«Παρθενώνας» απαγορευμένων βιβλίων

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
Το οικουμενικό σύμβολο του Ελληνισμού «μεταφέρθηκε» στο Κάσελ της Γερμανίας με το έργο «Ο Παρθενώνας των Βιβλίων» της Μάρτα Μινουχίν, για τη διεθνή έκθεση documenta 14, που ξεκινάει επισήμως σήμερα. Η καλλιτέχνις από την Αργεντινή συγκέντρωσε έπειτα από δημόσια πρόσκληση 100.000
απαγορευμένα και λογοκριμένα βιβλία για να συμβολίσει τη σημασία της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών μέσα από το σύμβολο της Δημοκρατίας. Οι εκθέσεις της documenta στην Αθήνα συνεχίζονται μέχρι τις 16 Ιουλίου.

Το προηγούμενο βράδυ είχε ρίξει μερικές νιφάδες χιονιού αλλά το πρωί ένας γενναιόδωρος ήλιος μάς συνόδευε έξω από το μουσείο Fridericianum στο Κάσελ όσο παρατηρούσαμε τον μεταλλικό σκελετό του εντυπωσιακού «Παρθενώνα των Βιβλίων». Τον περασμένο Απρίλιο, σε μια επίσκεψή μας στο Κάσελ, κατά την περίοδο της προετοιμασίας του, ώστε να δεχτεί επισήμως από σήμερα την documenta 14, βλέπαμε τους εργάτες να ντύνουν τους «κίονες» του έργου της Μάρτα Μινουχίν με βιβλία, ενώ οι επιμελητές μας έλεγαν τότε, μεταξύ αστείου και σοβαρού, ότι έπρεπε να βρουν ακόμη 20.000 «απαγορευμένα» βιβλία για να συμπληρωθεί το έργο.

Ισως είναι και θετικό, από τη μια πλευρά, που πλέον δεν υπάρχουν τόσες απαγορεύσεις στη διακίνηση των βιβλίων και γενικότερα των ιδεών, σκέφτηκα τότε, όπως ήταν η κατάσταση το 1983 όταν η καλλιτέχνις από την Αργεντινή υλοποίησε για πρώτη φορά το εμβληματικό έργο. Γεννημένη το 1943 στο Μπουένος Αϊρες, η Μάρτα Μινουχίν ύψωσε τον «El Parthenon de libros» τη χρονιά που κατέρρευσε η δικτατορία της Αργεντινής. Σε ένα μικρότερο αντίγραφο του αυθεντικού, η Μινουχίν χρησιμοποίησε 25.000 βιβλία που είχε κατασχέσει η στρατιωτική δικτατορία και τα οποία αργότερα μοίρασε στον κόσμο.

Η σχέση του Κάσελ με τα βιβλία και τις απαγορεύσεις, όμως, πηγαίνει ακόμη πιο μακριά στο παρελθόν. Το 1933, όταν το Fridericianum λειτουργούσε ως βιβλιοθήκη, οι ναζιστικές δυνάμεις πυρπόλησαν μπροστά στην πλατεία 2.000 «αντιγερμανικά» βιβλία, όπως έκαναν και σε άλλες γερμανικές πόλεις. Το μικρό Κάσελ θεωρούνταν ειδικής στρατηγικής σημασίας περιοχή, καθώς λειτουργούσε εργοστάσια παραγωγής στρατιωτικού πολεμικού υλικού και οχημάτων. Γι' αυτό, άλλωστε, και ήταν ανάμεσα στις γερμανικές πόλεις που ισοπεδώθηκαν, σχεδόν ολοκληρωτικά, κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών από τις συμμαχικές δυνάμεις στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτές οι αντιθέσεις δεν έχουν σβήσει στο Κάσελ που φιλοξενεί κάθε πέντε χρόνια μια από τις μεγαλύτερες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στον κόσμο, ενώ ακόμη στηρίζει ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας του στην παραγωγή στρατιωτικού υλικού, κάτι που σχεδόν πάντα ιντριγκάρει τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες. Άλλωστε, η πρώτη documenta, που διοργάνωσε ο Αρνολντ Μπόντε το 1955, είχε ξεκινήσει με το σκεπτικό να «αναπληρώσει» το μεγάλο κενό που προκάλεσε, εκτός των άλλων, το ναζιστικό καθεστώς στη σχέση των Γερμανών με τη σύγχρονη τέχνη. Κανένας δεν περίμενε την επιτυχία της πρώτης διοργάνωσης και από τότε το Κάσελ μπήκε στον χάρτη της σύγχρονης τέχνης. Τη δεκαετία του '70 ο Μπόντε σχεδίαζε να μεταφέρει τη διοργάνωση στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, αλλά το σχέδιό του δεν προχώρησε. Εκείνο το όραμα έκανε πράξη φέτος ο νυν καλλιτεχνικός διευθυντής της documenta 14 Ανταμ Σίμτσικ, με τη διοργάνωση στην ουσία δύο documenta, στηΣΤ.ν Αθήνα και το Κάσελ.

Το έργο της Μινουχίν γίνεται χωρίς προσπάθεια συνδετικό στοιχείο μεταξύ των δύο πόλεων και χωρών και ίσως ήρθε η ώρα να μάθουμε τι και αν κάποιος έμαθε κάτι από την Αθήνα.