Η "Αγία Δήμητρα'', στην Ελευσίνα

Καρυάτιδα Κιστοφόρος, Αρχαιολογικό μουσείο Ελευσίνας

Θα διαβάσετε μία άγνωστη  στους πολλούς ιστορία καθώς δεν διδάσκεσαι στα σχολεία,  συγκλονίζει όμως τόσο όσον αφορά την δύναμη των πολιτισμικών αξιών και της αντοχής τους στον χρόνο, όσο και για τη δυναμική που μπορούν να δώσουν στις μελλοντικές εξελίξεις.

_{Η Ελευσίς ή Ελευσίνα (αρχαία ελληνικά: Ἐλευσίς), (ο δήμος: Ελευσίνας ή Δήμος Ελευσινίων), ήταν αρχαίος οικισμός - πόλη και δήμος της Ιπποθοωντίδας} 

_{(περιοχή της Αρχαίας Αττικής και φυλή της αρχαίας Αθήνας). Ήταν πόλη πολύ σημαντική για τη λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης, καθώς και για τα Ελευσίνια Μυστήρια, γιορτές μυστηρίων προς τιμήν τους, έτσι ώστε, μέχρι το τέλος του παγανισμού, θεωρήθηκε ως ένας από τους ιερότερους τόπους της αρχαίας ελληνικής θρησκείας.}

_{Ο Στράβων, αναφερόμενος στον ιστορικό Φιλόχορο και το έργο του «Ατθίς» (ή Ατθίδες ή Ιστορίαι) λέει ότι η Ελευσίνα ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν στην Αττική από τον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Κέκροπα και αργότερα ο Θησέας την ένωσε με την πόλη της αρχαίας Αθήνας.}

_{Ως γνωστόν, η πόλη της Αρχαίας Ελευσίνας, κτίστηκε γύρω από το ιερό της Δήμητρας, της θεάς της Γεωργίας, και τα Ελευσίνια Μυστήρια δοξάζονταν στην περιοχή από την Μυκηναϊκή εποχή. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως η θεά Δήμητρα ήταν εκείνη που προσέφερε και όρισε τους κανονισμούς που εξασφάλισαν, αργότερα, τις πνευματικές αξίες και τις ηθικές αρχές τους. Η εισαγωγή νόμων και θεσμών ήταν που «γέννησαν» το βαθύτερο αίσθημα ευγνωμοσύνης που έτρεφαν οι Αρχαίοι  προς την ίδια, αποδίδοντας της γι’ αυτόν τον λόγο τον χαρακτηρισμό της «Θεσμοφόρου».}

_{Το Ελευσίνιο Ιερό Ιδρύθηκε τη Μυκηναϊκή Εποχή, ενώ η ανέγερση του μεγάρου το οποίο, εν συνεχεία, ταυτίσθηκε με τον πρώτο ναό της Δήμητρας, βρισκόταν βορειανατολικά του «Τελεστηρίου» των κλασικών χρόνων.}

_{Οι τελετές των Μεγάλων Ελευσίνιων Μυστηρίων λάμβαναν χώρα κατά το τέλος Σεπτεμβρίου και σηματοδοτούσαν το τέλος της σοδειάς για τους κατοίκους της περιοχής. Μετά την ήττα της Ελευσίνας από την Αθήνα, οι Αθηναίοι έδωσαν στις Ελευσίνιες γιορτές υπερτοπικό χαρακτήρα, και «Μύστες» κατέφθαναν στην περιοχή από όλη την Αρχαία Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αυτές συμμετείχαν όλοι, πολίτες και δούλοι, άνδρες και γυναίκες.}

_{Το ιερό της Ελευσίνας, υπήρξε για πολλούς αιώνες ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα της αρχαιότητας. Εκεί αναπτύχθηκε η λατρεία της θεάς Δήμητρας (Δη = Γη = μήτηρ) και της Κόρης Περσεφόνης, που την συναντάμε συχνότερα με την προσωνυμία Κόρη. Ήταν και οι δύο θεότητες, ίσως μάλιστα η ίδια θεότητα με την ωριμότερη και την νεανικότερη εκδοχή της, που συνδέονταν με την καλλιέργεια της γης και την ανάπτυξη των καρπών, ιδιαίτερα των σιτηρών, που ακόμη και σήμερα αποκαλούνται «δημητριακά».}

_{Τα Ελευσίνα Μυστήρια όχι μόνο διατηρήθηκαν αλλά κυριάρχησαν και κατά την Ρωμαϊκή εποχή, αποκτώντας παγκόσμια αίγλη. Είναι χαρακτηριστικό, ότι την περιοχή επισκέφτηκαν Ρωμαίοι Αυτοκράτορες, όπως ο Αδριανός και ο Μάρκος Αυρήλιος οι οποίοι συμμετείχαν ως Μύστες στα Μυστήρια. Με λίγα λόγια, ο τόπος της Ελευσίνας ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς ιερούς τόπους της Αρχαιότητας.}

_{To τέλος της ιστορίας της αρχαίας Ελευσίνας είναι γνωστό. Μας το Περιγράφει ο ιστορικός Ευνάπιος στη βιογραφία του Νεοπλατωνικού Μάξιμου, τον 5° αιώνα μετά Χριστό με τη μορφή μιας προφητείας, που πραγματοποιήθηκε το έτος 396 μ.Χ. με την εισβολή του ηγεμόνα των Γότθων Αλάριχου στην Ελλάδα, όπως έχουμε προαναφέρει.}

_{Ο Ευνάπιος μυήθηκε από τον τελευταίο κανονικό Ιεροφάντη, τον Νεστόριο, στα Μυστήρια της Ελευσίνας.. Μετά από αυτόν τον Ιεροφάντη, την εξουσία και τον τίτλο του κατέλαβε παράνομα, υποκλέπτοντας τον, κάποιος άλλος, ένας άνδρας από τις Θεσπιές, που είχε το βαθμό του Πατρός στα Μιθραϊκά Μυστήρια. Την καταστροφή του Ιερού χώρου προέβλεψε παρουσία του Ευνάπιου, ο Νεστόριος, που προφήτευσε, εκτός από την μελλοντική καταστροφή των Ιερών, και την πτώση όλης της Ελλάδας, γιατί και αυτοί οι Εθνικοί (ειδωλολάτρες) θα είχαν απομακρυνθεί πλέον από την πίστη και ευσέβεια προς τους αρχαίους θεούς. Ο δεσμός του Ελληνισμού με τα Μυστήρια αποδείχθηκε ολοκάθαρα στο κοινό τους πεπρωμένο.}

_{Παρόλα αυτά,  μία μαρτυρία, καταδεικνύει αίσθηση δέους, σεβασμού αλλά και δεισιδαιμονίας, που έτρεφαν οι Χριστιανοί κάτοικοι   της Ελευσίνας, για την αρχαία παγανσιτική Θεά Δήμητρα και την κόρη της, έως και τις αρχές του 19ου αιώνα, την οποία διασώζει ο Βρετανός περιηγητής Edward Daniel Clarke (1769- 1822).}

_{Ο Clarke ήρθε στην Ελλάδα, περί το 1800, και βρήκε στον  χώρο  που άλλοτε λάμβανα χώρα οι ιερότερες και σημαντικότερες μυστηριακές τελετές των αρχαίων Ελλήνων τμήμα από ένα άγαλμα Καρυάτιδας - κόρης το οποίο πίστευαν πως απεικόνιζε την Δήμητρα. Ήταν το  πάνω μέρος μιας Καρυάτιδας, μιας γυναικείας φιγούρας, η οποία κουβαλούσε στο κεφάλι της αλάτι, στάχυα, λουλούδια και ρόδια. Ήταν ένα από τα δύο αγάλματα-Καρυάτιδες που στήριζαν τα Μικρά Προπύλαια.}

Καρυάτιδα Κιστοφόρος, Αρχαιολογικό μουσείο Ελευσίνας. Η έτερη Καρυάτιδα βρίσκεται σε μουσείο της Μεγάλης Βρετανίας.

_{Οι χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής προσάρμοσαν το αρχαίο άγαλμα στη χριστιανική πίστη και το αποκαλούσαν ‘Αγία Δήμητρα’. Η προσαρμογή εξελίχθηκε και κατά την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, κατά την οποία αναπτύχθηκε ένας μύθος με πολλές ομοιότητες με αυτόν του αρχαίου μύθου της Δήμητρας και της Περσεφόνης, με την διαφορά ότι στον σύγχρονο μύθο των ντόπιων, η Κόρη ήταν Χριστιανή και αρπάχτηκε από έναν Τούρκο.}

_{Οι ντόπιοι πίστευαν πως το άγαλμα προστάτευε το χωρίο, και για αυτό τον λόγο, κάθε γιορτή του άναβαν καντήλι, καθώς και εικονίσματα, πίστευαν δε πώς όποιος τολμούσε να το κουνήσει από την γη που ήταν μισοθαμένο θα του κοβόταν το χέρι. Απέδιδαν στην παρουσία του την γονιμότητα της γης τους, για αυτό τον λόγο συσσώρευαν γύρω του την κοπριά που προορίζονταν για τα χωράφια τους. Πίστευαν πως αν ποτέ χανόταν θα τους έβρισκε μεγάλη συμφορά, και μάλιστα έδειχναν τα ανάγλυφα στάχυ που κοσμούσαν την κεφαλή του, ως απόδειξη ότι προστάτευε τα γεννήματα τους. Λέγανε μάλιστα πως ένα βράδυ πήγαν κάποιοι Φράγκοι το βράδυ να το σύρουνε στην θάλασσα για να το κλέψουν αλλά αυτό γύρισε μόνο του το πρωί στην θέση του. Ήξεραν όλοι πως εάν έμπαινε σε καράβι αυτό το βούλιαζε.}

_{Το 1801, όμως όταν ήρθε ο Clarke, έμαθε πως οι ντόπιοι κάτοικοι, πίστευαν ότι αυτό το αρχαίο άγαλμα, ήταν ο λόγος για τον οποίο ο κάμπος της Ελευσίνας ήταν τόσο εύφορος, αλλά αυτός ήθελε το άγαλμα για την αρχαιολογική του αξία.  Όταν ο Clarke, έκανε φανερές τις προθέσεις του να πάρει το άγαλμα, προκάλεσε την οργή των κατοίκων της περιοχής οι οποίοι φοβόταν ότι τυχόν μεταφορά του θα προκαλούσε προβλήματα στην σοδειά τους.}

_{Ο Clarke δωροδόκησε τον Τούρκο Διοικητή της Αθήνας με ένα τηλεσκόπιο, και ξεκίνησε τις εργασίες μεταφοράς του αγάλματος. Σε αυτή τη συναλλαγή βοήθησε και ο ηγούμενος της Μονής Φανερωμένης της Σαλαμίνας στην οποία υπαγόταν θρησκευτικά, η περιοχή της Ελευσίνας. Ένας Χριστιανός ιερέας μάλιστα έσκαψε πρώτος με αξίνα για να βγει το άγαλμα. Την προηγούμενη της κλοπής συνέβη ένα παράξενο περιστατικό.  Ένα βόδι έκοψε το ζυγό και έπεσε πάνω στο άγαλμα χτυπώντας το με τα κέρατα του, και κατόπιν έφυγε τρέχοντας προς τον κάμπο. Οι χωρικοί κατάλαβαν πως θα τους βρει μεγάλο κακό για αυτό και δεν ήθελαν να πάρει ο Εγγλέζος την κόρη.}

_{Λόγω του βάρους του (άνω των 2 τόνων), ο Clarke συνάντησε πολλά προβλήματα να το μεταφέρει στο πλοίο, εκτός των αντιδράσεων των ντόπιων. Φαίνεται ότι το πλοίο βυθίστηκε, αλλά το άγαλμα τελικά ανασύρθηκε από το ναυάγιο.  Ο Clarke τελικά το δώρισε στο Πανεπιστήμιο του Cambridge της Αγγλίας *, μαζί με άλλους αρχαιολογικούς θησαυρούς που είχε στην κατοχή του. Ο ίδιος έγινε καθηγητής της έδρας της Μεταλλειολογίας αυτού του Πανεπιστημίου.}  

_{Τον επόμενο χρόνο, η χρονιά ήταν καλή και οι χωρικοί πίστεψαν πως το άγαλμα θα γύριζε πάλι. Οι επόμενες χρονιές όμως ήταν καταστροφικές και οι χωρικοί πίστευαν πως αυτό οφειλόταν στην απουσία της κόρης.}

<sub>Το δίδυμο άγαλμα του αγάλματος της Αγίας Δήμητρας, δηλαδή η δεύτερη Καρυάτιδα που στήριζε τα Μικρά Προπύλαια, ήταν θαμμένο εξ ολοκλήρου στο έδαφος. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελευσίνας.

*</sub> Ακόμη μία Καρυάτιδα βρίσκεται  συνεπώς σε μουσείο της Μεγάλης Βρετανίας.

Διαβάστε "Αγαλματένια κρίνα' του Μηνά Παπαγεωργίου, εκδόσεις Δαιδάλεος