπάθησε να καταργήσει τα Καρναβάλια, αλλά δεν τα κατάφερε. Αρκετοί όμως, όπως αναφέραμε και στην αρχή, θεωρούν ότι τα Καρναβάλια και οι χριστιανικές Απόκριες ταυτίζονται. Όπως και αρκετοί νομίζουν ότι τα Καρναβάλια (έστω και με τη μορφή που έλαβαν στον σύγχρονο κόσμο), είναι αποδεκτά από την Εκκλησία. Όμως δεν είναι έτσι. Περιδιαβάζοντας σε διάφορες εκκλησιαστικές ή θρησκευτικές ιστοσελίδες διαπιστώνουμε ότι τα Καρναβάλια δεν είναι αποδεκτά από την Εκκλησία. Το «Βήμα Ορθοδοξίας» μας πληροφορεί ότι «η Εκκλησία καταδίκασε και απέρριψε τις γιορτές του καρναβαλιού με την 6η Οικουμενική Σύνοδο του 692, όμως με μια υπέροχη στάση ανοχής και αγάπης παρακολούθησε το λαό να το συνδέει, έστω και τυπικά, με το εορτολόγιο της Εκκλησίας, μέσω της εξαγνιστικής Σαρακοστής».9 Η ίδια ιστοσελίδα σε άλλο άρθρο μάς πληροφορεί ότι «το καρναβάλι δεν έχει καμία σχέση με αυτό που πρεσβεύει και βιώνει η Εκκλησία. Είναι παράξενο πώς σήμερα, στο χώρο το δικό μας, έχουν συνδέσει την έναρξη της νηστείας, της μεγάλης Τεσσαρακοστής, της πνευματικότερης περιόδου του εκκλησιαστικού έτους, με τα ξεφαντώματα. Είναι σαν να ομολογούμε ότι δεν έχουμε καμία σχέση με το Ευαγγέλιο και με αυτό το οποίο μας διδάσκει ο Χριστός».

Σε άλλη ιστοσελίδα συναντούμε έναν ξεκάθαρο διαχωρισμό των Ελλήνων και των Χριστιανών: «Άλλωστε, το καρναβάλι είχε ενταχθεί στη ζωή μας μόνο ως Έλληνες και όχι ως χριστιανοί. Τώρα από εμάς εξαρτάται να περάσουμε τις γνώσεις που πια έχουμε ως Έλληνες Χριστιανοί από το φίλτρο της αλήθειας του Χριστιανισμού, να διορθώσουμε τα λάθη του παρελθόντος, χωρίς όμως να ξεχνάμε πως εμείς τα κάναμε, και να εμβαθύνουμε στις διδαχές του Χριστού που είναι πάντα σύγχρονες και επίκαιρες».10 Σε άλλη ιστοσελίδα («Ορθόδοξη Πίστη») συναντούμε ένα άρθρο του ιερωμένου, Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Θεόδωρου Ζήση, ο οποίος γράφει σχετικά: «Διαστάσεις λοιμικής νόσου προσλαμβάνει κάθε χρόνο το καρναβάλι, αφού πολλοί δήμαρχοι και άλλοι φορείς επιδεικνύουν ασυνήθιστο ζήλο και κοπιώδη δραστηριότητα για το ποιος θα οργανώσει το εντυπωσιακότερο καρναβάλι ξοδεύοντας τεράστια ποσά και απασχολώντας εκατοντάδες ή χιλιάδες ανθρώπων. (…) Το σημαντικότερο είναι η ηθική ζημία και βλάβη από την αναισχυντία της γύμνιας, την ξετσιπωσιά της αισχρότητας, τις βωμολοχίες και τα πορνικά άσματα και θεάματα, την παρότρυνση σε σαρκικά αμαρτήματα κάτω μάλιστα από την ελευθερία κινήσεων που προσφέρει η μάσκα, άσυλο αδιαντροπιάς και αποπροσωποίησης».

Αφορισμός των Καρναβαλιών

Τα Καρναβάλια αφορίστηκαν από την Εκκλησία με τον 62ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, ο οποίος καταδίκασε τις μεταμφιέσεις και τις μάσκες, όπως και τους χορούς και τους αστεϊσμούς, που λάμβαναν χώρα σε καρναβαλικές εορτές του παρελθόντος, και επιβάλλει στους κληρικούς που μετέχουν την ποινή της καθαιρέσεως, στους δε λαϊκούς την ποινή του αφορισμού.

https://dialogos.com.cy/to-karnavali-kai-o-aforismos-toy-apo-tin-ekklisia/