Η Ελληνορθοδοξία απέναντι στη Φιλοσοφία και στην Επιστήμη

Λόγος [1. Το Βυζαντινό υπόβαθρο που στήριξε τις νεότερες ιερές εφόδους στα ‘άθεα Γράμματα’]

«Άναβε φωτιές καλόγερε,
κάψε κάψε στα χαμένα καις,
απ’τη στάχτη της φωτιάς σου
της ιδέας ο χρυσαϊτός
τις φτερούγες του τεντώνει πιο πλατιές
προς τα ύψη προς το φως«.
Κωστή Παλαμά «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου».

του Αναγνώστη ΛασκαράτουMε αφορμή ένα άρθρο μου στο φιλόξενο Shades Magazine (“Γιατί οι κρατικοί Αρχιερείς επιτίθενται στον Χόκινγκ”), θα επιχειρήσω να αναδείξω το έμφυτο μίσος του ιερατείου μας κατά της Επιστήμης, δηλαδή κατά του αυτονόητου εχθρού που απειλεί

τον ετοιμόρροπο πύργο της θρησκευτικής σκοταδιστικής τυραννίας.

H ανθρωπότητα στο νηπιακό της στάδιο, κατέφευγε σε μυθολογικές εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων. Τα ιερατεία φρουρούσαν το απαγορευμένο δένδρο της Γνώσης. Ο Δίας αλυσόδεσε τον Προμηθέα που ανακάλυψε την φωτιά. Έτσι ο Αισχύλος αποτύπωσε τον ατέλειωτο πόλεμο της γνώσης με την θρησκεία. Η Επιστημονική  Επανάσταση των τελών του 16ου και του 17ου αιώνα τράβηξε το χαλί κάτω από τα πόδια των θρησκειών, ανατρέποντας τις χριστιανικές ερμηνείες των αριστοτελικών θεωριών. Ο «τέλειος» κόσμος των αστέρων πέρα από την Σελήνη υπακούει πλέον κι αυτός στους ίδιους φυσικούς νόμους και η κατοικία του “κατ’εικόνα του θείου” ανθρώπου, δεν είναι το κέντρο του Σύμπαντος και κανείς δεν μιλάει πια για το πέμπτο στοιχείο, την αγέννητη, αγήρατη, άφθαρτη και αϊδια πεμπτουσία, τον αιθέρα των θεών, που δεν ήταν τίποτα άλλο από μια προσπάθεια να βολέψει όσα η λογική δεν μπορούσε ούτε να αγγίξει.

Η Μεταφυσική ικανοποιεί ανάγκες, φοβίες και αδυναμίες των ανθρώπων, βοηθά να ξεπεραστεί κάπως ο πανικός του θανάτου, γι’αυτό και η θρησκεία δείχνει μια αξιοσημείωτη αντοχή στην επέλαση της Γνώσης. Θα είναι λάθος να ταυτίσουμε την Επιστήμη με την αθεϊα και την άγνοια με την Πίστη.

 Ο Νεύτωνας, ο Γαλιλαίος, ο Πασκάλ για παράδειγμα ήταν πιστοί. Θα ήταν πολύ περίεργο ζώντας σε τέτοια εποχή και με τόσες προσωπικές περιπέτειες να μην ήταν.  Το ίδιο κι ο πατριάρχης του ορθολογισμού Καρτέσιος, άσχετα αν το 1633 τρομαγμένος από την καταδίκη του δεύτερου δεν εξέδωσε τον «Κόσμο» και την «Πραγματεία για τον Άνθρωπο». 

H Δ.Εκκλησία, αγκαλιάζοντας τον 14ο αιώνα τον ξορκισμένο Αριστοτέλη, σε αναζήτηση εκλογίκευσης της Πίστης, γοητευμένη από το ‘Ακίνητον Κινούν’ και από το ‘Πρώτον Αίτιον’, άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου, εισάγοντας το μικρόβιο της Λογικής στον αποστειρωμένο κόσμο του Δόγματος. Μπορεί η Επιστημονική Επανάσταση που επακολούθησε να ανέτρεψε πολλές θεωρίες του Αριστοτέλη, αλλά ήταν τέκνο του δικού του ορθολογιστικού και ερευνητικού πνεύματος. 

Η Λογική και η Πίστη όμως, μπορεί να βρίσκονται σε διάσταση, αλλά δεν έχουν πάρει τελεσίδικο διαζύγιο. Η Επιστήμη δεν έχει  αποδείξει πως δεν υπάρχει Θεός, αλλά γονιμοποίησε το σπέρμα της αμφιβολίας και της αναζήτησης και ξεγύμνωσε τις κοσμολογικές ερμηνείες του ιερατείου στα ιερά βιβλία αποκαλύπτοντας πως οι φωτισμένοι πατέρες ήταν βαθιά νυχτωμένοι.

Ο Πλάτωνας, οι διαφωτιστές, οι κλασσικοί φιλελεύθεροι, οι ουτοπικοί σοσιαλιστές, απευθύνθηκαν σε πρώτο επίπεδο στις ανώτερες τάξεις, γνωρίζοντας την αυθόρμητη αντιδραστικότητα του απλού ανθρώπου, του «σοφού λαού» των λαϊκιστών, που απασχολημένος με τα προβλήματά του δεν έχει την πολυτέλεια να μελετήσει. 

Ο Χριστιανισμός απευθύνθηκε στις απλοϊκές πλειοψηφίες, γοήτευσε τις μάζες με τις επουράνιες νομοτέλειες που υποσχόταν και κατέβαλε ως τίμημα τον εκχυδαϊσμό του από τους ίδιους τους πιστούς του, δίνοντας παράλληλα στα χέρια των εκμεταλλευτών ένα πολύτιμο όπλο. Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι βρέθηκαν στο εκκλησιαστικό στόχαστρο και η αμάθεια θεωρήθηκε προσόν. 

Ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος, γράφει στον Νικομηδείας Στέφανο, πως «το Άγ.Πνεύμα δεν εστάλη…διά των ρητόρων ή των φιλοσόφων…αλλά εις τους πτωχούς το πνεύμα…». Ο άγνωστος Απολογητής με το όνομα ή ψευδώνυμο Ερμίας, περνάει με φτηνές ρητορείες γενεές δεκατέσσερις όλους τους εθνικούς φιλοσόφους στον «Διασυρμό των έξω φιλοσόφων».

Ο Deschner που με το μνημιώδες καλά τεκμηριωμένο πολύτομο έργο του «Η εγκληματική Ιστορία του Χριστιανισμού», είναι σαφής για το ποιόν των βίαιων αγίων ασκητών επικαλούμενος τον P.Brown: «Ο Σανούτιος ήταν βοσκός, ο Μακάριος λαθρέμπορος, ο Μωϋσής ληστής των δρόμων, ο Αντώνιος είχε αποτύχει στο σχολείο

 Οι μαθητές τους  και οι ομοϊδεάτες τους είχαν επιλέξει την αντικουλτούρα και γόητρο στον χριστιανικό κόσμο απέκτησαν κυρίως αντιμετωπίζοντας τον διάολο σχεδόν σαν επαγγελματίες μποξέρ».

Οι ανώτεροι βυζαντινοί κληρικοί είχαν προνομιακές δυνατότητες μάθησης σε σχέση με τους λαϊκούς, γι’αυτό και στις τάξεις τους βρίσκουμε τους Ευστάθιο Θεσσαλονίκης, Μιχαήλ Ακομινάτο, Ψελλό, Βλεμμύδη, Φώτιο, Γρηγόριο Β΄, Παχυμέρη, Πλανούδη, Σχολάριο κλπ. αλλά η πτώση των αρχαίων κάστρων της Λογικής, η περιρρέουσα βαρβαρότητα και ανελευθερία, η πρόσδεσή τους στο άρμα της Εξουσίας και τα βαρίδια του θρησκευτικού δόγματος στο οποίο η ύποπτη Φιλοσοφία ήταν το πολύ μία μόλις ανεκτή θεραπαινίς (Ι.Δαμασκηνός στην τριλογία του «Πηγή της γνώσεως»), δεν τους επέτρεψαν να απογειωθούν. Το πρόβλημα της σχέσης της Διανόησης με την Εξουσία δεν άρχισε ούτε τελείωσε με το Βυζάντιο. 

Ο Ευρυπίδης κι ο Βολταίρος διέτριψαν σε βασιλικές αυλές, ασφαλώς έκαναν συμβιβασμούς, αλλά στο Βυζάντιο, η σχέση αυτή ήταν αποπνικτική. Αφήνοντας την υποκρισία του αγ.Φώτιου γιά άλλες σελίδες, παρακάμπτοντας την περίπτωση του  χαμαιλέοντα Ψελλού, ενός εξαιρετικά μορφωμένου αυλοκόλακα καλόγερου που επέζησε πολλών καταστάσεων  ή την κραυγαλέα επινοητικότητα του Βλεμμύδη σχετικά με το filioque, για να υπηρετηθεί η αυτοκρατορική επιθυμία (το Άγιο Πνεύμα προέρχεται «εκ του Πατρός δια του Υιού»), μπορούμε να επικαλεσθούμε δεκάδες περιπτώσεις, που πιστοποιούν πως η λογιοσύνη των βυζαντινών αρχιερέων δεν εμπόδισε τις αισχρότητές τους ούτε τους εξασφάλισε από διωγμούς.

Ο αρχιεπίσκοπος Καισαρείας Αρέθας για παράδειγμα, δίνει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα λόγιου εκκλησιαστικού, που καιροσκοπεί, μεταστρέφεται, συνωμοτεί, μνησικακεί, σε απόλυτη ευθυγράμμιση με το κλίμα της εποχής,,,

ΣΥΝΈΧΙΣΗ ΕΔΏ